Таемны госць: Пагналі нашыя гарадскіх

«Прыгожая ў цябе краіна», − сказаў мне ўкраінскі народны пісьменнік і паталагічны экстраверт Аляксандр І. Не ў сэнсе Першы, а ў сэнсе Ірванец.

«Гэта толькі адзін з яе варыянтаў, − адказаў я. – Але, мабыць, найлепшы».

Мы сядзелі і курылі на тэрасе гасцявога дому ў арт-вёсцы Каптаруны. Перад намі буяла ўва ўсёй маскіравальнай памежнай красе некранутая беларуская прырода. Недалёка ад хаты маўчала глыбачэзнае возера з вадою чыстай і густой, як халодны шоўк, паветра пахла яблыкамі, а ў небе сабралася столькі буслоў, колькі я не бачыў за ўсё сваё жыццё.

Гэта і праўда рай. Рай у асобна ўзятым Пастаўскім раёне. Некалькі гадоў таму харошыя творчыя людзі купілі тут хаты – і вось мы прыехалі на першы міжнародны оўпэн-эйр-фестываль «Каптаруны»: беларусы, украінцы, немцы, паталагічныя экстраверты і не менш палкія інтраверты...

«Адкрыйце дзверы, я выйду. У лес, у поле, у возера, проста ў неба, да буслоў, якіх вы апашлілі вашымі плакатамі. А пашлі вы…»

Фестываль выйшаў на славу. Назад у Менск ехалі праз Астравеччыну. У нейкі момант у акне мікрааўтобуса з’явіліся бетонныя аграмадзіны нашай знакамітай АЭС. Быццам нейкі прадавец выставіў на ўзбочыну два гіганцкія вядра. Што ў вёдрах, не відаць: можа, грыбочкі, можа, ягадкі, а, можа, смерць. Не дацягнуцца, не зазірнуць. А пакаштаваць давядзецца.

Прыгожая ў нас краіна.

І мы ў ёй – таемныя госці.

Некалькі гадоў таму гарадскія людзі пачалі купляць хутары ды хаты ў вёсках. Тады пра гэта даволі шмат пісалі (маўляў, новая форма эскапізму!), цяпер амаль не кажуць, а дарэмна: бо самы час паглядзець, што з гэтага выходзіць. А перасяленне працягваецца: Беларусь адкрывае для сябе Беларусь, хатаў хапае, рай нікуды не падзеўся. Хто яшчэ не купіў, той збіраецца, хто не збіраецца, той не гарадскі. З такімі тэмпамі ўрбанізацыі, як у нас, рана ці позна кожнага мусіць званітаваць ад словаў: «Не скаплівайтесь у дверей вагона, проходіте в середіну салона, не задержівайте поезд!».

Пачварных словаў, у якіх улетку пачынаеш чуць нешта метафізічнае.

«Ды нашто мне ваш цягнік? Адкрыйце дзверы, я выйду. У лес, у поле, у возера, проста ў неба, да буслоў, якіх вы апашлілі вашымі плакатамі. А пашлі вы…» − сказаў аднойчы гарадскі беларус.

Беларусі хопіць на ўсіх.

Каб купіць сабе хату ў вёсцы, трэба некалькі ўмоваў. Але галоўная з іх, падаецца, вось у чым: займеўшы свой хутар, чалавек абвяшчае сам для сябе, што нікуды ўжо з гэтай краіны не з’едзе. Гэта адначасова эміграцыя і адмова ад эміграцыі. Эміграцыя на радзіму.

А яшчэ: жаданне мець сваё. Сваё лета. Сваю восень, сваю зіму і вясну. Не залежаць ад курсаў, куртатай моды і ку-клукс-кланаў гарадской рэчаіснасці, якая толькі і ўмее, што судзіць і караць.

Гарадскі чалавек увесь час у нечым вінаваты. У тым, што «скаплівается», «задержівает» і наагул. Вінаваты перад суседзямі ды службамі, перад газонамі і дрэвамі, перад адміністрацыямі і перад самім сабой. Нават самы добры гарадскі чалавек па вушы ў сваёй віне.

Горад судзіць чалавека і карае за тое, што чалавек у ім жыве.

Вось ён, гарадскі небарака, цягнецца на сметнік каля пад’езду. У адной руцэ тэлефон, у другой тры пакеты: адзін з арганікай, другі з бутэлькамі, трэці з пластыкам. Добры гарадскі чалавек сартуе смецце. А вось ён праз хвіліну выкідае ўсе тры пакеты ў адзін кантэйнер. Бо там, дзе мусіць быць шкло, ляжыць гнілая бульба-фры. У горадзе мы хочам быць добрыя, а ўсё роўна застаемся вінаватыя.

У горадзе мы хочам азёраў, буслоў і неба, а бачым адно аднога. Адварочваемся і бачым адно аднога. Заплюшчваем вочы і бачым. Сядзенні ў аўтобусах – Нюрнбэргскі працэс, вагон метро ў гадзіну пік – суд прысяжных, гатовых вынесці вердыкт. Апраўдання нікому няма. Guilty!

Вольная прырода нікога не судзіць і не карае. Ты – гэта тое, што ты ёсць.

Падчас фестывалю наш добры знаёмы Фрыдрых, журналіст «Франкфуртэр Альгемайнэ Цайтунг», згубіў у каптарунскім возеры свае акуляры. Яны саскочылі з ягонага твару і апусціліся на дно, у ціну, у суплёт каранёў і азёрных раслінаў, і пацямнелая вада надзейна схавала іх.

Бяда.

Тыя, хто носіць акуляры, зразумеюць, што адбылося. Усю ноч я думаў пра акуляры Фрыдрыха: як яны ляжаць там, на дне, нібы затанулы карабель, і ў іх зазірае азёрная рыба. Горад разбіў бы іх, скраў, змёў бы ў савок, пераехаў бы аўтамабільным колам, наступіў бы на іх у прыпадку вулічнай злараднасці.

Акуляры Фрыдрыха нікуды не падзеліся. Раніцай ён знайшоў іх у спакойнай і чыстай вадзе, яны ляжалі там, дзе ўпалі, некранутыя, празрыстыя, мудрыя. Акуляры, якія не маюць віны, але ўжо маюць гісторыю.

Застацца сабой. Займець сваю гісторыю, не напісаную для цябе горадам, – гэта таксама прычына з яго з’ехаць. Напісаць сваю гісторыю месцу, якое яго не мела.

Вольная прырода нікога не судзіць і не карае. Ты – гэта тое, што ты ёсць

А вы кажаце, эскапізм. Паспрабуйце прамовіць гэтае інастраннае слова ў лясным гушчары, у шаўковай вадзе, пад яблыняй у момант, калі вас кусае тоўсты і шчаслівы авадзень. Якім жа бессэнсоўным яно падасца.

Гарадскія людзі купляюць сабе хутары і хаты.

Дзяржава выстаўляе на ўзбочыну бетонныя вёдры сваёй АЭС.

Рыбіна глядзіць у акуляры на дне возера.

Кожны адкрывае для сябе Беларусь, як можа.