Румынская вясна

З кім гутарым? Андрэй Даскалеску, 32 гады – румынскі рэжысёр-дакументаліст. Пасля працы з гукам на BBC World Service Romania і ў фільмах Фрэнсіса Копалы і Уолтэра Мёрча, пачаў здымаць уласныя фільмы. Першы з іх – «Канстанцін і Алена» – выйграў IDFA First Appearance і іншыя ўзнагароды. На сёлетнім Берлінскім кінафестывалі паказвалі яго новае кіно «Планета Петрыла» пра супрацу мастакоў і грамадства дзеля захавання гістарычнай шахты ў горадзе Петрыла. У лютым 2017-га Андрэй быў адным з нямногіх, хто здымаў пратэсты па-за межамі Бухарэста.

Чаму пратэстуюць? У лютым два тыдні запар румыны па ўсёй краіне пратэставалі супраць новага закона, употай прынятага партыяй сацыял-дэмакратаў, якая толькі што прыйшла да ўлады. Гэты закон вызваляў ад адказнасці за карупцыйныя дзеянні пры суме хабару менш за 47 тысяч даляраў. На вуліцы выйшла 600 000 чалавек. Цяпер яго дзеянне адменена.

Маючы такую гісторыю пратэстнага руху, дзіўна чуць, што людзі ў Румыніі палітычна не актыўныя.

– Я б сказаў, што мы актыўныя, але нас такіх мала. На жаль, розніца паміж светапоглядамі пакаленняў жахлівая. Маё пакаленне атрымлівае інфармацыю з фэйсбуку і ведае, якім крыніцам давяраць, а якім – не. А старэйшае пакаленне глядзіць тэлебачанне. Трэба наогул адзначыць, што ў нас дзве тэлекампаніі, наўпрост звязаныя з урадам, таму яны кажуць толькі тое, што трэба. У першую ноч пратэстаў яны казалі, што нам плаціць Сорас. Мне мае бацькі тэлефанавалі і пыталіся, навошта я іду на пратэст, праплачаны Сорасам. Вось што яны бачаць па тэлевізары. Адсюль вынікае гэты разрыў.

Гэтыя пратэсты адбыліся спантанна. Звычайна ствараецца група ў фэйсбуку. Ну і як гэта адбываецца: у цябе ў групе пратэсту 10 000 чалавек збіраюцца пайсці, у выніку на плошчы аказваецца 2000. У гэты раз усё было наадварот. Не было ніякіх груп на фэйсбуку. Гэта не разумнікі, якія сабраліся ў чаце, гэта былі розныя людзі: тыя, хто галасаваў за сацыял-дэмакратаў, і нават тыя, хто не хадзіў на выбары. Людзі проста адчулі, што гэта занадта. Гэтая партыя будзе яшчэ 4 гады пры ўладзе і ў першыя ж тыдні прымае закон, які дазволіць выцягнуць з турмы іх аднапартыйцаў?! Нічым добрым гэта не скончыцца. Гэта быў найчысцейшы народны пратэст.

«У першую ноч пратэстаў мы нават сталі краінай, адкуль ідзе большасць усіх фэйсбукавых трансляцый»

Гэта была рэакцыя на адзін канкрэтны закон? Ці ўсё ж людзі бачылі, што партыя дзейнічае на шкоду краіне, і гэта акумулявалася?

– Я не думаю, што гэта акумуляваная незадаволенасць. На той момант новы ўрад быў пры ўладзе толькі 3 тыдні. Я думаю, што мала хто разумеў, хто такія гэтыя сацыял-дэмакраты, хоць бы таму, што тая ж актыўная моладзь мала ўдзельнічала ў выбарах. І не так шмат людзей адсочвае навіны, каб ведаць, што новы ўрад паспеў нарабіць. А потым з’яўляецца гэты закон. Як быццам хтосьці бомбу ўкінуў. Мы адчулі, што зараз трэба ісці ратаваць краіну. Такога мы не маглі ўявіць.

Як асабіста для цябе пачыналася гісторыя ўдзелу ў пратэстах?

– Пачаткам, напэўна, можна лічыць 2013 год. У румынскай мове ёсць слова golani, якім прэм’ер-міністр Віктар Понта апісваў пратэстоўцаў у 2013-м, а перад ім – Іліэску ў 1999-м. Гэтае слова складана перавесці, прыблізна яно азначае адмарожаных агрэсіўных выблядкаў, якія атакуюць без прычыны. І golani – гэта абсалютная супрацьлегласць таму, каго ты бачыш на плошчах. У гэтым натоўпе стаю я, мае сябры і выдатныя людзі, якія ніколі ў жыцці не падыдуць пад тое апісанне. Я на свае вочы назіраў, як прэм’ер-міністр тройчы выходзіў да прэсы і казаў, што мы адмарозкі, якім плацяць за тое, што яны там стаяць. Гэта мяне вельмі раззлавала. І я пачаў здымаць, каб паказаць людзям іншую карцінку, якая супярэчыць яго словам.

Я стаў здымаць, каб зафіксаваць падзеі ў іншых рэгіёнах краіны. У Бухарэсце на пратэстах працуе мноства прафесійных фатографаў, там і без мяне справяцца. А ў Клужы, дзе я ўдзельнічаў у многіх мітынгах, рэпарцёраў амаль не было. Таму я браў камеру і рабіў тое, што ўмею лепш за ўсё. Я посціў фота ў фэйсбуку, бясплатна даваў правы на іх публікацыю на навіновых рэсурсах і вёў прамыя трансляцыі, каб паказаць, што тут людзі таксама незадаволеныя. Людзі арыентаваліся на мае пасты і ішлі на пратэст. У першую ноч пратэстаў мы нават сталі краінай, адкуль ідзе большасць усіх фэйсбукавых трансляцый.

Ці стане хроніка пратэстаў тваім наступным фільмам?

– Фатаграфіі і відэа – гэта мая форма актывізму. Робіцца ў запале моманту, дапамагае прыцягнуць больш людзей. Я ніколі не разглядаў гэта як кіно. Я выкарыстоўваю тое, што ведаю і ўмею лепш за ўсё. Але гэта тое ж самае, што проста стаяць з транспарантам.

Магчыма, сваім дакументальным фільмам «Планета Петрыла» я дапамог захаваць шахту ў маім горадзе. Але ў гэтых пратэстах мая роля такая ж, як і ва ўсіх іншых пратэстоўцаў. Проста я магу зрабіць яго больш бачным і значным. Прыцягнуць да яго ўвагу. Але ў першую чаргу я такі ж актывіст, як усе.

А ёсць шанец таго, што вашы патрабаванні будуць задаволеныя?

– Калі скласці спіс тых, хто цяпер пры ўладзе, то ў кожнага знойдуцца праблемы з законам. Мы ўжо жартуем, што мець праблемы з законам – гэта абавязковая ўмова для прыняцця ў партыю сацыял-дэмакратаў. Але мы не можам аспрэчыць іх уладу, таму што яны легальна прыйшлі да яе.

Мне здаецца, што кіраўнік іх партыі Лівіў Драгна – галоўнае зло тут. Усе астатнія – яго марыянеткі. І я веру, што ўнутры партыі знойдуцца адэкватныя людзі, якія скажуць, што ён шкодзіць не толькі партыі (таму што яны страцілі рэйтынгі ў рамках свайго пула, ёсць пра што хвалявацца), але і ўсёй нашай краіне. І ўжо гучалі галасы тых, хто лічыць, што гэта няправільны шлях для партыі. На іх і спадзяемся.

Для гэтага спатрэбіцца яшчэ адзін скандал?

– Спадзяюся, гэты будзе ўжо ўнутры партыі і нам не спатрэбіцца ісці на вуліцу. Халодна там.

Ну, вясна ўжо на двары.

– Ага, румынская вясна.

Будзем спадзявацца, што абыдзецца без гэтага. Хоць дзіўна, як пры вонкава падобнай сітуацыі з палітычнай актыўнасцю ў нас у краіне вынікі зусім розныя.

– Ты ведаеш, я быў у Менску, і я думаю, у вас ёсць патэнцыял. Я прыязджаў на кінафэст, і мяне суправаджалі добрыя валанцёры. Я шмат ад іх даведаўся. І мяне здзівіла, якія вольныя і адкрытыя маладыя людзі ў Беларусі. У вас ёсць усе шанцы.

Я таксама быў скептыкам наконт сваёй краіны. Год пры тэхнакратах быў выдатным. І я быў упэўнены, што людзі адчулі, што справы могуць ісці добра і ніхто больш не прагаласуе за сацыял-дэмакратаў. Але выйшла інакш. А потым увесь гэты натоўп выйшаў на вуліцы. Так што ўсё магчыма.