Стваральніцы «Ў» – пра тое, чаго дасягнула галерэя за 11 гадоў сваёй гісторыі

 

 Як усе беларусы ў 2020-м сталі артыстамі 

– Цяпер любое інтэрв'ю прынята пачынаць з пытання: як «ашчушчэнія»?

 Ганна:  Я шчаслівая, што нейкія адчуванні ў мяне яшчэ засталіся. Выдатна памятаю першы месяц, калі мы сышлі ва ўсвядомленую самаізаляцыю: у той момант я была яшчэ падпісаная на тэлеграм-канал Міністэрства аховы здароўя і лічбы статыстыкі з яго з жахам успрымаліся кожны дзень. А цяпер мы назіраем самае страшнае: кожную суботу і нядзелю вывучаем спісы затрыманых, знаходзім знаёмыя імёны. Гучыць жудасна, але гэта становіцца часткай нашай штодзённасці. І гэта кашмар. Таму калі пачуцці ёсць – выдатна, мне вельмі страшна іх згубіць.

– Навіна аб закрыцці галерэі «Ў» з'явілася як быццам раптоўна. Наколькі гэта саспелае рашэнне?

 Валянціна:  Можна сказаць, што галерэя ўпала ў «ковідную кому». Для галерэі ў нашай краіне немагчыма існаванне без праектаў, якія маюць партнёраў, а за тры дні ў канцы сакавіка ўсе нашы партнёры адмянілі ўсе праекты да канца года. Далейшае стала зусім незразумелым. Таму закрыццё – гэта ў нейкім сэнсе частка натуральнага працэсу. А відавочная прычына закрыцця – ковід і сітуацыя, якая склалася ў краіне.

– Наконт сітуацыі ў краіне: ці няма адчування, што людзей цяпер не цікавіць нічога, што непасрэдна з ёй не звязанае? Ад некаторых знаёмых даводзілася чуць: ой, схадзіла я на «Восеньскі салон», але не зачапіла, там нічога пра АМАП няма.

 Ганна:  Моцныя ў вас сябры. Я, наадварот, чула, што на «Восеньскі салон» ходзяць так актыўна, як у савецкія часы да Леніна ў Маўзалей. Людзі ідуць на выставы, каб змяніць фокус гледжання хоць бы ненадоўга. Калі першыя два месяцы пасля пачатку ўсяго гэтага «хараства» я не магла ні чытаць, ні глядзець мастацтва, то потым з'явілася патрэба перамыкацца на нешта, абсалютна не звязанае з павесткай. Схадзіць у касцёл – паслухаць канцэрт арганнай музыкі, схадзіць у Нацыянальны мастацкі музей – паглядзець якога-небудзь Урубеля, удыхнуць музейны пах, пачуць скрып гэтых масніц. Бо беларуская павестка – не нейкая гісторыя з манітора. Гэта рэчы, якія мы эмацыйна пражываем кожны дзень.

 

 

– Здаецца, за 11 гадоў існавання галерэя «Ў» ні разу не канфліктавала з уладай. Нават самыя вострасацыяльныя праекты не выклікалі асаблівай цікавасці з боку чыноўнікаў. Не крыўдна?

 Валянціна:  Я думаю, вялікае шчасце, што гэтай цікавасці не было. Галерэя – гэта ў першую чаргу грамадская прастора, у якой людзі могуць перасякацца і знаёміцца: бізнэс сустракаецца з мастакамі, а самі людзі мастацтва выбудоўваюць блізкія кантакты паміж сабой. І, займаючыся выставамі, якія былі, умоўна скажам, «вострымі», мы заўсёды кансультаваліся з юрыстамі, каб даць правільныя фармулёўкі, напрыклад, узроставае абмежаванне, і тым самым абараніць сябе, наведвальнікаў і мастакоў.

 Ганна:  Мне здаецца, што за ўсе гэтыя гады культура ў прынцыпе не была для ўлады цікавая. Культура не з'яўлялася важным для развіцця краіны сектарам. Хіба толькі калі міністрам культуры быў Павел Паўлавіч Латушка, адчуваліся нейкія рухі ў плане падтрымкі прыватных ініцыятыў, з'явіўся Нацыянальны цэнтр сучаснага мастацтва. А ў цэлым культура для дзяржавы – гэта «Дажынкі».

– Сёлета дзяржава заўважыла, што ў паралельнай ад «Дажынак» рэальнасці існуе нешта яшчэ. Разам з тым у грамадстве ўтварыўся моцны запыт на «альтэрнатыўную» культуру: па дварах гатовыя слухаць хоць песні, хоць вершы, хоць лекцыі пра мастацтва. Чаму ўсё раптам спатрэбілася?

 Валянціна:  Два магутныя стрэсы ў краіне. Стрэсы перажываюцца аб'яднаннем, а аб'яднанне стварае запрос на кантэнт. Цяпер усю краіну можна назваць артыстамі ў англійскім сэнсе слова. Нацыя праявілася, і ў людзей з'явілася патрэба дзяліцца адно з адным інфармацыяй, эмоцыямі, планамі і ўсім тым, чым яны могуць дзяліцца.

 Ганна:  І з'явілася патрэба пазнаваць адно аднаго. Успамінаю наш праект, калі мы прывозілі калег з Грузіі на рэзідэнцыю, адной з тэм якой была праца з мясцовымі супольнасцямі – у нашым выпадку з жыхарамі суседніх дамоў вакол прасторы на плошчы Перамогі [куратары з GeoAIR запрашалі ўсіх паўдзельнічаць у падрыхтоўцы сумеснай вячэры, гэта было ў 2015 годзе. – заўв. 34]. Раней мы ўжо рабілі першы крок – стварылі разам з «Зялёнай сеткай» публічны агарод і думалі, што ўсе пачнуць туды бегаць памідоры расціць, але гэтага не здарылася. Добра, прывязём грузін, грузіны – гэта ж заўсёды спрацоўвае! Не спрацавала.

 Валянціна:  Мы хацелі разумець, ці прыходзяць да нас людзі з дамоў вакол і як яны да нас адносяцца, раскідвалі рэкламкі-запрашэнні па пад'ездах. Але шырокага знаёмства, на якое мы разлічвалі, тады не адбылося. Цяпер сітуацыя іншая.

 Ганна:  «Мы не знали друг друга до этого лета». Напэўна, трэба было так доўга не ведаць адно аднаго, каб потым аказалася, што вакол афігенныя суседзі, велізарная колькасць таленавітых людзей і кожнаму ёсць чым дзяліцца.

 

 

 

 

 Ад падвала – да народнай галерэі 

– Адкрыць галерэю ў Беларусі: колькі ў гэтым авантурызму, а колькі – рацыянальнага?

 Ганна:  Мы часта задаём сабе пытанне, як так атрымалася. Людзі, якія жывуць рацыянальна, жывуць па-іншаму. Могуць быць рацыянальныя банкіры, рацыянальныя адвакаты, рацыянальныя псіхолагі. Вядома, ёсць дзесьці і рацыянальныя галерысты – іх адзінкі, і іх імёны вядомыя на ўвесь свет. Для большасці тых, хто працуе з мастацтвам, гэта лад жыцця.

– Па маім назіранні, не ўсе, хто хадзіў у «Ў», ведаюць, чаму яна так называецца. Нагадаеце?

 Валянціна:  Калі галерэя адкрывалася, для мастакоў былі цёмныя часы беспаветранай прасторы. Задачай галерэі «Ў» было даць сучаснаму беларускаму мастацтву жыць. «Ў» – адметная прыкмета беларускай мовы. Такая літара была і ва ўзбекскай, але яны перайшлі на лацінку, і цяпер гэта ўнікальная рыса.

– Але пры гэтым у самой галерэі мы не адчуваем сябе ў Беларусі. Гэтаксама можа выглядаць галерэя ў Берліне, Эйндховене або Токіа.

 Валянціна:  Перад намі стаяла задача не толькі прэзентацыі беларускага мастацтва, але і яго прасоўвання, а прасоўванне – гэта ўпісванне ў кантэкст сусветнай гісторыі мастацтваў. У галерэі праводзіліся выставы досыць вялікай колькасці зорак з сусветным імем, і нашы беларускія мастакі выстаўляліся з імі ў адным праекце. Напрыклад, у нас была выстава «ХХУ», дзе разам з беларускімі мастакамі выстаўляўся Вольфганг Тыльманс.

 

 

– Беларусаў, з якімі вы працавалі, сталі лепш пазнаваць і больш шанаваць за мяжой?

 Валянціна:  У мяне няма такога «паслужнога спіса», але я ведаю, што многія мастакі запатрабаваныя, іх запрашаюць у розныя праекты і рэзідэнцыі. І калі ў першыя гады вектар камунікацыі быў хутчэй Еўропа, то цяпер актыўны і ўмоўна ўсход, калі мы разумеем пад ім таксама Расію і Украіну. У галерэі, у сваю чаргу, за апошнія пяць гадоў былі прадстаўлены мастакі з Грузіі, Азербайджана, Узбекістана. Постсавецкія камунікацыйныя сувязі сталі больш блізкімі, усё стала развівацца, і гэта заканамерна.  

– Гісторыя «Ў» – гэта як гісторыя беларускага сучаснага мастацтва: спачатку маленькі падвал, потым – асобны будынак, але яго не так проста знайсці, далей – вялікі белы куб на тусовачнай вуліцы. Што, па логіцы, павінна стаць наступным?

 Валянціна:  У нас быў такі жарт: калі галерэя зачыняецца, яна чамусьці потым вырастае ў два-тры разы. Таму цяпер можна выказаць здагадку, што гэта будзе будынак не менш за Палац мастацтва. А наогул, калі я думаю пра тое, якой магла б адкрыцца галерэя пасля гэтага закрыцця, я бачу яе народнай галерэяй. Гэта была б грамадская арганізацыя, якая створаная з вялікай колькасці людзей.

– Якімі праектамі асабліва ганарыцеся? Ёсць любімыя?

 Валянціна:  Мой любімы праект – гэта галерэя сучаснага мастацтва «Ў».

 Ганна:  Кожны праект – як дзіця. Нялюбых не бывае, бываюць капрызныя.

 

 

– Нешта з капрызных вы не зрабілі на поўную моц? Наогул ёсць нейкае шкадаванне аб тым, што не склалася?

 Валянціна:  Шмат чаго не зроблена, бо гэта заўсёды пытанне рэсурсаў – фінансавых і чалавечых. Але калі разважаеш з іншага боку, то вопыт такі, які ён ёсць: усё, што ў ім адбылося, важнае, і нічога не адбылося таго, чаго не павінна было адбыцца. Калі ўключаеш філасофію, то думаеш аб тым, што ўсё правільна.

– Здаецца, Галерэя «Ў» можа служыць прыкладам таго, як можна супрацоўнічаць з брэндамі і з актывістамі. Для каго з удзельнікаў працэсу падобныя калабарацыі карысныя ў першую чаргу?

 Ганна:  На другі год існавання ў нас з’явіўся конкурс Smart Art – такі шорт-ліст маладых мастакоў і куратараў, які даваў магчымасць прамацаць глебу і выказацца. І я разумею цяпер, наколькі дакладная гісторыя з народнай галерэяй, пра якую казала Валянціна, таму што пераможцам гэтага конкурсу стаў Рома Аксёнаў, які проста аддаў галерэю на месяц усім жадаючым – каб тыя прыносілі працы, чыталі там вершы, праяўлялі сваю творчую актыўнасць. Патрэба ў гэтым была ўжо тады, у 2012 годзе.

У апошнія пяць гадоў акцэнт зрушыўся на міждысцыплінарную гісторыю – сумесную працу з культуролагамі, сацыёлагамі, філосафамі. Два гады на Кастрычніцкай мы вельмі шмат працавалі з тэмай інклюзіі, і цяпер вельмі прыемна бачыць, што ў месцах, якія ніколі не былі адкрытыя для людзей з інваліднасцю, накшталт Нацыянальнага мастацкага музея, нешта адбываецца. Гэта ўзбагачае ўсіх удзельнікаў працэсу, не толькі куратараў, мастакоў і таргет-групу, а ўсіх, хто прыходзіць у галерэю і пачынае глядзець па-новаму.

– Пасля «ковіднай комы» ўсё забуяе зноў?

 Ганна:  Яно заўсёды буяе. Пытанне ў тым, як доўга будзе доўжыцца паўза.

– Чым плануеце заняцца зараз?

 Ганна:  Выдыхнуць. Трошкі пажыць для сябе. Гэта былі 17 гадоў бегу з перашкодамі па перасечанай мясцовасці ноччу з заплюшчанымі вачыма. Трэба запаволіць рытм. Мне здаецца лакдаўны дадзеныя ў тым ліку для гэтага: мы ўзялі занадта хуткі тэмп, нам трэба навучыцца выдыхаць і спыняцца.

 

 

 11 фактаў пра апошнюю выставу «Ў» 

Наша гутарка адбылася ў прасторы, якая выглядае рыхтык як «Ў», але ёй ужо не з'яўляецца. Аб'ект на Кастрычніцкай, 19, будзе развіваць іншая каманда, якая ласкава дала прастору пад дзве фінальныя для «Ў» выставы. Мы паглядзелі «Кранальную дыстанцыю», якая пачалася ў «Ў», а працягваецца ў «Вершах», і настойліва раім ісці. Паспяваеш да 29 лістапада. А ў якасці тызера – некалькі фактаў пра.

1. Каманда «Ў» пачала працаваць над «Кранальнай дыстанцыяй» яшчэ ў траўні, калі прастора галерэі была аддадзеная пад патрэбы валанцёрскай ініцыятывы ByCovid19. Выстава прысвечаная «ковіднаму» часу – сітуацыі, калі людзі знаходзяцца на адлегласці, але хочуць так ці інакш быць блізкімі.

2. У прасторы выставы захаваныя сляды дзейнасці ByCovid19: на падлозе засталіся чырвоныя палосы разметкі, а на сценах з'явіліся белыя літары, што дублююць надпісы на аркушах, якія віселі тут з красавіка па ліпень: «рэспіратары пялёстак», «бахілы», «маска ffp3», «рэзерв не чапаць». Нагадваюць пра пандэмію і свежапрыдуманыя архітэктаркамі Radical Passive напаўпразрыстыя перагародкі.

3. Паўдзельнічаць у выставе запрашалі ўсіх мастакоў, з якімі галерэя «Ў» працавала на працягу 11 гадоў.

4. 25 – столькі работ аказалася на выставе ў выніку.

5. Многія з аб'ектаў «Кранальнай дыстанцыі» – гэта відэа. Праектары ў патрэбным аб'ёме шукалі па ўсім горадзе (атрымалася хутка).

6. Адкрыццё пераносілі некалькі разоў. За гэты час украінскі мастак Мікіта Кадан павялічыў сваё відэа, а ўся выстава абрасла новымі сэнсамі і кантэкстамі, увабраўшы ў сябе дзве хвалі COVID-19 і ўсё, што было паміж імі.

7. Экспазіцыю адкрывае «8» Вікторыі Харытонавай. Гэта восем відэапартрэтаў валанцёраў, якія прысвяцілі свой час і сілы барацьбе з пандэміяй.

8. Калі прачытаць працу Андрэя Дурэйка па-руску, трапіш у біблейскі кантэкст (і сённяшні дзень). «АД ДА». Але гэты тэкст напісаны менавіта па-беларуску.

9. На працы Сяргея Шабохіна з балкона звешваецца палатно. Але гэта не сцяг, а пыльны лозунг «Пекла – гэта іншыя».

10. Народжаныя ў траўні горача эмпатуюць рабоце Сяргей Бабарэкі, які правёў дзень нараджэння ў адзіноце і зрабіў на памяць фатаграфію – у рэчах, падораных блізкімі раней.

11. Праца Максіма Тымінько ствараецца непасрэдна на вачах гледача. А аб'ект Алега Юшко ўбачыць без смартфона не атрымаецца. Але ён вельмі важны.

 

Фота: 34mag.net