У чарзе да зубной феі

Але я ведаю пяць словаў на «р»: рэгістрацыя, рэгістратура, рэгулярна, рэнтген, рваць. Таму мяне ўсё ж прымаюць. Паліклініка любіць літару «р». Адкройце рот, где работаете, замарозка, хірург, флюараграфія, кроў, прасціну прынесці сваю, распранайцеся, апранайцеся, закройце, не равіце, не курыце, не расказвайце мне сказок, я вам русскім языком гавару, закройце дзверы, закройце рот, рэцэпт, тры разы: утрам, днём і вечарам, у первую смену я ўсягда добрая. Раз і гатова.

Пра тую чаргу да шматрукай хірургіні я прыгадаў на выставе фатаграфіі, якая цяпер працуе ў «ЦЭХу». Разглядаў здымкі, зробленыя мастацкай групай «ЛЁД», – і раптам пабачыў адзін, які трапіў дакладна ў цэль: жанчына ў белым халаце стаіць у лесвічным пралёце і глядзіць у акно.

Падаецца, нічога асаблівага і ніякіх апазнавальных знакаў – а наш чалавек адразу адчувае нешта сваё, роднае, тое, што ніколі не вырваць з сябе, хоць паўжыцця ў эміграцыі пражыві. Нават пахі адчуваеш: хлорка, харкавінне, холад, подыхі. Вось гэтая жанчына ў белым халаце, а вось акно, а вось тыпавыя сцены раённай паліклінікі.

І маўчанне гэтай паліклінікі.

Маўчанне чэргаў, маўчанне фатаграфіі, маўчанне штодзённасці.

Яны больш гучныя, чым крык хлопчыка, якому рвуць зуб без анестэзіі.

Яны самі рвуць так званую рэальнасць, якую мы сабе прыдумляем. Маўляў, мы не такія, мы прагрэсіўныя, разумныя, еўрапейскія, іранічныя. Маладыя!

Ні фіга.

Штодзённасць кіруе намі, яе талончык заціснуты ў руцэ кожнага «нашага» чалавека. Кіруе, нават калі мы яе самі не перажылі. Штодзённасць бясплатная, як дзяржаўная медыцына, і гэткая ж няўхільная. Штодзённасць, якую не мы стварылі, але якой мы карыстаемся і якая ўпісвае нас у сябе. Тая ж паліклініка – яна выбітая на нас, як на гліняных таблічках, яна закінутая ў вечнасць, і мы толькі носьбіты створанай ёй штодзённасці. Нельга быць вольным ад паліклінікі, але яе можна асэнсаваць, злавіць, пачуць.

Пра гэта і фота. Ледзяныя фота, пабачаныя мной у «ЦЭХу».

О, ты гэта ведаеш, нават калі не любіш вогнішчы з гітарай, аліўе і наогул цярпець не можаш савок.

Менскае мора, восьмага марта і дваццаць трэцяга феўраля, фальшывае золата фотасалонаў, стол з салатамі і гарэлкай – сучасныя маладыя людзі, апынуўшыся сярод гэтай нібыта даўно састарэлай штодзённасці, змяняюцца самі і падпарадкоўваюцца ёй, бо яна, сука, мацнейшая.

«Мы нарадзіліся ў краіне, якая даўно не існуе, мы спрабуем працаваць з фіктыўнымі ўспамінамі», – прыкладна так група «ЛЁД» фармулюе ідэю выставы. Маладое пагалоўе беларусаў можа нічога не памятаць пра савецкае мінулае, але яно жыве ім, гэта тая форма памяці, якой няма і якая адначасова ёсць. Савецкая штодзённасць – тая праўда, якая праступае на нашых тварах, калі нам робіцца балюча. І няхай шмат хто пойдзе да платных дактароў – паліклініка, паліклініка, не лячы мяне! – штодзённасць праслізне за імі. Фіктыўная памяць нагадае пра чэргі, і хлорку, і хамства, і холад.

Выстава STAND.BY з працамі польскіх фатографаў і прымкнулага да іх Андрэя Лянкевіча – таксама пра беларускую штодзённасць. Праўда, тут асэнсоўваецца на першы погляд не фіктыўная, а рэальная памяць – але ці бывае памяць не фіктыўнай? Медалі на пінжаках ветэранак вайны, знакаміты здымак Лянкевіча з адным і тым жа чалавекам у савецкай і нямецкай вайсковай форме часоў другой сусветнай, інтэр’еры хатаў з Белавежскай пушчы – гэта тая самая беларуская штодзённасць, якая мацнейшая за факты. Штодзённасць зжэрла вайну, штодзённасць зжэрла гісторыю, штодзённасць жарэ нас. А мы сядзім у чарзе.

Вось на здымках польскага фатографа Міляха – самыя лепшыя беларусы.

Найлепшы падаткавік і найлепшы міліцыянт, пераможца конкурсу на двайніка Джэніфер Лопес і найлепшая даярка. Можа, гэта і вельмі сацыяльна-крытычныя фота, але вось што цікава: схопленая чужымі вачыма, з іх на нас пазірае наша штодзённасць, і мы не адчуваем да яе нянавісці. Бо яна цячэ ў нас, як кроў, бо яна сядзіць у нас, як зуб у сківіцы. І нам зусім не хочацца рваць яе без замарозкі. І з замарозкай не хочацца.

«Вось на здымках польскага фатографа Міляха – самыя лепшыя беларусы. Найлепшы падаткавік і найлепшы міліцыянт, пераможца конкурсу на двайніка Джэніфер Лопес і найлепшая даярка»

Якая восень без штодзённасці?

Хутка, хутка яно пачнецца.

Яно ўжо дыхае.

Усе гэтыя дні быццам наўмысна створаныя для фатаграфіі.

Кароткія, нудныя, тужлівыя, калі камок раптам падступае да горла, невядома чаму.

Восень – вось назва гэтай хранічнай хваробы, ад якой нікому не хочацца лячыцца.

Яна ўжо тут, мнагарукая, яна блізка, хутка яна пачне ганяць нас па горадзе: адной рукой лісце, другой людзей, трэцяй – мары пра мінулае лета. Сухія і выцвілыя, як старыя здымкі, на якіх нешта знаёмае, роднае, ужо не нашае...