Спэйс джэм. Аматар космасу – пра астраномію, ракеты і Ілана Маска

 

Як палюбіць касманаўтыку

У дзяцінстве я, вядома, любіў фантастыку. «Зорныя войны» – да гэтага часу любімая сага, пераглядаю кожны год. І зачытваўся аўтарамі залатога стагоддзя фантастыкі. Такія штукі ў дзяцінстве надоўга ўсяляюць у цябе ўпэўненасць у тым, што людзі калі-небудзь абавязкова выйдуць за межы Сонечнай сістэмы. Ці хаця б Зямлі. Потым захапляўся авіяцыяй. Потым у маім жыцці з'явіўся першы тэлескоп. Бацька прыцягнуў аднекуль, а я прыдумаў, як закалхозіць да яго фоцік «Зеніт» і зрабіць клёвае фота Месяца. Потым быў пралёт каметы Хейла-Бопа ў 1997 годзе, якім мы ўсёй сям'ёй любаваліся проста з балкона, і я пачаў чытаць.

І калі пачынаеш чытаць літаратуру пра астраномію, пачынаеш разумець, наколькі неінтуітыўна ўладкаваная наша Сонечная сістэма, і гэта максімальна крута. І наколькі рэальны космас адрозніваецца ад фантастычнага. Ад гэтага становіцца яшчэ круцей, таму што ты можаш хадзіць і ўсюды мудрагеліць і шакаваць людзей тым, што практычна ўсё, што яны ведалі пра космас з фантастычных твораў, мае мала агульнага з рэальнасцю.

З часам таксама ўцягнуўся ў гісторыю касманаўтыкі. Не памятаю, калі менавіта мяне гэта ўсё зацікавіла, дакладна памятаю, што ў 2001 годзе я ўбачыў па тэлевізары затапленне станцыі «МИР», і ўжо тады былі планы будаўніцтва МКС, і я падумаў: «Афігець. Гэта ж будзе прыкладна ніколі. Так доўга». А сёння мы ўжо чытаем абмеркаванні, што ж з ёй рабіць, і спрэчкі аб неабходнасці далейшага фінансавання.

У гісторыі касманаўтыкі мяне ўразіла тое ж, што і ў астраноміі. Тэма здаецца такой блізкай і ўсім зразумелай, а калі пачынаеш капацца, аказваецца, што ўсё зусім не так, як ты меркаваў. Мяне ўразіла, што за 60 гадоў сфера згенерыла прыкладна 100500 гісторый, а сярэднестатыстычны жыхар планеты Зямля памятае толькі «Спутник», Гагарын, адзін «Апалон», «Шатл», «Буран», МКС, «Союз». А палётаў, аказваецца, у сотні разоў больш, караблёў больш, ракет. Кожная са сваімі асаблівасцямі, гісторыяй стварэння, плюсамі-мінусамі і гэтак далей. І ўсе яны як аднаразовыя (ну акрамя шатлаў і Falcon 9\ Dragon) баліды F-1 на максімалках. А пра беспілотную касманаўтыку наогул ніхто, акрамя гікаў, не ўспамінае, хоць менавіта яна распавядае нам пра свет, у якім мы жывём, і не дазваляе палітыкам мерацца даўжынёй ракет. І ўсё гэта таксама вельмі неінтуітыўна, і ўяўленне сярэднестатыстычнага жыхара планеты Зямля пра касмічныя палёты таксама вельмі далёка ад рэальнасці.

А далей усё як ва ўсіх: пачынаеш глядзець запускі, перажываць, чытаць мемуары, чытаць гісторыю касманаўтыкі паміж ключавымі падзеямі, гуляць у Kerbal Space Program, тусіць з гікамі і марыць патрапіць на запуск.

 

 

Я больш за ўсё люблю гісторыі, у якіх людзі з галіны паводзяць сябе як людзі. Звычайна ў гэтай сферы ёсць такі арэол ідэальнасці, сакрэтнасці, нават паранаідальнай клінікі, таму што людзям чамусьці падабаецца дадумваць кучу канструкцый, замест таго каб цікавіцца рэальнай гісторыяй. Усёй душой люблю сарцірны гумар у касманаўтыцы. Напрыклад, вялікая таямніца таго, хто не вельмі акуратна схадзіў па-вялікаму ў модулі «Апалона 10» па шляху да Месяца. Яна класна апісана ў транскрыпцыі размовы ў палёце: астранаўты смяюцца і спрачаюцца, чый адкід лётае па модулі, і не прызнаюцца. І ўсё гэта натуральна фіксуецца гукам, а потым тэкстам, каб захаваць для нашчадкаў. Чыя з іх траіх гэта была какаха – дагэтуль таямніца.

А Лявонаў, напрыклад, вядомы не толькі тым, што ён першы чалавек, які выйшаў з карабля ў космас, але яшчэ ён вельмі клёва падкалоў амерыканскіх астранаўтаў у сумесным палёце «Саюз-Апалон» і наляпіў на цюбікі з вячэрай этыкеткі гарэлкі. Сказаў ім, што бухаць у космасе – гэта russian tradition, і яны паверылі. Наогул, у палётах было шмат пранкаў: астранаўты і касманаўты падколвалі ЦКПы, уласныя сем'і, адзін аднаго. Без гумару нікуды, тым больш у такой сур'ёзнай сферы.

Самай натхняльнай для мяне калісьці стала гісторыя пра «Загінулага Астранаўта». Гэта такі невялікі манумент, маленькая фігурка, якую на Месяцы пакінуў экіпаж «Апалона-15». Яны там шмат чаго раскідалі вакол модуляў: проста смеццевыя пакеты, фатаграфіі сваіх сем'яў, і ў адным з палётаў туды адвезлі фігурку астранаўта, побач з якой укапалі таблічку з імёнамі 8 астранаўтаў ЗША і 6 касманаўтаў СССР, якія загінулі на той час пры запусках або выпрабаваннях тэхнікі. Вакол халодная вайна, вось гэта ўсё, а яны такім чынам ушаноўваюць калег з-за акіяна. І яна да гэтага часу там і застанецца некранутай на мільёны гадоў. Калі турысты не затопчуць.

А яшчэ на Месяцы пад ашалёўкай пасадачнай апоры модуля «Апалон-12» ёсць дзікпік ад Эндзі Уорхала.

Усялякіх цікавых дробязей вельмі шмат. Магу гадзінамі расказваць, як НАСА пераканалі Ніксана, што «Вояджэр» патрэбны, як яны тады схітравалі, разумеючы, што місію ппрацягнуць; як экіпаж Gemini III пранёс у палёт сэндвіч з тунцом, і гэта можна лічыць першай касмічнай кантрабандай; як Баз Олдрын прычашчаўся на Месяцы віном і ўгаворваў Армстранга прапусціць яго наперад; як СССР здымалі адваротны бок Месяца; як камандзір «Апалона-12» (другая высадка на Месяц) перад палётам паспрачаўся з італьянскай журналісткай, што НАСА не прымушае іх казаць пышныя прамовы на паверхні, і ляпнуў у прамым эфіры: «Вупі, а яна мякенькая!» Іх шмат, і я люблю іх усе.

 

 

 

 

Касманаўтыка для пачаткоўцаў: што чытаць і глядзець

Усіх прымушаю глядзець «Космас» Карла Сагана – найвялікшая дакументальная серыя ўсіх часоў і народаў. Па-першае, таму што іншага Карла Сагана ў нас усё яшчэ няма, а па-другое, таму што ён быў вялікім гуманістам і распавядаў пра тое, як мы пачалі разумець свет вакол праз гісторыі людзей, якія над гэтым працавалі. Гісторыі людзей – гэта крута, і людзі ўвогуле ў масе вельмі крутыя рабяты. У прыватнасцях мы бываем вялікімі мудакамі, а ў цэлым мы класныя. І Саган пра гэта добра расказвае. А потым можна паглядзець сучасны рымейк «Космасу» з Нілам Дэграсам Тайсанам.

Менавіта пра касманаўтыку я б параіў дзве свежыя дакументалкі: «Mission Control» і «The Farthest». Першая пра гісторыю амерыканскага ЦКП часоў месяцовай гонкі. Там дзяды-грыбочкі, якім цяпер [вельмі шмат] гадоў, распавядаюць, як яны стваралі амерыканскую касманаўтыку. Вельмі кранальны фільм. А другі пра гісторыю місіі Voyager. Неверагодна прыгожая, пасля яе становіцца сумна, што людзі вось так дзесяцігоддзямі працуюць на адным праекце, але ён не вечны і апараты паступова паміраюць. А гэта былі вялікія апараты. Пасля іх зямляне раптам зразумелі, што наш сумны Месяц – гэта не правіла, і месяцы газавых гігантаў цікавейшыя за самі планеты. Цяпер ходзяць вельмі сур'ёзныя размовы аб тым, што на парачцы з іх у акіянах вады пад лёдам (а мы ўжо дакладна ведаем, што яны там ёсць) могуць быць умовы, прыдатныя для ўзнікнення жыцця.

З апошніх кніг, якія я прачытаў, класная «Breaking the Chains of Gravity» ад Amy Shira Teitel. У яе ёсць канал Vintage Space, а кніга пра гісторыю ракетабудавання і касмічных палётаў да з'яўлення амерыканскай НАСА. Там і пра амерыканскіх піянераў ракетабудавання, і савецкіх, і нямецкіх.

Ну і Сагана, вядома, чытайце. Ён вас адвучыць ад антрапацэнтрызму.

 

 

Чаму ўсе кажуць пра Ілана Маска, SpaceX і запуск Crew Dragon

Таму што гэта круты запуск! Глядзі: за ўсю гісторыю пілатаванай касманаўтыкі Crew Dragon – гэта ўсяго дзявяты тып карабля, які змог даставіць людзей на арбіту. Да яго былі «Усход», «Узыход», Mercury, Gemini, Apollo, Space Shuttle. Вось «Союзы» лётаюць безупынку. Насамрэч першыя «Союзы» ад сучасных адрозніваюцца, яны ўвесь час мадыфікуюцца, але будзем лічыць гэта адным сямействам. У Кітая ёсць уласныя караблі «Шэньчжоў». «Буран» сюды ўключаць не будзем, таму што ён з экіпажам так і не злятаў.

Касманаўтыка – гэта ўсё яшчэ сфера, якая працуе на мяжы нашых інжынерных магчымасцей. Я мог бы тут расказаць пра формулу Цыялкоўскага і пра тое, што, будзь наша планета на 50% масіўней, мы б увогуле ніколі не змаглі дабрацца да арбіты з наяўнымі на Зямлі паліўнымі сувязямі, але гэта доўга. Трэба проста разумець, што гэта ўсё яшчэ абасрацца як складана.

Таму SpaceX крутыя. У іх не проста першая ступень памерам з трубу кацельні падае, а потым уключае рухавік і садзіцца сама ў патрэбнае месца, у іх цяпер яшчэ і ўласны карабель ёсць. Яшчэ ёсць палітычны момант, вядома. Першы запуск з амерыканскай зямлі за дзевяць гадоў і ўсё такое. Але гэта не першы гэп у амерыканскай пілатаванай касманаўтыцы. З апошняга палёту «Апалона» ў 1975 годзе да першых «Шатлаў» у 1981 годзе з амерыканскай зямлі ў космас таксама ніхто не лётаў. ЗША не вельмі рэфлексуе з гэтай нагоды, калі няма куды лётаць (тады яны, як СССР, не запускалі станцыі на арбіту) або калі з кімсьці на гэта проста ёсць кантракт. Цяпер у ЗША сур'ёзна гавораць аб вяртанні на Месяц, кантрактаў для гэтага ні з кім няма, ну і неяк гэта не салідна, вядома.

Не вельмі слушна казаць, што SpaceX – гэта першая прыватная касмічная кампанія, як робяць многія. Многія вытворцы ракет прыватныя. Нават расійская «Энергія» гандлюе акцыямі, можаце купіць і таксама асвойваць космас. І дзярждолі ў іх менш, чым прыватнага капіталу. Але SpaceX адносна невялікая кампанія ў параўнанні з ветэранамі амерыканскага рынку: напрыклад, ULA.

Маск не геній і не празорлівец, але проста вялікі малайчына. Ён пазнаёміўся з патрэбнымі людзьмі, падлічыў выдаткі і зрабіў тое, што зрабіў: пераварушыў увесь рынак касмічных перавозак. Я разумею, што кампаніям, якія даўно ў гэтым бізнэсе, складана перабудаваць кучу працэсаў унутры, а гэта істотныя выдаткі. Маску прасцей, таму што ён ствараў усё з нуля і пад выразныя патрабаванні да кошту запуску. Я не вельмі веру, і ніколі асабліва не верыў, што ён дабярэцца да Марса сваёй тэхнікай, але ён ужо зрабіў вялікую справу: прымусіў усіх гэтых засядзелых на сваіх ракетах рабят у дарагіх касцюмах пачаць думаць пра нейкае развіццё і аптымізацыю. Нельга думаць, што раз калісьці Форд зрабіў штуку, якая едзе сама на чатырох колах, дык мы ўсю гісторыю будзем ездзіць толькі на штуцы Форда. У касманаўтыцы тое ж самае, толькі нашмат павольней. Але няма ніводнай прычыны, чаму гэты працэс павінен быць іншым.

Фота: pexels.com