«Планетарый»: як прыдумаць і правесці свой кінафэст

 

З кім гутарым

Анора Лангар, 28 гадоў, экалагічная актывістка, піяр-менеджарка сацыяльных праектаў. У 2017-м арганізавала фестываль экалагічнага кіно «Планетарый». У 2018 годзе фэст пройдзе зноў – з 24 па 30 верасня.

 

 

Як усё пачалося

– Насамрэч усё пачалося з кліпа Майкла Джэксана. Гэта быў паваротны момант – «Earth Song». Я паглядзела гэты кліп маленькай дзяўчынкай, вядома ж, расплакалася – так я і зразумела, якая тэма мяне чапляе.

Яшчэ на сваёй першай пасля ўніверсітэта працы я зразумела, што на агульнай кухні нашага офіса я хачу сартаваць смецце і даймаць калег, чаму не варта выкарыстоўваць шмат вады і набіраць шмат пластыка ў краме за абедзенны перапынак. Потым я пачала паўнавартасна працаваць у гэтай сферы – у грамадскай арганізацыі «Зялёная сетка». Я ўнікла ў тэму і стала добра разбірацца ў экалагічных пытаннях, ведала, як людзі рэагуюць на тую ці іншую экалагічную праблему. Але мне заўсёды бракавала нейкага асаблівага фармату, каб гаварыць з людзьмі пра экалогію. Так, нашы івэнты, публікацыі, акцыі прамога дзеяння – гэта крута і важна, але я хацела чагосьці звязанага з мастацтвам. Так у 2016 годзе з'явілася ідэя кінафестывалю.

Да гэтага я чатыры гады ўдзельнічала ў ініцыятыве, якая таксама вельмі моцна на мяне паўплывала, – гэта фестываль кароткаметражнага кіно Cinema Perpetuum Mobile. Суполка CPM вырасла з кінаклуба, калі людзі з розных сфер у вольны ад працы час прыходзілі размаўляць пра кіно, глядзець кіно на розную тэматыку, спрачацца пра кіно. Калі я прыйшла ў кінаклуб, я зразумела, што вельмі да гэтых людзей падобная, – так пачалося маё захапленне кінамерапрыемствамі.

«Ім казалі: “Вы выглядаеце падазрона, мы не разумеем, навошта вам гэта трэба”»

Рана ці позна супадзенне гэтых двух захапленняў – экалогіі і кіно – павінна было здарыцца. Насамрэч мне самой не хапала ў Беларусі такой падзеі, і я падумала: чаму б яе не зрабіць. Калі ёсць сілы, матывацыя і людзі побач, якія хочуць стаць часткай падзеі, – трэба рабіць. Калі-небудзь потым мы можам стаць чэрствымі і інертнымі, але пакуль гэтага не адбылося, трэба ажыццяўляць задуманае.

Я нейкі час выношвала гэтую ідэю, пачала глядзець шмат фільмаў на экатэматыку, вырашыла, што гэта павінен быць не разавы кінапаказ у рамках нейкай падзеі, а тэматычны кінафэст. Ёсць такі стэрэатып: экалогія – гэта нудна, «зялёнае» кіно – павучальнае, яно пра апакаліпсіс, гэта будзе непрыкольны івэнт. А я ўбачыла ў гэтым кіно шмат фарматаў – гэта і баевікі, і меладрамы, і трагедыі. Усё гэта кранае цябе і, самае важнае, стварае дыялог пасля таго, як скончыўся фільм.

Ну а непасрэдным штуршком стала сустрэча з рэжысёрам Янам Арцюсам-Бертранам. Мы рабілі сумеснае мерапрыемства, прысвечанае клімату, з пасольствам Францыі – і ён там прадстаўляў сваю новую фотавыставу. Гэта вельмі незвычайны чалавек. Ён проста даў мне дыск са сваім новым фільмам «Чалавек»  і сказаў: «Калі ласка, пакажы гэты фільм у Менску». Гэты фільм не тычыцца экалогіі наўпрост, але гэта фільм пра каханне, пра нянавісць, пра дзяцей, пра жыццё, пра смерць – і пра экалогію таксама. Я тады сказала яму «так» на сваю галаву. Прыйшлося трымаць абяцанне. Такім чынам, першы фільм кінафестывалю ў нас ужо быў.

 

 

Як зрабіць свой фэст: ад пошуку кінастужак да афіцыйнага ўзгаднення

– Першае – паверыць у сваю ідэю. Наперадзе будуць складанасці і жаданне адкласці рэалізацыю да лепшых часоў, калі твая псіхіка стане ўстойлівей, а Трамп больш не будзе прэзідэнтам ЗША. Трэба ўсвядоміць, што табе гэта трэба тут і цяпер, і не думаць, што ты гэта робіш у імя высокай мэты. Будзем шчырыя: мы робім гэта для сябе. І гэта нармальна, гэта гарантыя таго, што ты будзеш рабіць свой праект добра і цікава.

Далей – вялікі кавалак працы. Важна выбудаваць брэнд кінафестывалю: што гэта? аб чым? чым адрозніваецца ад іншых фэстаў? Наша фішка – фільмы на экатэматыку. Гэта было новым, для гэтага была свая ніша. Калі з'явіцца больш ініцыятыў – мы толькі за і з радасцю будзем дапамагаць.

Кожны фільм мы шукалі, як жамчужынку. Ёсць шмат анлайн-платформаў (FilmFreeway, Festhome, Clickforfestivals), праз якія рэжысёры па ўсім свеце выходзяць на кінафестывалі і падаюць свае стужкі. Многія з іх хочуць паказаць фільм у краіне, дзе ён яшчэ не быў паказаны. Дзякуючы такой базе мы сабралі ўсю кароткаметражную праграму – большасць фільмаў там якраз кароткі метр, а рэжысёры часта падаюць іх бясплатна.

Лепш за ўсё ездзіць самім на кінафестывалі ў розных краінах і сустракацца з праваўладальнікамі фільмаў, якія цябе цікавяць. Такія паездкі дапамагаюць і знайсці цікавае кіно, і асабіста пагутарыць з рэжысёрамі ды патэнцыяльнымі гасцямі.

«Калі-небудзь потым мы можам стаць чэрствымі і інертнымі, але пакуль гэтага не адбылося, трэба ажыццяўляць задуманае»

Амаль усе фільмы для першага фестывалю я шукала мэтанакіравана. Напрыклад, я даведалася, што ёсць фільм «Поры года», зняты ў Белавежскай пушчы, але ні разу не паказаны ў Беларусі. Гэты фільм быў дарагі, нам прыйшлося самім купляць правы на аднаразовы паказ, але яно таго было варта – людзі былі ў захапленні і ад таго, як гэта знята, і ад таго, што гэта пушча. Хай гэта польскі бок, але вось гэты самы воўк з фільма напэўна перабег з беларускай часткі!

Напісаць рэжысёрам не праблема, галоўнае – вылучыць абзац пра «што такое Беларусь і дзе яна знаходзіцца». Для многіх гэта таксама цікавы вопыт: паказаць фільм у краіне, пра якую мала хто ведае. Мы яшчэ і паслугу аказваем: робім спецыяльна для іх фільма субцітры на рускай і беларускай. Менавіта гэтым мы падкупілі некаторых з іх. Дарэчы, рэжысёры вельмі доўга адказваюць на мэйлы – май гэта на ўвазе. Ёсць фільмы, якія мы хочам паказаць, але рэжысёры да гэтага часу не выйшлі на сувязь, падарожнічаючы, напэўна, дзесьці ў Амазоніі ці Антарктыдзе.

Калі гэта поўнаметражная праца, на якую было выдаткавана шмат сродкаў – а фільмы на экатэматыку часцей за ўсё дарагія, з макраздымкамі або здымкамі ў дзікай прыродзе, – трэба падрыхтавацца да таго, што за паказ трэба будзе заплаціць. У мяне ёсць шмат сяброў-рэжысёраў і я паважаю іх працу, таму не ўспрымаю просьбу заплаціць як абразу і ханжаства. Кошт становіцца пытаннем перамоваў – гэта разавы паказ або, можа, выгадней зладзіць пракат, як пасля нашай прэм'еры зрабіў для «Пор года» праект Cinemascope, дадаўшы беларускую агучку. Не трэба варыцца ва ўласным соку, трэба шукаць варыянты і партнёраў.

«Напісаць рэжысёрам не праблема, галоўнае – вылучыць абзац пра “што такое Беларусь і дзе яна знаходзіцца”»

Сёлета мы будзем паказваць фільм «Бабулі Чарнобыля». Рэжысёрка Холі Морыс уклала шмат сілаў у стварэнне гэтага фільма, і яна робіць нам вялікую зніжку. Для яе вялікае шчасце зрабіць паказ у Беларусі, таму што яна ведае, што наша краіна моцна пацярпела ад Чарнобыльскай катастрофы. Я купляю правы на паказ, бо разумею: гэта яе праца і залог таго, што пасля гэтага яна зробіць і іншыя добрыя фільмы.

Увогуле, калі будзеш шукаць фінансаванне на свой фэст, закладвай гэтую суму ў гранты або спонсарскія прапановы. Узровень коштаў – $ 200-600 за адзін фільм. Тым не менш частку фільмаў я атрымала бясплатна: рэжысёры робяць іх, таму што гэтая тэма ім баліць, як, напрыклад, здарылася з фільмам «Рака вуліцы: графіці ў Амазонцы» пра тое, як вулічныя мастакі распісвалі дамы карэнных жыхароў аднаго амазонскага племені. Калі я перапісвалася з рэжысёрам, ён сказаў: «Вядома, я хачу, каб пра гэты народ даведалася як мага больш людзей».

 

 

Далей – перамовы з афіцыйнымі структурамі. Каб паказаць кінастужку ў кінатэатрах, табе патрэбная дзяржаўная рэгістрацыя фільмаў, цяпер гэтым займаецца Інстытут культуры. Яны павінны пераканацца, што ў фільме на вялікім экране не будзе заклікаў да гвалту і іншых незаконных рэчаў, і выставіць узроставае абмежаванне. Ніякіх праблем у нас з гэтым не было. Фільм пры гэтым атрымлівае афіцыйны рэгістр і трапляе ў базу – калі хтосьці яшчэ захоча пракаціць яго, гэта ўжо будзе прасцей зрабіць.

Самае галоўнае ў камунікацыі з дырэктарамі кінатэатраў і кінавідэапракату – прафесіяналізм. Калі яны бачаць, што ты хочаш зрабіць канкрэтнае мерапрыемства, дакладна адказваеш на пытанні і не палохаешся словаў «ушытыя субцітры», «афіша», «квіткі» і гэтак далей, то разумеюць, што працуюць з чалавекам, які не будзе псаваць ім жыццё.

«Сёлета мы працуем без грантаў і мне зноў было цікава: як гэта – працаваць з нашым бізнэсам»

У першы раз мы цалкам выкуплялі месца і паказы былі бясплатнымі для людзей – у нас было фінансаванне і была такая магчымасць. У гэтым годзе «Планетарый» ужо ведаюць, разумеюць, што мы можам забяспечыць напаўняльнасць, і мне не трэба выкупляць усю залу. Паказы сёлета будуць каштаваць 5 рублёў, гэта мінімальны кошт.

Баяцца сапраўды не варта. Калі ты прыходзіш у кінатэатр, дзе вісіць твая афіша, а на квітках – назва фільма, субцітры да якога ты рабіла па начах, гэта момант, у які адчуваеш, што ўсё не дарма.

 

 

 

 

Пра фідбэк

– Першым фестывалем я была задаволеная. Самае яркае ўражанне – калі скончыўся фільм «Чалавек». Я сядзела ззаду, глядзела, каб усё ішло правільна, не зніклі субцітры ці гук, нервавалася, калі хтосьці глядзеў у тэлефон ці сыходзіў з залы (не рабі так, калі ласка, – гэта вельмі вялікі стрэс для арганізатараў, якія відавочна недзе побач). Калі ўключылася святло, да мяне падышла незнаёмая пажылая жанчына, абняла мяне і пацалавала, сказала «дзякуй» – яе твар быў мокры ад слёз – і яна проста сышла.

Мы робім фестываль, глядзім кіно, каб мы адчувалі сябе жывымі, адчувалі і думалі. Фідбэк быў вельмі пазітыўным, гледачам хацелася працягу і дыскусій. Мы зразумелі, што наступны фэст дакладна адбудзецца.

«Жыццё – гэта не толькі праца, дом, сям'я і тэлек».

Пра каманду

– Калі задумваешся пра сваё мерапрыемства, падумай пра людзей, якія будуць цябе падтрымліваць, нармальна ставіцца, калі ты пішаш ноччу з панічным пытаннем, ці ўшытыя сабы ў фільм.

CPM, напрыклад, быў для мяне шмат у чым менавіта сацыяльным эксперыментам: гэта пабудова супольнасці, якая жыве, якая кажа пра кіно, удзельнікі якой робяць зараз ужо свае праекты. Я хачу, каб і ў «Планетарыя» з'явілася такая моцная каманда, якая гарэла б ідэяй, прапаноўвала фільмы і падзяляла адказнасць (так, мы шукаем валанцёраў).

Каманда – гэта цэмент, устойлівасць, супольнасць і твой асабісты псіхолаг. Валанцёрства – гэта выдатны спосаб зразумець, чаго ты хочаш, і нарасціць кантакты. Мы сваіх валанцёраў хочам натхніць, дапамагчы і паказаць, што жыццё – гэта не толькі праца, дом, сям'я і тэлек.

 

 

Чаму варта прыйсці на «Планетарый» у гэтым годзе

– Сёлета будзе больш паказаў – сем. Фільмы мы адбіралі яшчэ старанней: сярод іх тыя, што атрымалі прызнанне і прызы за мяжой.

Я вельмі ганаруся, што мы пакажам у Менску «24 снягі» Міхаіла Барыніна, і крута, што мы прывозім рэжысёра і зможам з ім пагаварыць. Міхаіл здымаў фільм у Якуціі, і гэта быў цікавы досвед, які змяніў яго самога.

Холі Морыс, якая зняла «Бабуль Чарнобыля», сама за час здымак зрабіла для сябе адкрыццё: у чарнобыльскай зоне жывуць людзі, якія адчуваюць сябе там дома. Менавіта таму яны там і жывуць, не сыходзяць, нават калі гэта незаконна. Холі сама мяняла месца жыхарства дваццаць пяць разоў, для яе дом там, дзе камп’ютар. А гэтыя бабулі кажуць: хай мяне лепш заб'юць, чым я паеду. Дзіўныя жанчыны, якія перажылі Другую сусветную, савецкую ўладу і ўсё дваццатае стагоддзе.

 

 

І вядома, мы не маем права не паказаць беларускіх рэжысёраў – тым больш што ў нас ёсць Ігар Бышнёў, жывая легенда, які раней і больш за ўсіх здымае прыроду Беларусі, вядомы за мяжой і далучыў да здымак усю сям'ю. Мы пакажам яго новы фільм і правядзем дыскусію, як здымаць жывёл у дзікай прыродзе. Мне самой гэта цікава, таму я і вырашыла пра гэта пагаварыць. Як гэта магчыма? Я не магу сфатаграфаваць свайго ката, таму што гэты засранец пастаянна нешта вытварае, а Бышнёў здымае ваўкоў, зуброў і дзікіх птушак. Было б крута, калі б больш маладых рэжысёраў змаглі гэта пачуць. Мы знайшлі два дні, калі рэжысёр з камандай будуць у Менску паміж іх раз'ездамі на іншыя здымкі.

«Мы глядзім кіно, каб мы адчувалі сябе жывымі, адчувалі і думалі»

Яшчэ адзін фільм, «Блакітнае сэрца», мы пакажам у Міжнародны дзень рэк – 27 верасня. З яго пошукам «Планетарыю» дапамаглі арганізацыі «Багна» і «Цэнтр экалагічных рашэнняў». Тэма «Блакітнага сэрца» – будаўніцтва плацін і гідраэлектрастанцый. На Балканах ёсць цэлы рух, дзе людзі выступаюць супраць таго, каб раку, на якой яны выраслі і сустрэлі першае каханне, знішчылі. Велізарная сцяна плаціны, на якой намалявана жанчына з молатам, – гэта клас. Тэма можа здавацца не вельмі зразумелай, але мы будзем рабіць дыскусію, каб пагаварыць аб праблемах, з якімі сутыкаемся і мы ў Беларусі, напрыклад пра будаўніцтва воднага шляху Е40, які пагражае знішчыць прыроду Палесся.

 

 

«Бабулі Чарнобыля» – гэта не пра радыяцыю, гэта пра жыццё, адбітае на іх маршчынах. «Чалавек» – гэта пра людзей, якія жывуць у сітуацыі вайны, беднасці, дабрабыту, рознага клімату і на розных кантынентах, але заўсёды звязаныя паміж сабой. Таму мы і прыдумалі назву «Планетарый» – гэта не толькі з любові да будынка ў парку Горкага. Мне хацелася паказаць маштаб і тое, што мы ўсе жывем на адной планеце. Гэта ўсё адзін дом, усё звязана і нам усім трэба з гэтым жыць.

 

Праграму фестывалю «Планетарый» – 2018 шукай тут.