Медыя і права на горад. Канспект ток-шоу

«Праца медыя – гэта бег на доўгую дыстанцыю»

Ганна Салівон: Пачну з набалелага, але паказальнага ў фармаванні гарадской культуры кейса. У пятнаццаці хвілінах хады адсюль адбываецца дэмантаж павільёна НВЦ «БелЭкспа» на вуліцы Янкі Купалы. Будынак не знаходзіцца ў спісе гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь, але з’яўляецца яркім прадстаўніком архітэктуры сваёй эпохі. Пра тое, што адбываецца з ВДНГ, пісалі і медыя, якія асвятляюць гарадскую праблематыку. Самае актыўнае – CityDog. Потым – Onliner, KYKY і 34mag.

Добра памятаю рэакцыю гараджан, калі СМІ толькі пачалі асвятляць працэсы ў Асмалоўцы. Негатыву было вельмі шмат. Але меркаванне гараджан пачало змяняцца дзякуючы публікацыям СМІ пра гісторыю Асмалоўкі, яе каштоўнасць і падзеі, якія там адбываліся. Мне здаецца, у такім выпадку праца медыя – гэта бег на доўгую дыстанцыю.

Адна з важных функцый гарадскіх СМІ – артыкуляцыя каштоўнасці аб’ектаў, калі іх каштоўнасць не відавочная, і запрашэнне гараджан да дыскусіі. Праўда, мы знаходзімся ў сітуацыі адсутнасці выбарчага мэра. Многае з таго, што мы любім і лічым сваім прытулкам, напрыклад, вуліца Кастрычніцкая, можа з’яўляцца не больш чым сезоннай інсталяцыяй, дэмантаж якой мы ніяк не можам кантраляваць.

«Мы для сябе зразумелі, што ў гісторыі з ВДНГ саромеемся быць капітанамі і казаць відавочнасці»

Саша Губская: Рашэнне захоўваць ці зносіць ВДНГ або добраўпарадкаванне ўнутранага двара – розныя ўзроўні права на горад? Як яно функцыянуе?

Ганна Салівон: Я б права на горад не дзяліла. Ёсць акадэмічнае дзяленне: права на партысіпацыю і на апрапрыяцыю. Было б клёва, калі б тое, што мы лічым сваім домам, распаўсюджвалася і за сцены нашай кватэры, двара і раёна, і агульнагарадскія пытанні падаваліся не менш важнымі, чым тое, што адбываецца непасрэдна побач з табой.

Саша Губская: Была вялікая колькасць публікацый пра ВДНГ. Не хапіла кансалідацыі сіл, каб захаваць ВДНГ, або сітуацыя была апрыёры пройгрышная?

Ганна Салівон: Глабальна мы не можам змяняць сітуацыю. Нават калі б гараджане былі больш кансалідаваныя, гэта ніяк не паўплывала б на прыняцце рашэння. Калі б праца па асвятленні сітуацыі з ВДНГ пачалася раней, магчыма, пачуццё страты ў сувязі з гэтым напала б на большую колькасць людзей. Эфект павінен быць доўгачасовым. У кароткачасовай перспектыве СМІ не паўплывалі б на канкрэтную сітуацыю «знесці – не знесці».

Яся Каралевіч-Картэль: Я б не накладала на медыя шмат адказнасці: у сітуацыі з ВДНГ медыя спахапіліся толькі тады, калі ўжо было вырашана, што будынак знясуць. Аднак рашэнне пра знос ВДНГ было прынятае не менш як сем гадоў таму. Тады пра гэта неяк мімаходзь пісалі, але навіна не падняла хвалі грамадскага абмеркавання. Трэба разумець: каментары на форумах і пад артыкуламі – гэта не грамадскае абмеркаванне.

Мы для сябе зразумелі, што зрабілі недастаткова ў гісторыі з ВДНГ: саромеемся быць «капітанамі» і казаць відавочнасці. Калі праглядзець каментары ў розных выданнях, відавочна, што не ўсе людзі разумеюць, навошта абараняць ВДНГ і чым гэты будынак каштоўны.

Медыя, якое «грае на доўгую дыстанцыю», задае мову, на якой пазней будуць гаварыць тыя, з кім медыя камунікуе. Мы фармуем павестку, калі абіраем экспертаў, выбіраем, якія тэмы падымаць і якой мовай гаварыць. Пры гэтым даволі наіўна было б лічыць, што аўдыторыя медыя – хіпстары. Яна нашмат шырэй: медыя ўплывае на даволі вялікую колькасць людзей.

«“Дом Фота” на плошчы Мяснікова ўсё жыццё быў зялёны, а цяпер ён стаў жоўты»

Аляксей Крывалап: Шмат чаго здараецца ў горадзе ў выглядзе інсталяцыі: сёння пабудавалі – заўтра прыбралі, як, напрыклад, летнія тэрасы кавярняў. Мы на гэта ніяк не можам паўплываць. Пытанне «хто мае права на горад?» – гэта пытанне ўдзелу і спроба выказаць, што гэта «маё».

У кожнага ёсць свая кватэра, дзе мы можам выкарыстоўваць кубаметры паветра ўнутры. Але сценамі распараджаецца ЖЭС. Мы не можам павесіць спадарожнікавую антэну звонку ці кандыцыянер: гэта пашкодзіць архітэктурны выгляд. Гэта нагадвае сітуацыю са студэнцкімі інтэрнатамі. Мы можам у іх жыць, аднак постар на сцяну можна павесіць толькі на скотч – ніякіх цвікоў. Гэтую аналогію мы можам перанесці і ў дачыненні да горада.

Горад – не музей, а месца для эксперыментаў. Мы нібыта школьнікі, якія прыходзяць на экскурсію ў музей, дзе нам нельга дакранацца да экспанатаў. Але ж існуюць іншыя музеі, дзе можна эксперыментаваць.

«Дом Фота» на плошчы Мяснікова ўсё жыццё быў зялёны, а цяпер ён стаў жоўты. Для мяне гэта шок. Я не ўпэўнены, што зялёная фарба каштуе даражэй за жоўтую. Я ніяк не магу паўплываць на тое, якога колеру ён будзе. Хто мае права вызначаць гэта? Наўрад ці прыходзілі да жыхароў гэтага дома і запытваліся, якога колеру будзе сцяна звонку. Кватэра – іх, а знешнія сцены – горада. Горад вырашае, якія яны мусяць быць.

У гараджан моцна жыве ўяўленне пра тое, што «наша» – толькі ў межах кватэры. Людзі не ўяўляюць, што лаўкі, паркоўкі, дзіцячыя пляцоўкі таксама «іх». Гэта як у выпадку з капітальным рамонтам: нешта адбываецца, а мы проста павінны ўспрымаць гэта як надвор’е.

«Канкурэнцыя паміж сацыяльнымі праектамі за ўвагу цяпер такая ж вялікая, як і паміж маладымі дызайнерамі»

Яся Каралевіч-Картэль: Актывізм – гэта заўсёды дзеянні, накіраваныя вонкі. Гэтыя дзеянні прыводзяць да змены чагосьці большага, чым цябе самога: асяроддзя вакол цябе. У гэтым сэнсе медыя ўжо само па сабе – актывіст. Акрамя таго, што гэта камерцыйная структура, якая вымушана на сябе зарабляць, гэта яшчэ і структура, якая рэалізоўвае каштоўнасці заснавальнікаў, рэдактараў, каманды.

CityDog.by – гэта медыя з вялікай сацыяльнай адказнасцю: мы спрабуем расказваць пра актывістаў, прапаноўваем людзям уключацца ў актывісцкую дзейнасць. Мы нават завялі спецыяльную рубрыку Grassroots пра незамыленыя ініцыятывы. Мне падаецца, што ў Менску за апошнія гады вырас запыт на тое, каб не проста весела бавіць час, а праводзіць яго, неяк рэалізуючы каштоўнасці.

Саша Губская: Апошнім часам СityDog.by прад’яўляюць прэтэнзію, што ён недастаткова часта піша пра грамадзянскія ініцыятывы.

Яся Каралевіч-Картэль: Гэтыя прэтэнзіі мне заўсёды падаюцца вельмі дзіўнымі. Калі разглядаць долю сацыяльных артыкулаў у асноўным кантэнце, пра важныя гарадскія ініцыятывы мы пішам больш за іншыя СМІ. Ну, можа, толькі ў 34mag доля большая.

На шчасце для нас як гараджан і на жаль для актывістаў актывізму стала за апошнія тры гады так шмат, што, каб пра вас напісалі, ужо недастаткова быць проста сацыяльным праектам. Канкурэнцыя за ўвагу паміж сацыяльнымі праектамі цяпер такая ж вялікая, як і паміж маладымі дызайнерамі. Гэта вельмі крута. Аказваецца, многія людзі гатовыя ўплываць на тое, што адбываецца вакол іх. Аднак толькі тое, што хтосьці спрабуе мяняць горад, яшчэ не азначае, што пра яго абавязкова напішуць.

Калі мы пачыналі CityDog.by пяць гадоў таму, хайп вакол любога матэрыялу пра раварыстаў быў неверагодны. Чатыры гады таму мы пісалі пра тое, што веласцежак не хапае і паказвалі прыўкрасныя ровары, на якіх катаюцца прыўкрасныя паненкі. І такія матэрыялы набіралі шалёную колькасць праглядаў. Тры гады таму да гэтых матэрыялаў ужо ставіліся з меншай цікавасцю. Два гады таму матэрыялы пра веласцежкі проста ніхто не чытаў. Раварыстаў у Менску ўжо так шмат, што яны ўсім надакучылі. Можна лічыць, што роварных рух амаль перамог.

«Дзяржава дрэнна разумее, як працаваць з актывізмам»

Саша Губская: Як вы ацэньваеце сэрвіс 115.бел у якасці інструмента актывізму?

Яся Каралевіч-Картэль: Да 115.бел я б ставілася як да малатка: можна забіць кагосьці, а можна і проста цвік. Усё залежыць ад таго, як вы гэтым інструментам карыстаецеся. Гарадскія змены – вада, якая паступова мяняе асяроддзе. Вада можа цячы па камяністым рэчышчы, а можа па спецыяльна пракладзеным сцёку, і так нашмат зручней. Нам прапанавалі гэты інструмент – чаму б не скарыстацца ім? Аднак трэба разумець, што дзяржава дрэнна разумее, як працаваць з актывізмам, таму і інструменты прапануе не ідэальныя.

Напрыклад, у Менску шмат гадоў забаранялі вулічных музыкаў. Але ў нейкі момант іх стала так шмат, што дзяржава вырашыла ўставіць іх у рамкі і «ўстаканіць». Яна вызначыла ў горадзе дванаццаць пляцовак, дзе вулічным музыкам можна граць, прапанавала ім пакінуць заяўкі і абвесціла «смотр» вулічных музыкаў. Гучыць як маразм, але ў дзяржавы свая мова вырашэння праблем: старая, савецкая, мова планавай эканомікі. Дзяржава бачыць праблему, але пакуль не можа вырашыць яе па-іншаму. Магчыма, наша функцыя ў тым, каб прыходзіць да дзяржавы і казаць: «Не, гэта працуе не так. Вулічныя музыканты не павінны граць па раскладзе і пасля цэнзуравання».

Тое ж самае з 115.бел. Калі глядзець на дзяржаву як на сэрвіс, то гэта тыпічная спроба наладзіць сэрвіс. Калі мы сапраўды нешта можам змяніць, проста сфатаграфаваўшы праблему, то гэта выдатна. Але 115.бел не вырашыць усіх праблем.

«Гэта не наш саўндтрэк»

Максім Жбанкоў (з залы):

Я жыву на Трактарным заводзе ў трохпавярховым доме. Другі і трэці – пясочнага колеру. Ніжні паверх ядавіта-зялёны. Я ўсё думаю, хто ж фарбуе і прымае за нас рашэнне. Падазраю, што ў нас ёсць радыкальныя суседзі. Увесну адзін з іх пафарбаваў два каменя ў двары, а на трэцім намаляваў зялёны смайлік.

Праблема ў тым, што для нас было б лепш, каб горад быў музеем, але не: гэта поле эксперыментаў, толькі не нашых. Зрабіць гэты горад сваім мы можам толькі ў вузкай зоне нашай свабоды, якая перыядычна аказваецца вельмі ўмоўнай.

Я выязджаю ў горад і не ведаю, якім ён будзе заўтра, якое дрэва спілуюць на маім шляху. У нашай галаве – свая музыка, а горад, як бы нам ні хацелася, жыве іншай музыкай. І гэта не наш саўндтрэк. Пакуль не наш.

«Рэпрэсіўнага апарату ўжо недастаткова»

Яся Каралевіч-Картэль: Законаў, якія забараняюць нам рабіць тое, што робяць актывісты, шмат. Падаецца, за апошнія некалькі гадоў зона дазволенага павялічылася, але, канешне, не да такой ступені, каб 25 сакавіка нікога не вязалі.

Рэпрэсіўнага апарату, аднак, ужо недастаткова. За апошнія некалькі гадоў сітуацыя ў горадзе памянялася: на вуліцах адбываецца нашмат больш мерапрыемстваў, так што міліцыя ўжо не прыязджае на кожны маркет ці кінапаказ пад адкрытым небам. Але я думаю, што любы чалавек, які жыве ў Беларусі і хоча нешта рабіць, павінен памятаць, што сваім дзеяннем ён нешта абавязкова парушае – і яму можа ў любы момант «прыляцець».

«Паўтараюцца адныя і тыя ж фарматы падачы інфармацыі»

Ганна Пазняк (відэарэпліка):

Сучасныя медыя – закладнікі тых магчымасцяў, якія адчыняюць перад імі сучасныя тэхналогіі. Рэдактар атрымлівае дадзеныя аб паводзінах карыстальніка, што дае магчымасць маніпуляваць гэтымі дадзенымі. Паўтараюцца адныя і тыя ж фарматы падачы інфармацыі, напрыклад спісы накшталт «Топ-5 месцаў, куды схадзіць на выходныя». У той жа час гарадскія медыя робяць бачнымі тыя тэмы і пытанні, якія па шэрагу прычын застаюцца нябачнымі для нас, напрыклад праект CityDog «Дыяспары».

З аднаго боку, гарадскія медыя дапамагаюць гараджанам рухацца наперад у разуменні таго, якім горад можа быць. З іншага боку, яны падтрымліваюць гісторыю з павярхоўным спажываннем інфармацыі, выкарыстоўваючы вельмі простыя фарматы. Тым не менш гарадскія медыя сёння дазваляюць нам фармаваць крытычную пазіцыю ў дачыненні да горада. Сучасны гараджанін павінен выразна разумець, што можа зрабіць, каб змяніць горад.