Пікнік на лічбавай узбочыне

Зразумела, што сучаснае мастацтва – гэта куды больш, чым стэрыльныя белыя сцены галерэі. Яно выходзіць на вуліцу, змагаецца, напружвае, трапляе ў навіны. Яно не заўжды лёгка ідэнтыфікуецца, бо ягоная міждысцыплінарнасць і разнастайнасць ягоных метадаў трывала злучае арт з іншымі практыкамі. Тактыкі, якімі карыстаюцца мастакі, таксама могуць быць самымі рознымі, як, зрэшты, і мэты.

Удзельнікі групоўкі EEEFFF Дзіна Жук і Мікола Спясіўцаў збольшага занятыя распрацоўкай мадэляў альтэрнатыўных будучыняў. Яны эксперыментуюць з пераканфігурацыяй сувязяў паміж актарамі чалавечай і нечалавечай прыроды на перасячэнні тэхналогій, лічбавай інфраструктуры, гарадской культуры, псіхалогіі і эканомікі. Мастакі робяць антыдысцыплінарныя даследаванні, ладзяць пікнікі, экспедыцыі, вечарынкі, ствараюць навучальныя відэа, інструкцыі, мабільныя прылады і нават кампактную тактычную рэлігію. Карацей, інструментар у чувакоў насычаны.

Дзіна з Міколам пераехалі з Менску ў Маскву і паступілі ў школу фатаграфіі імя Родчанкі – у Беларусі не ставала магчымасцяў для адукацыі ў сферы сучарту. Зараз, па сканчэнні школы, працуюць у асноўным у Маскве, хоць і шмат ездзяць. Мы сустрэліся падчас іхнага кароткага візіту ў Менск і пагаварылі пра дата-цэнтры, інфармацыйныя плыні, альтэрнатыўныя будучыні і котку-скаўта.

 

Пра мастацтва

 

 

 

Адной з апошніх акцый EEEFFF быў пікнік каля дата-цэнтру «Ашчадбанка» ў Маскве, таксама вядомым як МегаЦАД (цэнтр апрацоўкі дадзеных – 34mag). Каля дваццаці чалавек правялі дзень на бетоннай пляцоўцы ў цэнтры горада ля агромністага сховішча інфармацыі. Дата-цэнтры – гэта новыя тыпы будынкаў, якія ўтрымліваюць у сабе ўсю тую інфу, якая штодня праходзіць праз нашыя дэвайсы. У адрозненне ад таго дзяржаўнага, ля якога тусаваліся ўдзельнікі пікніка, найчасцей яны належаць карпарацыям, такім як Google ці Facebook. Апошнім часам узнікаюць канфлікты з уладамі, якія патрабуюць прадстаўленне тых ці іншых дадзеных, што адмоўна ўплывае на капіталізацыю. Тут можна прыгадаць нядаўні канфлікт паміж ФБР і Apple наконт узлому айфона тэрарыста з Сан-Бернардына. Але большасць працэсаў, якія ідуць вакол такіх сховішчаў інфармацыі, пакуль што не навідавоку.

Мікола: Мала хто ўздымае тэму дата-цэнтраў, але яны вызначаюць тое, як функцыянуе эканоміка, як людзі звязаныя ў кам'юніці. Ніхто не гаворыць, ніхто не вывучае тое, як у прастору горада ўваходзяць новыя тыпы будынкаў. Іх можна параўнаць з аэрапортамі па тым, як арганізаваныя бяспека, кантроль доступу.

Дзіна: Але, у адрозненне ад аэрапортаў, яны не публічныя месцы, гэта такая шэрая зона. Мы сядзелі там каля васьмі гадзінаў, каля найбуйнейшага ў Еўропе дата-цэнтру, але ніхто не падышоў да нас, нічога не спытаў. Так што пакуль яшчэ гэта такая зона, якую можна вывучаць і ўзаемадзейнічаць з ёю.

Мікола: Там трубы з раструбам. У нас была ідэя пабудаваць катапульту і закідваць туды ў іх буракі ці мяхі з насеннем ліянаў. І яны б раслі з тых труб вонкі. Гэта было б так прыгожа… Толькі прыладзіцца троху.

Дзіна: Такі біятэрарызм.

У кватэры сяброў, у якіх спыніліся рабяты, пакой заліты заходным сонцам. На вуліцы лета, і такія размовы маглі б здавацца троху неадпаведнымі ані моманту, ані цеплыні гэтага вечару. Але гаворка ў нас спакойная і вясёлая. Падаецца, што абодва ставяцца да сваёй творчасці з доляй гумару і нейкай іроніяй, хоць і гавораць пра даволі сур'ёзныя рэчы. Мікола расказвае пра тое, як дата-цэнтры ў Скандынавіі размяшчаюць у пячорах і ўсяляк падкрэсліваюць повязь архітэктуры з натуральным асяродкам, падсвятляюць скалы, земляныя фактуры. Таксама згадваецца выпадак пра тое, як адзін з дата-цэнтраў у Ірландыі быў атакаваны барсукамі і мышамі – не заўжды прырода пагаджаецца з чалавечымі эксперыментамі.

 

EEEFFF даволі актыўна працуе ў горадзе, у тым ліку і з тэмай рэпрэзентацыі ўлады. У адной з практык яны трэніруюць сваю котку для праходжання перашкодаў у гарадскіх умовах. Дзіна кажа, што было б файна даць магчымасць хатнім жывёлам, якія ўвесь час зачыненыя ў кватэрах, жыць паўнавартасна, развівацца. Мастакам цікава праверыць, «наколькі коткі гатовыя памяняць сваё жыццё і пусціцца ў гарадскія прыгоды».

Мікола: Нашая котка паказвае, што ёй сумна ў кватэры, але яна баіцца выйсці. Мы стварылі для яе міні-горад з макетамі маскоўскіх будынкаў, якія вызначаюць рэжым існавання, напрыклад, Лубянкі. Але такіх месцаў шмат, бо Масква – гэта горад платоў, гэта відэакамеры назірання, супрацоўнікі паліцыі і іншая шушамець, якая забараняе нам рабіць тое, што мы хочам.

Дзіна: Нас цікавіла нябачная архітэктура Лубянкі, і котка можа туды прабрацца і быць нябачнай для прадстаўнікоў уладных структураў. Ну і ёсць доўгая гісторыя ўдзелу жывёлаў – котак, сабак, галубоў – у вывучэнні тэрыторыі ворага.

Каму належаць дадзеныя, якія захоўваюцца на серверах?

Мікола: Чаму ў горадзе павінна існаваць такое месца, пра якое ніхто нічога не ведае? Той, хто там быў, звычайна ўжо нічога не кажа, а тыя, хто туды рэгулярна ходзяць, таксама маўчаць. Гэта ж цікава. Людзьмі кіруе цікаўнасць. Мы не можам паглядзець, але нашая котка можа. Уяві сабе, вось мікрараён – і кожны ў сябе ў кватэры трэніруе котку, каб яна зрабілася гарадской партызанкай. І пачынаецца гэта з таго, што мы раздаем флаеры на кашачай выставе на ВДНГ.

 

 

Paranoiapp

 

У калабарацыі з Валем Фіцісавым Дзіна і Мікола стварылі Paranoiapp, мабільную прыладу, якая дае іншым карыстальнікам магчымасць сачыць за табой. У сакавіку гэтага года праца прэзентавалася ў межах выставы GLOBALE: New Sensorium у Цэнтры мастацтваў і медыятэхналогій у нямецкім Карлсруэ. Paranoiapp – гэта гульня з панаптыконам і даволі дзейснае выказванне на тэму прыватнасці. Карыстальнік бачыць карту і чорную кропку на ёй, чалавека, за кім ён можа сачыць. Алгарытм пабудаваны так, што з усіх карыстальнікаў кожны дзень у выпадковым парадку праграма выбірае аднаго. Ахвяра ж сочыць за некім іншым. Таксама ёсць чат для абмеркаванняў. Паўплываць на выбар аб'екта ніхто не можа.

Дзіна: Асноўная мэта тут – не сачыць, але быць тым чалавекам, за якім сочаць, адчуць на сабе гэты цяжар, калі за табой назіраюць некалькі соцень чалавек.

Мікола: Па факце, праз камунікацыю з іншымі юзерамі ты прыходзіш да думкі, што ахвярай можаш апынуцца і ты. Калі не цяпер, то заўтра, у любы момант. Але мы ўсе ведаем, што праз нашыя тэлефоны за намі сочаць увесь час. Мы хочам узмацніць гэты эфект і перанесці яго ў фізічную прастору. Людзі, якія карысталіся, казалі, што яны адчуваюць, як оптыка ўспрыняцця горада мяняецца – і яны пачынаюць больш азірацца.

Асноўная мэта Paranoiapp – не сачыць, але быць тым чалавекам, за якім сочаць, адчуць на сябе гэты цяжар, калі за табой назіраюць некалькі соцень чалавек

Дзіна: Але адначасова гэта і інструмент, скіраваны ў будучыню. Мы можам нават сёння сказаць, дзе знаходзіцца наш сябра ці любы чалавек. У будучыні будзе лёгка назіраць адзін за адным, папросту пакуль не зразумела, добра гэта ці не.

Мікола: Мы хочам паказаць гэта людзям, даць ім непасрэдны досвед, прапанаваць ім падумаць, ці нармальна гэта ўвогуле, ці трэба ўсё ж нешта памяняць. Ці карысна гэта, ці прыемна? Што можа атрымацца ў тым выпадку, калі мы радыкальна адмовімся ад нашай прыватнасці? Ці будзе гэта як у «1984», ці можна яшчэ троху падумаць над гэтым?

 

 

Увогуле EEEFFF асабліва не імкнуцца ўпісвацца ў нейкія маскоўскія тэмы, хутчэй ствараюць уласнае кам'юніці, канструююць нейкую сваю павестку. Эксперыментуюць з эканамічнымі мадэлямі ў межах «Летучей Кооперации», супольнасці культурных працаўніц і працоўных, разам з Сямёнам Кацам ладзяць семінар пра рэжым бяспекі і кантроль доступу, удзельнічаюць у працы платформы гарадскіх дзеянняў «Делай Сам» і арганізуюць у межах яе штогадовую нефармальную канферэнцыю.

 

Мікола: Мы ўдзельнічаем і ў выставах, бо тусоўка сучаснага мастацтва міждысцыплінарная. Яна гатовая пагаварыць пра нейкія складаныя рэчы. Няма нічога кепскага ў выставах, бо гэта магчымасць, маючы нейкую дыстанцыю, паспрабаваць пагаварыць доўга. Калі ты працуеш па-за інстытуцыямі, твой вопыт у асноўным звязаны з медыя. І па сваёй прыродзе ён вельмі хуткі, пазбаўлены пэўнай дыстанцыі, якая ўласцівая для выставаў.

У Беларусі трэба найперш гаварыць пра эканамічны базіс

Акрамя дзейнасці ў Маскве, EEEFFF шмат падарожнічаюць і ўдзельнічаюць у самых розных мерапрыемствах. Напярэдадні нашай сустрэчы яны вярнуліся з канферэнцыі ў Літве і на наступны дзень збіраліся ў Кіеў. Таксама яны неаднаразова працавалі ў Нямеччыне, удзельнічалі ў Паўночнай біенале ў Мос у Нарвегіі.

Мікола: Калі ты ездзіш, гэта ўсё афігенна пашырае кантэкст. Бачыш лакальнае вымярэнне праблемаў, з якімі ты працуеш, бачыш, што цябе яднае з іншымі людзьмі. Нельга закрывацца, трэба знаходзіць агульную платформу для вялікага дзеяння і руйнаваць перашкоды. Лёгка абмяжоўвацца, складаней пераадольваць. Калі пераадольваеш, то робішся мацнейшым, ідзеш наперад і разумееш, што будзе далей. Ставячы пад сумнеў мінулае, адкрываеш магчымасці для стварэння новай будучыні.

Ці засталіся ў вас сувязі з Беларуссю? Можа, сэрца баліць? Ці ёсць якія сумесныя калабарацыі?

Дзіна: Канечне! Мы зараз паднабраліся досведу і гатовыя выходзіць на беларускую сцэну. Плануем сумесны тыдзень семінараў, дыскатэк, паходаў і марафонаў, які мы арганізуем сумесна з Воляй Сасноўскай і Лёшам Барысёнкам.

Мікола: Усё будзе аб'яднанае тэмай «Працуй больш! Адпачывай больш!» Мы атрымалі досвед у Маскве, пашырылі кантэкст і разумеем, што ў Беларусі трэба найперш гаварыць пра эканамічны базіс. Тое, як арганізоўваецца нашае жыццё, тое, як мы працуем ці не працуем. Ці хочам працаваць? Як мы хочам адпачываць і як нам дазваляюць гэта рабіць? Гэта вызначае, як робіцца культура. Колькі часу ў нас на яе застаецца? Плацяць нам за гэта ці не? Шмат пытанняў, якія яднаюць не толькі мастакоў, але ўсіх людзей: і праграмістаў, і перакладчыкаў, і інжынераў. Мы хочам ініцыяваць размову пра творчасць і эканоміку.

Але ўсё ж дзе вы больш імкнецеся рэпрэзентавацца? У якім полі?

Дзіна: Мы хочам жыць у афшорнай зоне.

Мікола: Дырыжабль – добры варыянт. Федэрацыя дырыжабляў, якія лунаюць над межамі, не да чаго не прывязаныя. Сёння – там, заўтра – тут. Нацягнем у небе празрыстую плёнку, арганізуем новую плоскасць над межамі, над усім.

Дзіна: Тэрыторыя тут не настолькі прынцыповая, як пошук саўдзельнікаў. Таму мы зараз больш падарожнічаем, чым жывем на пэўнай тэрыторыі. Удзелы ў выставах патрэбныя, каб стварыць нейкую сетку аднадумцаў, з якімі можна далей калабараваць і выбудоўваць новыя будучыні, якія будуць па-над межамі, якія будуць ствараць супольнасці над тэрыторыямі.

Мікола: Цікава рабіць усё з сябрамі. Цікава, калі ёсць банда. Мы не з’ехалі з Масквы пасля вучобы толькі таму, што ў нас была банда, былі праекты, якія хацелася зрабіць. А паездкі зараджаюць энергіяй. Багата ідэй нараджаецца, калі ты мяняеш кантэкст, нешта сутыкаецца, змешваецца, нешта новае з’яўляецца. Не тэрыторыя – людзі. Яны вышэй за межы, вышэй за дзяржавы.