Не новы Берлін: вялікае інтэрв'ю з Георгіем Заборскім
- Рубрыка: ІНТЭРВ'Ю
- 24.08.2018
- 11697
Ці можна ў Беларусі зарабіць на крэатыўных індустрыях, як выратаваць маладых прафесіяналаў ад ломкі дарослым жыццём і якія новыя гарадскія звычкі (не) з'явяцца ў менчукоў бліжэйшым часам? 34mag грунтоўна пагаварыў з кіраўніком хаба «ОК16» Георгіям Заборскім.
– Што такое «ОК16»? Што гэта была за задумка і чым яна стала цяпер?
– «ОК16» – гэта культурны хаб, то-бок вузел. Месца, дзе павінны пераплятацца розныя праекты, звязаныя з культурай: ад культуры штодзённасці да сучаснага мастацтва. Прынцыповы сэнс «ОК16» у тым, што гэта не проста выставачная прастора або зала для івэнтаў, дзе ёсць гатовы прадукт і ты яго прадстаўляеш публіцы. Гэта месца, дзе культура можа жыць.
– Як увогуле з'явілася ідэя стварэння хаба? З чаго ўсё пачыналася?
– Тут трэба падзяляць, як гэтая ідэя з'явілася ў банка (у сакавіку 2017 года «Белгазпрамбанк» выкупіў тры заводскія памяшканні на вуліцы Кастрычніцкай, якія і сталі «ОК16». – 34mag) і як гэтая ідэя з'явілася ў мяне.
Банк ужо на працягу 10 гадоў спансіруе розныя культурныя і мастацкія ініцыятывы. У нейкі момант стала зразумела, што гэта пакуль фрагментарная праца, яна, па сутнасці, нічым не аб'яднаная. Так з'явілася ідэя лакацыі, якая б гэтыя актыўнасці звязала паміж сабой і стварала з іх нешта большае. У выніку доўгіх пошукаў кожная стрэлка сышлася на будынку завода МЗКР. У плыні апошняга года мы яго актыўна развіваем і хочам цалкам рэканструяваць. Першыя карпусы пасля рэканструкцыі мы плануем адкрыць у канцы 2022-га – пачатку 2023 года, але працэс росту будзе ісці незалежна ад гэтага.
Я, у сваю чаргу, па складанай творчай траекторыі ў нейкі момант прыйшоў да высновы, што такая прастора Менску неабходная, як і любому сучаснаму гораду.
«У Берліне сцяна ўсё ж такі ўпала, а ў Менску вопыт траўматычнай убудовы ў дарослае жыццё ў нейкі момант юнака ўсё роўна забівае»
– Раскажы пра твой асабісты бэкграўнд. З чаго пачынаў і як апынуўся ў сённяшняй кропцы?
– Я атрымаў архітэктурную адукацыю. Але, паколькі тады сапраўднага попыту на якасную думаючую архітэктуру не было, я зразумеў, што гэты попыт трэба ствараць самому і пачаць трэба з саміх архітэктараў. Я пайшоў выкладаць.
Потым была праца над стратэгіямі развіцця малых расійскіх гарадоў. Тады я пачаў разумець, наколькі важная гарадская культура. Мы бачым вельмі паспяховыя гарады з не вельмі якасным прадметным асяроддзем, і мы бачым дзіка непаспяховыя гарады з гмахамі і чыстымі вуліцамі. Атрымліваецца, што ўсё значна складаней. У якасці прыкладу можна ўзяць Берлін, які ганарыцца тым, што генератарамі максімуму жыццёвай актыўнасці з'яўляюцца якраз бедныя, абшарпаныя раёны. Гэта вельмі зрушыла мае ўяўленні пра тое, што такое гарадскія стратэгіі, наколькі важныя нябачныя культурныя штукі.
Пасля гэтага была праца з арт-рэзідэнцыяй у замку Iстэнбург Калінінградскай вобласці і маскоўскім электралямпавым заводам, які быў тады кам'юніці нефармальных мастакоў, а цяпер ужо стаў бізнэсовай штукай. Затым я з вялікай камандай адкрыў у Менску прастору, якая называлася МЕ100 (яна потым памяняла ўладальнікаў і стала прасторай «ЦЭХ», а затым пераехала на Кастрычніцкую).
Назапасіў дастаткова ведаў і на працягу трох гадоў займаўся прасторавымі стратэгіямі для ПВТ, EPAM і «Расатама». Пасля гэтага быў момант выбару: можна было далей распрацоўваць чужыя прасторы або ствараць сваю ўласную. У гэты ж час мы вельмі ўдала сустрэліся з «Белгазпрамбанкам». Уласна, усё сышлося – і вось ёсць «ОК16».
– Па якіх крытэрыях можна зразумець, што Менск ужо саспеў для чагосьці новага? Напрыклад, для вялікага крэатыўнага хаба.
– Можна пачаць з супрацьлеглага. Калі мы адкрывалі МЕ100, у нас была гіпотэза, што Менск саспеў. Галоўны сэнс быў у тым, каб адысці ад вузкатэматычнай пляцоўкі і перайсці да новага тыпу гарадскога асяроддзя. І вось тады мы зразумелі, што Менск не гатовы, таму што нам давялося кожнаму наведвальніку тлумачыць, навошта сумяшчаць у прасторы галерэю і каворкінг. Сёння горад лёгка прымае «ОК16», гібрыднасць стала зразумелая, але наперадзе яшчэ адзін крок.
У Менску пакуль форма больш значная за змест. Калі мы глядзім на Барселону, Мадрыд, Лондан, Шанхай, то там ужо прайшла хваля гладкага і вычышчанага – прыходзіць прыярытэт зместу. І гэта наступны крок, які мы з «ОК16» пастараемся прасоўваць у Менску. Таму што сёння гладкія сцены, прыгожыя лямпы і дрэнны спікер – гэта наша ўсё.
– Ты згадаў Берлін у якасці добрага прыкладу развіцця горада. Як ставішся да фразы «Менск – новы Берлін»?
– Добра стаўлюся, не лічачы аднаго нюансу: Менск усё яшчэ не новы Берлін. Тут пакуль з'яўляюцца толькі маленькія кропкі, ведаеце, як пад картай трымаюць запальніцу, яна пачынае прагараць, і відаць тое, што знізу. Вось у некаторых месцах Менск прагарае наскрозь і праз яго відаць Берлін.
Што агульнага ў Менска з Берлінам? Агульнае ў імкненні моладзі на нейкім этапе вырвацца з абмежаванняў папярэдняга грамадства. У чым адрозненне? У тым, што ў Берліне сцяна ўсё ж такі ўпала, а ў Менску вопыт траўматычнай убудовы ў дарослае жыццё ў нейкі момант юнака ўсё роўна забівае.
Я працягваю выкладаць архітэктуру і вельмі выразна бачу, як летуценнік, які мог бы змяніць беларускую архітэктуру, сутыкаючыся са сваім першым працадаўцам, недзе за год цалкам губляе ініцыятыву. І тое, што трэба зараз рабіць, – гэта стварыць асяродак, у якім гэтае расчараванне надыходзіць пазней. Няхай яно надыходзіць, але для пачатку чалавек назапасіць столькі сіл, каб з дапамогай уласнай волі ён мог гэтае расчараванне пераадолець. Вось у гэтым розніца з Берлінам. Там нават людзі, якія адбыліся, застаюцца часткай субкультуры, з якой яны выраслі. А ў нас ёсць такі момант, калі ты купляеш сабе першы аўтамабіль або калі ты бярэш кватэру ў іпатэку, адкідваеш сваё мінулае і кажаш: «Усё, я падпарадкаваўся».
– Таму ты на ровары сёння?
– У тым ліку.
Як лопнуць бурбалку?
– Ёсць адчуванне, што ўсе гэтыя прасторы і крэатыўныя хабы дзейнічаюць для нейкай вузкай тусоўкі. Як гэта пераадолець і ці трэба?
– З аднаго боку, такі момант ёсць. Мы часта выкарыстоўваем слова «гета». Крэатыўнае гета, арт-гета, IT-гета – гэта ўсё вельмі закрытыя бурбалкі, якія адно з адным не датыкаюцца. Мае сябры ў нейкі момант сфармулявалі лозунг «Лопніце бурбалку». Вось тое, што неабходна зрабіць.
«ОК16» збольшага існуе для таго, каб тыя рэчы, якія сёння вузка субкультурныя, адкрыць для масавай публікі, гвалтоўна лопаць бурбалкі. Мы хочам прыводзіць на нашы мерапрыемствы людзей старэйшага пакалення. У іх ёсць цікавасць, іх проста ніхто не клікаў.
– А ці дастаткова іх проста паклікаць, каб яны прыйшлі?
– Сэнс менавіта ў тым, каб растлумачыць каштоўнасць з'явы за мяжой кола, якое гэтая з'ява стварыла. Гэта складаная праца. У першую чаргу таму, што ў такіх постсавецкіх краінах, як Беларусь, настолькі моцнае жаданне проста жыць добра, што яно праектуецца толькі на грошы, і тлумачыць каштоўнасць кожнай з'явы даводзіцца збольшага ў грашах.
Вакол кожнай падзеі мы стараемся праводзіць адкрытую дыскусію. Мы стараемся распавядаць, як глядзець на абстрактны жывапіс ці як глядзець сучасны спектакль. З гэтай восені мы запускаем праект, накіраваны на тое, каб навучыць самыя розныя аўдыторыі атрымліваць задавальненне ад гэтага разумення.
«Мы ніколі не дагонім па грашах кітайскія мегаполісы, але мы можам дагнаць любы горад свету па якасці жыцця – у сэнсе якасці экспірыенсу»
– А ёсць нейкі зрэз аўдыторыі «ОК16»? Хто вашы наведвальнікі?
– Аўдыторыя розная. У прынцыпе, гэты зрэз па складзе, не па колькасці, ахоплівае недзе 40% насельніцтва Менска. Гэта і тая самая тыповая мастацкая тусоўка, і моладзь у раёне 18 гадоў, і выхаваныя савецкай культурай наведвальнікі, якія прывыклі хадзіць у класічны тэатр і музей. І яшчэ адзін бок – гэта IT-арыентаванае прадпрымальніцтва, таксама досыць закрытая супольнасць.
Для мяне самы радасны прыклад быў, калі мы пару тыдняў таму абвясцілі аб тым, што шукаем магчымасць рассяліць 5 мастакоў з Нямеччыны. Мы спецыяльна не шукалі для іх гатэль, а хацелі падсяліць да беларусаў. І якраз рабяты з айцішнай тусоўкі з задавальненнем гэтых людзей у сябе пасялілі і зараз кажуць: «Рабяты, прывозіце яшчэ кагосьці, мы гатовыя сяліць, з імі вельмі цікава». Гэта той разрыў бурбалкі, дзеля якога і варта працаваць.
– Цi фармуюць ці крэатыўныя прасторы нейкія новыя звычкі ў гараджан?
– Спачатку ў горадзе адбываецца нейкая фантазійная звычка, выдуманая. А потым яна чакае месца, дзе рэалізавацца. То-бок спачатку мы сабе ўяўляем, што ў нейкія кавярні будзем хадзіць на бранч і размаўляць там з сябрамі ў выдатным інтэр'еры. Потым нехта адкрывае такую кавярню – і калі ласка, «Svobody, 4», куды мы ходзім на бранч.
Узнікае чаканне, што калісьці вуліцы Менска стануць зручнымі для самакатаў і мы тады ўсё як купім самакаты, як пачнем ездзіць! І ў гэтым сэнсе атрымліваецца, што звычкі другасныя, мы іх падглядаем у развітых гарадах, потым з імі вяртаемся ў Менск і чакаем. Але ёсць псіхі, якія пачынаюць дзейнічаць, каб гэта наблізіць. У гэтым сэнсе цікава, што кожны паспяховы горад адрозніваецца тым, што ён усё ж такі стварае ўнікальнае асяроддзе і вынаходзіць уласныя звычкі. Лёгка назваць сэт звычак лонданца, сэт звычак масквіча. Мы б хацелі, каб і тут фармаваліся звычкі маладога менчука.
– А якія звычкі вы ўжо нафантазіравалі сабе ў «ОК16»?
– Такія рэчы зараджаюцца самі. Мы ствараем глебу. Я вельмі спадзяюся, што ад думкі «мне патрэбныя грошы» мы прыйдзем да рэфлексіі, што за грошы мы набываем вопыт. Таму што мы ніколі не дагонім па грашах кітайскія мегаполісы, але мы можам цалкам дагнаць любы горад свету па якасці жыцця, у сэнсе якасці экспірыенсу.
«А вось і прыйшоў прыклад нашага нестабільнага свету»
– Якая каманда працуе ў «ОК16»?
– Гэта важная рэч, якая вырасла з майго досведу працы ў самых розных прасторах. Мы бізнэс у нейкім сэнсе, але не карпарацыя па структуры работы. Таму вылучыць межы па супрацоўніках «ОК16» нельга, а калі гэта можна будзе зрабіць, значыць мы проста прайгралі і стварылі вельмі сумную карпарацыю, якая эксплуатуе кавалак нерухомасці.
Калі казаць пра ядро – гэта каля 12 чалавек. Калі казаць пра аўру, пра ўсіх тых людзей, якія адчуваюць сябе тут як дома і ўкладаюць сілы ў праект, то гэта каля 40 чалавек плюс яшчэ 200, якія дапамагаюць нам эпізадычна.
Ёсць тры напрамкі, у якіх працуе каманда: развіццё фізічнай абалонкі, праца з івэнтамі і з арт-рэзідэнцыяй.
– У чым складанасць рабіць такі праект у Беларусі?
– У першую чаргу гэта вялікая праца. І яна заключаецца ў тым, каб пераадольваць страх, насцярожанасць і няўпэўненасць у сабе. Таму што гэта сфера без гарантый. Дарэчы, а вось і прыйшоў прыклад нашага нестабільнага свету – гэта Сяргей Паяркоў, адзін са стваральнікаў праекта «Верх», які, дарэчы, з'яўляецца прыкладам таго, як складана і вельмі рызыкоўна ў гэтай сферы.
Для мяне важна, што мы тут усё ў такой атмасферы. З аднаго боку, у цябе ёсць бізнэс-мадэль, але з другога – гэта перспектыва, яна выходзіць у плюс праз 5-10 гадоў. Заўсёды даводзіцца вырашаць мноства рызык. У цябе працёк дах – зразумела, што ты яго залатаеш, але сёння ў цябе івэнт. Ці інвестар засумняваўся ў напрамку, куды ты ідзеш. Ты можаш яго пераканаць або паддацца паніцы. І галоўная задача – не панікаваць.
– Як «Белгазпрамбанк» умешваецца асабіста ў тваю працу? Як адбываецца камунікацыя з тым жа Віктарам Бабарыкам (старшыня праўлення банка. –34mag)?
– Мы з банкам ад самага пачатку выпрацавалі агульны слоўнік мэт, паняццяў і метрык, з якім згодныя і каманда «ОК16», і банк. Віктар Дзмітрыевіч – цікавы суразмоўца, у яго ёсць рэдкая ў нашым бізнэсе кампетэнцыя: ён уважлівы да довадаў і яго можна пераканаць у спрэчцы. Так што мы нярэдка пачынаем размову з процілеглых пазіцый, але ў працэсе дыскусіі выпрацоўваем новае агульнае веданне ці хаця б агульную гіпотэзу.
«Не абавязкова ўсім сябраваць, каб утварыць устойлівую экасістэму»
– Калі «Белгазпрамбанк» купіў памяшкання МЗКР, у менскім арт-асяроддзі было вельмі шмат страхаў, звязаных з прыходам расійскага капіталу. Ці ёсць адчуванне, што гэта засталося ў мінулым, або слова «Газпром» у назве банка-ўладальніка ўсё яшчэ замінае рабіць нейкія рэчы?
– Было некалькі страхаў. Палітычны – «расійскі капітал – агент Крамля», архітэктурна-гістарычны – «знясуць, спаскудзяць, жорстка джэнтрыфікуюць такі завод!», страх канкурэнцыі – «здушаць усе астатнія арт-ініцыятывы»...
Я першапачаткова быў спакойны, бо заўсёды аддаваў перавагу капіталу, які грае па правілах рынку, перад палітыкай, якая грае наогул без правілаў. А ў астатнім – у горада быў цэлы год для таго, каб меркаваць пра нас па справах нашых.
Хтосьці баяўся палітычнай ангажаванасці – мы стварылі адкрытую арт-рэзідэнцыю, у якой замест адзінага куратара-дыктатара дыскусія мноства крытыкаў і нават гледачоў. У такой дыскусіі не тое што голас банка – у ёй і мой, дырэктарскі голас губляе ўсякую значнасць. Гэтай восенню мы правядзем нефармальную канферэнцыю-кансультацыю і кожны дзеяч культуры, якому ёсць што сказаць нам, стане ўдзельнікам фарміравання нашых прыярытэтаў на 2019–2020 гг.
Хтосьці баяўся за аўтэнтычнасць вуліцы. Мы замест таго, каб адным махам пачаць рэканструкцыю, кансервуем сцены і абсталяванне, па сантыметры абследуем будынак, выяўляем гістарычныя напластаванні і ўносім іх у брыф архітэктурнага конкурсу. Такая дбайнасць патрэбная, каб прыўнесці ў Менск новы ўзровень тонкасці ў рэканструкцыі гістарычных будынкаў.
Хтосьці баяўся, што мы пачнем зачышчаць прастору вакол ад іншых гульцоў культурнага поля. А мы верым, што толькі супрацоўнічаючы з суседзямі можна ператварыць Кастрычніцкую ў негламурны брэнд Менска, які прыжывецца і ў «IT-краіне», і далёка за яе межамі.
Многія з тых, хто першапачаткова актыўна крытыкаваў наш праект, паверылі нам, з некаторымі мы цяпер паспяхова супрацоўнічаем. Многія працягваюць да нас прыглядацца, і я ўдзячны ім за грамадскі кантроль: не абавязкова ўсім сябраваць, каб утварыць устойлівую экасістэму.
«Яшчэ 5 гадоў – і гэта стане бізнэсам»
– Што наогул цяпер адбываецца з крэатыўнымі кластарамі? Ёсць адчуванне, што яны пастаянна адкрываюцца, каб праз некаторы час зачыніцца.
– Ёсць першы этап, калі гэта сквот і нефармальныя аб'яднанні. Яны могуць жыць даволі доўга, таму што гэта такая закрытая супольнасць. Другі этап пачынаецца, калі яны хочуць заявіць пра сябе. У Беларусі гэта здарылася недзе ў 2013 годзе, калі людзі вырашалі, што гэтыя праекты могуць вырасці ў прадпрымальніцтва без ведання бізнэсу. Смяротнасць такіх праектаў у гэты момант даволі высокая. Трэці этап – гэта калі тыя, хто робіць падобныя праекты, якія выжылі, прайшлі ўсе крызісы, навучыліся кіраваць імі як бізнэсам і ідуць за вялікімі інвестыцыямі. Мы ў «ОК16» на гэтым этапе. Паспяховы прыклад у гэтай сферы – галерэя «Ў».
Але наогул у гэтым развіцці самае страшнае – забыцца пра самы першы этап. Творчай свабодзе вучышся менавіта там.
– На гэтым можна ў Беларусі зарабляць?
– На гэтым можна будзе зарабляць у Беларусі, калі асяродак дасягне пэўнага ўзроўню. Гэта як зарабляцца на добрай цікавай кухні. Трэба было вырасціць цэлую індустрыю, людзей, якія гатовыя ў ёй удзельнічаць, – і сёння гэта бізнес. Але калі ў Менску адкрывалі першыя аўтарскія кавярні, гэта было такой субкультурнай з'явай, каб табе наогул дай бог было акупіцца. Мы цяпер прыкладна на гэтым этапе ў культурнай індустрыі. Калі ўсім нам удасца пражыць яшчэ 5 гадоў, пастаянна назапашваючы магутнасць, – то гэта стане бізнэсам.
– Над чым вы працуеце цяпер?
– Працуем над праграмай 2019 года і плануем перайсці ад малых формаў да вялікіх праектаў, якія будуць запаўняць сабой усю прастору будынка па вуліцы Кастрычніцкай, 16. Першы праект прысвечаны мастацтву андэграўнду 1990–2000-х і сувязям паміж Менскам і Берлінам. Хочам зрабіць гэтае мастацтва зразумелым для большай аўдыторыі. Затым пераносімся ў 2020-ы – гэта сучаснае дзейнае мастацтва ад расійскага мастака-інсталятара Сяргея Катрана. І наступны крок – мы скачам у 2030-ы. Гэта будзе выстава маладых медыямастакоў – беларускіх, берлінскіх і расійскіх. Гэта тыя рабяты, у якіх пакуль не вельмі шырокая аўдыторыя, але за якімі будучыня.
Новы лекторый аб падарожжах ад рэдакцыі інтэрнэт-часопіса 34travel пройдзе 21 сакавіка ў культ. цэнтры «Корпус» (пр-т Машэрава, 9). Галоўнай тэмай сакавіцкага лекторыя стане гарадская культура ва ўсіх яе праявах. Георгій Заборскі будзе сярод спікераў.
Усе падрабязнасці пра івэнт шукай тут.
Фота – palasatka