34mag

Канструктывізм па-берасцейску

22.12.2017
Аўтар: Tanya Kapitonova
16531

Час прызнаць: Берасце – гэта не толькі крэпасць, пушча і селядзец. Доказ таму – кам'юніці актывістаў, якое апошнія пару гадоў асабліва ажыўляе горад. Летам 2017-га з’явілася анлайн-мапа «Брэсцкі канструктывізм», мэта якой – расказаць пра адзін з самых выразных стыляў архітэктуры гораду. Мы з'ездзілі на захад Беларусі, каб паспець пабачыць некалькі канструктывісцкіх будынкаў да іх зносу, даведацца пра цікавыя факты і гарадскія легенды, а заадно сабраць любімыя месцы карэнных берасцейцаў.

Хто робіць мапу?

Алена Каховіч, 26 гадоў

Скончыла гістарычны факультэт у Брэсцкім педагагічным універсітэце. Хацела стаць настаўніцай, але з задавальненнем папрацавала бібліятэкаркай. Цяпер актывістка агенцтва рэгіянальнага развіцця «Дзедзіч» і займаецца праектамі, звязанымі з культурнай сферай, папулярызацыяй беларускай мовы, падтрымкай НДА.

«Вынік калектыўнага актывізму можна ўбачыць праз шмат гадоў. Мы пачалі падымаць пытанні ўрбаністыкі гадоў 7 таму, а цяпер гэтую тэму падхапілі і іншыя арганізацыі: экалагічныя, архітэктурныя. Цяпер не толькі актывісты, але і звычайныя жыхары горада разумеюць, што важна захоўваць гістарычныя будынкі. І мы вельмі радуемся гэтаму».

Валянцін Тур, 28 гадоў

У старэйшых класах школы Валянцін навучыўся праграмаванню і вырашыў іншымі спосабамі рабіць Беларусь класнай. У 2015 годзе ўбачыў сайт «Дзедзіча» і напісаў кіраўніку арганізацыі, што сайт вельмі дрэнны. Валянцін вырашыў перарабіць старонку, і з тых часоў пачаў займацца тэхнічнай падтрымкай «Дзедзіча». Таксама стварыў прыладу «Будзь валанцёрам» для брэсцкіх НДА.

«Я нарадзіўся ў Берасці, і ўсе мае сваякі таксама адсюль. Любоў да Беларусі і беларускай мовы бацькі прышчапілі мне з дзяцінства, мы нават дома гаварылі па-беларуску. Ужо тады ў мяне з'явілася мара зрабіць сваю краіну лепей: я паступіў на юрыста, каб пазней пайсці працаваць у Палату прадстаўнікоў і выдаваць карысныя законы. Але пасля практыкі ў міліцыі і судах зразумеў, што нічога не змагу памяняць».

Іра Мароз, 27 гадоў

Таксама скончыла гістарычны факультэт, цяпер вучыцца ў аспірантуры і працуе ў праектнай арганізацыі. Некалькі гадоў была валанцёркай у «Дзедзічы», але апошнім часам аддае перавагу проста наведванню цікавых ёй мерапрыемстваў.

«Я люблю манатонную, руцінную працу, якая не прадугледжвае вялікую колькасць камунікацыі. Мне проста патрэбныя матэрыялы і час. У праекце я адказваю за самую сухую і інфарматыўную частку – за збор гістарычных дадзеных».

Брэсцкі канструктывізм

Берасце «перасялілася» ў 18-19-х стагоддзях. Да гэтага горад размяшчаўся ўнутры Брэсцкай крэпасці. Пасля Першай сусветнай вайны пацярпела каля 70% усяго жылога фонду, і ў 1930-х горад пачалі забудоўваць у двух стылях: «польскі народны» і канструктывізм. Цяпер гэта самыя старыя дамы горада. Дарэчы, з усёй Беларусі менавіта ў Берасці больш за ўсё будынкаў, пабудаваных у стылі канструктывізму.

Канструктывізм выклікае асацыяцыі з будынкамі грамадскага выкарыстання: палацы культуры, бібліятэкі, універсітэты. Але ў Берасці ён адметны «правінцыяльнасцю»: усе дамы гэтага стылю ў асноўным двух- або трохпавярховыя. Гэта звязана з тым, што яны былі пабудаваныя для пражывання адной-двух сем'яў. Прычым першыя паверхі звычайна выкарыстоўваліся як крамы, а наступныя – як кватэры. Такі тып забудовы горада быў папулярны ў Польшчы 30-х гадоў, часткай якой тады з'яўляўся Брэст.

Цяпер рабяты з «Дзедзіча» валодаюць дадзенымі пра 62 будынкі ў Берасці, пабудаваныя ў стылі канструктывізму. Але ўпэўненыя, што іх значна больш. На мапу праекта пакуль нанесеныя толькі 13 – па астатніх яшчэ ідзе збор інфармацыі. Толькі нешматлікія з іх знаходзяцца па-за межамі цэнтра горада.

«З усёй Беларусі менавіта ў Берасці больш за ўсё будынкаў, пабудаваных у стылі канструктывізму»

У 70-х і 80-х работнікі ЖЭСа сталі думаць, што будынкі-«каробкі» выглядаюць сумнавата на фоне дамоў у стылі класіцызму. І выбарачна пачалі дадаваць да іх ляпніну або абшываць еўравагонкай – часцей за ўсё на «рэпрэзентатыўных» вуліцах.

Быў канструктывізм – стала «па-багатаму». Яшчэ ў Берасці быў вядомы будынак, які называўся Камяніца Барталамея Новака, абтынкаваны чорным колерам. У 2000-х яго прызналі змрочным і пафарбавалі ў бэжавы. А так большасць берасцейскіх будынкаў у стылі канструктывізму пафарбаваная ў шэра-зялёны колер. Праўда, ёсць яшчэ як мінімум адзін цагляны і адзін драўляны дом гэтага стылю.

У Берасці таксама востра стаіць пытанне аб зносе будынкаў. Напрыклад, тут знеслі два жылыя дамы 30-х гадоў пабудовы, каб на гэтым жа месцы пабудаваць двухпавярховае элітнае жыллё. Дамы знеслі, але сродкаў на будаўніцтва не засталося, і цяпер на скрыжаванні вуліц Леванеўскага і Крупскай зеўрае пустка. Але варта заўважыць, што берасцейцы даволі часта не супраць высялення са старых дамоў і засялення ў новыя. Тут не праходзяць такія буйныя абмеркаваннi, як у выпадку з менскай Асмалоўкай.

Наогул у Берасці хітрая схема зносу будынкаў у гістарычным цэнтры. Жыхароў перасяляюць, за дамамі ніхто не даглядае, і яны прыходзяць у непрыдатны стан. Калі іх стан цалкам прызнаюць аварыйным, тады і зносяць. Напрыклад, па адрасе Будзённага, 3 знаходзіцца дом, які мае статус гісторыка-культурнага аб'екта. У яго захавалася арыгінальная фурнітура і незвычайныя квадратныя стокавыя трубы. Па будынку пайшлі расколіны, але яго пакуль што не могуць знесці – чакаюць, калі разваліцца канчаткова.

Канструктывізм: топ-3

Турма
вул. Маркса, 88

Яе пабудавалі палякі ў 30-х гадах мінулага стагоддзя, потым выкарыстоўваў у сваіх мэтах НКВД, пазней – гестапа, а ў савецкі час з яе зрабілі швейную фабрыку. Ходзіць такая легенда: у пасляваенны час праз Берасце ехалі кіраўнікі СССР і падчас шпацыру ўбачылі гэты будынак. Даведаўшыся пра яго прызначэнне, аддалі загад пераабсталяваць будынак. Маўляў, Краіна Саветаў павінна пачынацца з фабрык і заводаў, а не з месца зняволення. Турму перарабілі ў фабрыку, але карцары і пакоі для расстрэлу засталіся да гэтага часу. Ёсць нейкая іронія ў тым, што цяпер там яшчэ знаходзіцца цір для міліцыі.

Лютэранская кірха
вул. Маркса, 14

У савецкі час была кінатэатрам, а цяпер там размяшчаюцца офісы. У прыватнасці, там знаходзіцца друкарня. Можна зайсці ўнутр і знайсці маленькі кавалачак арыгінальнага цаглянага мура.

Ваенны інтэрнат
вул. Чырвонагвардзейская, 6

Хараство гэтага будынка ў тым, што ён захаваўся ў першапачатковым выглядзе: з усёй фурнітурай, трубамі, парэнчамі і агароджамі балконаў. Проста тут ніколі не праводзілі капітальны рамонт. Яшчэ нядаўна ў гэтым раёне была вайсковая частка, але яе расфармавалі, сталі забудоўваць тэрыторыю новымі гмахамі, і з 2018 года яна пераходзіць ва ўласнасць горада. Гэты ваенны інтэрнат знаходзіцца за межамі цэнтра горада і не з'яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю. Таму яго лёс у наступным годзе пад вялікім пытаннем.

Сучаснае Берасце

«Апошнія два-тры гады Берасце стала крута развівацца: з'явіўся часопіс “Бінокль"”, праект Brest Stories Guide і іншыя сучасныя ініцыятывы. Так што цяпер Берасце – гэта дакладна не толькі Брэсцкая крэпасць і Белавежская пушча непадалёк. Хоць, магчыма, мне так здаецца, таму што я “варуся” ў гэтай сферы», – кажа Алена.

«У нас ёсць вядомая алея ліхтароў на вуліцы Гогаля, але ёсць і больш цікавае месца. “Брэстгарсвятло” на паркоўцы каля сваёй арганізацыі (вул. Фаміна, 4) нядаўна зрабіла музей ліхтароў розных эпох – пачынаючы з 19 стагоддзя», – рэкамендуе Валянцін.

Сваёй Кастрычніцкай у Брэсце пакуль няма. Цяпер моладзь тусуецца ў гандлёвых цэнтрах, кінатэатры на Савецкай, грае на гітарах у скверы на плошчы Свабоды, катаецца на скейтах за лядовым палацам і каля ЦУМа.

Напрыканцы мы папрасілі хлопцаў расказаць пра ўлюбёныя месцы ў горадзе.

Берасце: топ-6

На скрыжаванні вуліц Камуністычнай і Гогаля ёсць комплекс двух дамоў: адзін з іх канструктывісцкі і з чырвонай цэглы, у другім знаходзіцца класная сямейная кавярня «Бразільена». А паміж імі – дзіўны DIY-двор.

На плошчы Свабоды, 12 знаходзіцца архіў ЗАГСа. Зойдзеш праз арку ў двор і ўбачыш старадаўнюю тэрасу, вітражы, лесвічныя пралёты. Гэта адзін з рэдкіх будынкаў, які ніколі не змяняў свой адрас.

Крыты калгасны рынак з велізарным драўляным купалам па адрасе Карбышава, 25 падасца цыркам. Можаш з'есці там кебаб або зайсці ў сталовую «Самавар» – бяры алкаголь з сабой або купляй там на разліў.

Зала чакання чыгуначнага вакзала дарма застаецца без увагі – там найпрыгажэйшыя сінія скураныя сядзенні і лунае нейкая ўрачыстасць.

У музеі «Бярэсце» каля Брэсцкай крэпасці ўбачыш рэшткі старадаўніх хатак, аналагаў якіх больш нідзе і не знойдзеш. Незвычайна яшчэ і тое, што музей пабудавалі вакол раскопак, а не перанеслі раскопкі ў музей.

А яшчэ абавязкова збочвай з цэнтральных вуліц і зазірай у двары – там знойдзеш асаблівае зачараванне. Рабяты рэкамендуюць вуліцу Карла Маркса і ўсё, што знаходзіцца вакол плошчы Свабоды па кірунку да вуліцы Машэрава.

Фота – Таня Капітонава