Як невідушчаму чалавеку шпацыраваць па гарадскіх садах?

Што такое інклюзіўнасць?

Інклюзіўнасць – гэта такі прынцып арганізацыі гарадской прасторы, які дазваляе ўдзельнічаць у жыцці горада ўсім людзям незалежна ад таго, якога ў іх колеру скура, колькі ім гадоў ды ў якім стане здароўя іхны пазваночнік. Аснова інклюзіўнасці ў горадзе – універсальны дызайн – гэта такі, што ўлічвае асаблівыя патрэбы і пры гэтым пасуе ўсім людзям.

Як горад можа стаць зразумелым для слабавідушчых людзей?

У Менску жыве каля 6000 людзей з інваліднасцю па зроку. Ім недасяжны свет візуальных вобразаў – а гэта не толькі выстава ў Нацыянальным мастацкім ці паказ новага фільма фон Трыера, але і гарадская прастора. У людзей з аслабленым зрокам амаль няма магчымасці даведацца, як гэтая прастора ўладкаваная, як узаемна размешчаныя ў ёй аб’екты.

Людзям са слабым зрокам хочацца быць самастойнымі ды не залежаць ад іншых. У ідэале гарадская інфраструктура мусіць спрыяць гэтаму, бо дарога невідушчага чалавека пачынаецца не тады, калі ён выходзіць з дому, а тады, калі ён пачынае прапрацоўваць маршрут. Гарадскія элементы, якія робяць гэты маршрут дасяжным, – тактыльная і накіроўчая плітка на тратуары, абвестка нумара маршруту ў транспарце, буйныя выразныя і кантрасныя надпісы на ўваходзе ва ўстановы (а не рэклама), травэлатары замест эскалатараў.

Чаму менавіта Батанічны і Сцяпанаўскі сады?

Батанічная сад для гараджан – гэта як тэатр. Туды не ходзяць кожны дзень, паход туды – асаблівая нагода, бо і расліны там такія, што не заўсёды растуць проста на гарадскіх вуліцах. Апроч такога «эксклюзіўнага» горада, ёсць горад штодзённы, той, які мы выкарыстоўваем і «спажываем» штодня. У якасці ўчастка такога штодзённага горада быў абраны Сцяпанаўскі сад. Ён вельмі кампактны: па ім невідушчы чалавек можа прагуляцца самастойна. Дарэчы, побач размяшчаецца школа для невідушчых дзяцей, якіх таксама водзяць у сквер на прагулкі.

А што, з Батанічным садам ёсць нейкія складанасці?

Так. І гэта яскравы прыклад таго, як мала прыстасаваныя нашыя гарадскія прасторы для людзей з рознымі патрэбамі. Вось некалькі рысаў, на якія ты наўрад ці звяртаў(-ла) увагу падчас шпацыраў за кветачкамі:

  На алеі, якая вядзе да цэнтральнага ўваходу ў Батсад, няма тактыльнай пліткі. Невідушчы чалавек у гэтым выпадку арыентуецца па мяжы паверхняў: па правым краі тратуара, паміж пліткай і газонам. Так прайсці па алеі немагчыма: на шляху з'яўляюцца ліхтары і лаўкі.

  У Батсадзе няма адзінай сістэмы, якой падпарадкоўваліся б усе архітэктурныя элементы. Напрыклад, дзесьці лаўкі стаяць на пешаходнай дарожцы (і становяцца перашкодай), дзесьці – за ёй на зямлі, а дзесьці – на вынесенай за межы дарожкі асфальтаванай пляцоўцы (якая чалавекам з кіем спачатку ўспрымаецца як скрыжаванне).

  У Батсадзе цяжка арыентавацца праз тое, што ўвесь час змяняецца прыроднае атачэнне: чалавек можа запомніць скрыжаванні з квітучым рададэндранам, які будзе выглядаць зусім інакш праз тыдзень.

  Сустракаюцца небяспечныя элементы, размяшчэнне якіх немагчыма прадбачыць ці запомніць: навіслыя галіны, разбітая плітка, шлангі, якія ляжаць пасярод дарогі.

  Структура дарожак розная: жвір, асфальт, плітка, зямля. Да таго ж геаметрыя скрыжаванняў і пляцовак складаная – праходжанне такіх участкаў цяжка растлумачыць у аўдыямаршруце.

  На некаторых дрэвах ёсць папераджальныя таблічкі аб тым, што да гэтага дрэва не варта дакранацца – можа з'явіцца алергія. Невідушчы чалавек пра гэта не даведаецца – і здароў, ацёк Квінке.

Як пракаціцца на ровары, калі ты нічога не бачыш?

Невідушчы чалавек абмежаваны ў перамяшчэнні пешкам, што тут казаць пра ровары! Тым не менш, прагулкі на роварах цалкам магчымыя – калі гэта ровар-тандэм, якім кіруе відушчы чалавек. Можа здацца, што ў такіх паездках няма сэнсу: чалавек жа ўсё роўна нічога не бачыць. Але гэта не так: змяняецца ўспрыманне горада, яго прастораў, гукі і пахі вакол. Плошча каля шумнага фантана, вільготнае паветра ракі, няроўная дарожка пад гулкім мостам – усё гэта стварае ў невідушчага чалавека ментальную карту горада. Дарэчы, на адзін з двух ровараў-тандэмаў актывісты праекта назбіралі краўдфандынгам – патрэбная сума сабралася за некалькі гадзін.

Што магу зрабіць асабіста я?

  Калі ты сустрэнеш у горадзе невідушчага чалавека, ты, можа, і хочаш дапамагчы, але не ведаеш, як гэта зрабіць, ці непакоішся. Мы запыталіся ў невідушчых і слабавідушчых людзей, а таксама ў людзей, якiя iх суправаджаюць, як з імі мець зносіны так, каб было камфортна ўсім.

  Невідушчыя людзі адрозніваюцца адзін ад аднаго гэтаксама, як і відушчыя – не варта рабіць выснову аб сваім суразмоўцы на падставе досведу зносін з іншым невідушчым чалавекам.

  Гэта можа здацца табе дзіўным, але выкарыстаць словы «пабачым», «паглядзім» і падобныя ім цалкам нармальна – у такім кантэксце яны азначаюць, што вы даведаецеся нешта новае. Невідушчыя людзі самі іх выкарыстоўваюць.

  Гэтак жа можаш выкарыстоўваць назвы колераў. Па-першае, шмат у якіх людзей захоўваюцца рэшткі зроку, іншыя адрозніваюць цёплыя і халодныя колеры; а па-другое, як і ў выпадку з «паглядзім» сэнс такіх слоў як «чырвоны», «чорны» і гэтак далей шырэйшы, чым проста назва колеру – гэта вобраз і культурны код.

  Калі ты суправаджаеш слабавідушчага або невідушчага чалавека, будзь паслядоўны(-ая) і максімальна канкрэтны(-ая) ва ўказанні кірункаў.

  У новым месцы зарыентуй чалавека: раскажы, што і на якой адлегласці ёсць побач. Відэа аб правілах суправаджэння невідушчых можна паглядзець тут.

  Пры зносінах называй сябе, размаўляй з самім чалавекам, а не з тым, хто суправаджае, і памятай, што твае жэсты не бачныя суразмоўцу або суразмоўніцы.

Што яшчэ глянуць па тэме:

Аўдыямаршруты па Батанічным садзе і Сцяпанаўскім садзе;

Праект «Зялёны горад для ўсіх»;

Экскурсіі для невідушчых і слабавідушчых людзей;

Што такое інклюзіўны турызм;

Літаратура на слых.

Фота: Маша Гулiна, palasatka