34mag

Каму якая Sprava?

20.12.2017
Аўтар: krushinka
14099

Працягваем даследаваць беларускі рэгіянальны дзвіж. Гэтым разам яго пошукі завялі нас у вёску Белая Царква Віцебскай вобласці. Напрыканцы лета тут прайшоў фестываль Sprava, які здзівіў сваім пільным падыходам не толькі да лайнапу, але і да наваколля і наведнікаў. Мы распыталі ў арганізатараў фэсту Мацея Сабурава і Кацярыны Аверкавай, культурных актывістаў, якія пераехалі з Менска ў Белую Царкву, пра іх жыццё ў вёсцы, пабудову мясцовага кам’юніці і планы на наступны фестывальны сезон.

З кім гутарым?

Мацей Сабураў

відэарэжысёр, кліпмэйкер, кампазітар, музыка. Суаўтар і рэжысёр праекта «Саша і Сірожа», музыкальных відэа для гуртоў «Ляпіс Трубецкой», «Без Білета», «Крамбамбуля», «Лявон Вольскі» і інш.

Каця Аверкава

тэатральная рэжысёрка, музыка. Паставіла больш за 20 спектакляў у Беларусі, Швейцарыі, Германіі, Індыі. Была суарганізатаркай міжнароднага тэатральнага фестывалю «Март-кантакт».

У жніўні 2017-га яны разам з архітэктарам і музыкантам Сяргеем Краўчанкам арганізавалі ў вёсцы Белая Царква Віцебскай вобласці фестываль эксперыментальнага мастацтва Sprava. Падчас фестывалю на паўвостраве побач з царквой 16-га стагоддзя група культурных актывістаў пабудавала сцэну ў стылі лэнд-арт, на якой выступалі Shuma, Port Mone ды іншыя музыканты, адбываліся тэатральныя і сталярныя майстар-класы. Арганізатары спадзяюцца, што ў будучыні тут будуць ладзіць імпрэзы не толькі яны, але і культурныя актывісты з іншых месцаў, а таксама тубыльцы.

Маладыя навасёлы

Мацей нарадзіўся ў прамысловым горадзе Новалукомлі, што ў 10 кіламетрах ад вёскі, але прыблізна 15 гадоў жыў і працаваў у Менску. Напачатку 2000-х ён вандраваў па новалукомльскіх ваколіцах і заехаў у Белую Царкву паглядзець на таямнічы напаўразбураны ўніяцкі храм на паўвостраве, да якога яшчэ з дзяцінства ставіўся з асцярогай – у 80-х тут разбілася маладая альпіністка, пакінуўшы ў суседніх мястэчках чуткі пра нядобрую энергетыку месца. Угледзеўшы незнаёмца на аўто, мясцовы мужык Іваныч, прапанаваў яму набыць адну з закінутых хат – усяго за тысячу даляраў. Мацей, які акурат напярэдадні атрымаў ганарар, прымеркаваў, што гэта будзе неблагой інвестыцый, і пагадзіўся.

Спачатку хату выкарыстоўвалі як тыповае лецішча: адпачывалі на прыродзе ля маляўнічага возера, святкавалі дні народзінаў і Новы год вялікімі шумнымі кампаніямі. Пасля пачалі выкарыстоўваць як здымачную пляцоўку для некаторых відэакліпаў і праектаў. Спонсарам выступаў новалукомльскі сэканд-хэнд кірмаш, дзе можна было знайсці дзікунскія касцюмы для здымак.

«Мая Беларусь акурат не апранутая – яна руіны, гарлачыкі, снег, людзі, якія вітаюцца і гавораць на дзіўнай мове»

Паступова вёска стала прыцягваць гараджан усё болей і болей, і тры гады таму Мацей з жонкай Кацяй перавезлі рэчы з Менска ў Белую Царкву, а Кацін сын Сцяпан пайшоў у школу ў Чарэі, вёсцы (а фармальна – аграгарадку) у 3-х кіламетрах адсюль.

У гарадскім жыцці сям’ю напружвалі не толькі звычайныя ўрбаністычныя праблемы накшталт неадпаведнай чалавеку архітэктуры і аўтамабільных затораў, але і сама вялікая канцэнтрацыя людзей, з-за якой вельмі складана наладзіць даверлівыя, уважлівыя стасункі. Каця, якая нарадзілася ў Менску, але мае досвед жыцця і працы ў невялічкіх гарадах, кажа, што для яе бліжэй такі стан рэчаў, калі ёсць магчымасць пазнаёміцца і даць крыху свайго часу і ўвагі кожнаму суседу і мінаку. Мацей жа ўвогуле выказваецца досыць радыкальна пра сваё нежаданне працягваць жыццё ў сталіцы:

– У Менску колькасць візуальнай інфармацыі накшталт «Беларусь мая родная», якую ты чапляеш вокам, калі абнуляешся, – фенаменальная. У Берліне я нешта не бачыў постараў «Наша любімая Германія». Я не хачу быць часткай гэтага. Мая Беларусь акурат не апранутая – яна руіны, гарлачыкі, снег, людзі, якія вітаюцца і гавораць на дзіўнай мове, у якой адчуваецца мікс мноства нацыянальнасцяў і ідэнтычнасцяў. У вялікіх гарадах цябе спрабуюць зафарматаваць. Мая ж Беларусь – вельмі маленькая.

Неўзабаве асобныя ўчасткі ў Белай Царкве набылі сябры Мацея і Каці – музыканты, мастакі і праграмісты, – некаторыя таксама для сталага вясковага жыцця. Тым часам у Чарэі адбываліся супрацьлеглыя міграцыйныя працэсы. Маладыя жыхары з’язджалі з вёскі ў горад па лепшае жыццё. У мінулым годзе мясцовая школа зачынілася, дзеці мусяць ездзіць па веды ў горад. Цяпер там выкупаюцца хаты, у асноўным – пад лецішчы.

Прысутнічаць праз справу

Неяк натуральна Каця з Мацеем пачалі даследаваць гісторыю гэтых мясцін. А даследаваць ёсць што, і багата. У розныя часы тут гаспадарылі Сапегі і Мілашы, Іван Грозны падарыў мясцоваму храму абраз, Пётр Першы павёз у сваю сталіцу спіс з выявы Чарэйскай Божай Маці, а бацька Максіма Багдановіча часта наведваў мясцовы кірмаш і адзначаў прыгажосць тутэйшых садоў і смак мясцовага піва. У мястэчку, 60% жыхароў якога складалі габрэі, аж да пачатку 20-га стагоддзя была развітая вытворчасць, гандаль, адукацыя і культура. З прыходам савецкай улады ўсе гэта моцна «палягло», а ў вайну і зусім скончылася. Пры гэтым Каця адзначае, што большасць помнікаў архітэктуры існавалі да канца вайны, але былі разабраныя мясцовымі на цэглу і дошкі ўжо пазней.

Гістарычныя сведчанні пра Чарэю і Белую Царкву старанна збірае і захоўвае мясцовая бібліятэкарка Таццяна Міхайлаўна Казлоўская. Ёсць пагроза, што пасля закрыцця школы яе пасаду таксама скасуюць, а жанчыну адправяць у новалукомльскую бібліятэку або на пенсію. Мацей кажа, што пасля закрыцця школы ў жанчыны сумныя перспектывы:

– Мясцовы ДК таксама збіраецца ў рай, бібліятэчныя фонды разам з усёй яе працай, даследаваннямі развязуць па іншых бібліятэках, а яе саму адправяць у Новалукомль ці ўвогуле – на пенсію. Усім пляваць. Калі ў нас атрымаецца стварыць нешта накшталт культурнай прасторы, мы паспрабуем захаваць дзейнасць бібліятэкаркі.

Навасёлы плануюць атрымаць у валоданне частку ці цалкам Дом культуры, воданапорную вежу ды іншыя закінутыя пабудовы, якія можна было б прыстасаваць пад творчую актыўнасць. Яны лічаць свае перспектывы добрымі – дзякуючы фестывалю арганізатары зарэкамендавалі сябе сярод мясцовых уладаў і атрымалі падтрымку вяскоўцаў. Мацей працягвае:

– Тутэйшыя фермеры, хоць і ў невялікім аб'ёме, дапамагалі з прадуктамі для валанцёраў на фестывалі, што для нас было істотна. Мяркую, яны адгукнуліся на просьбы, бо ўсё, што адбывалася, было цалкам непадобна да іх рэальнасці з селектарнымі нарадамі і вертыкаллю ўлады. У людзей з савецкім мінулым наша актыўнасць выклікала нейкую здзіўлена-пазітыўную рэакцыю, бо, з аднаго боку, нешта робіцца не дзеля бабла, а з другога – на вялікім імпэце і не па разнарадцы зверху.

Прастора, якая прагне жыцця

– Штораз, калі мяне даймае руціна з фундатарамі, грашыма і іншымі рэчамі, якія неабходныя, але стамляюць, я іду пагуляць на паўвостраў. Прыходжу і разумею, што гэтае месца чакае мяне, яно хоча рэалізавацца. Я не з тых людзей, што глядзяць на свет містычна, я не гавару літаральна, я гавару вобразна, — распавядае Мацей.

У кам’юніці Sprava ўжо атрымалася прыцягнуць увагу культурных актывістаў да мясцовасці. 1-10 траўня 2018-га Беларуская асацыяцыя студэнтаў-архітэктараў зладзіць тут міжнародную школу архітэктуры «Ex Nihilo». Болей за 130 удзельнікаў з розных краін прыедуць у Чарэю, каб даследаваць прастору і патрэбы яе жыхароў і разам стварыць аб’екты, якія дапамогуць вярнуць вёску людзям, а вёсцы – людзей.

Акрамя таго, музыкант Павел Кузюковіч і фатограф Максім Шумілін, якія разам арганізуюць канцэрты класічнай музыкі ў розных урбаністычных і прыродных лакацыях, улетку плануюць правесці на паўвостраве некалькі такіх імпрэзаў і нават зладзіць класічны міні-фестываль.

– Цікава, што рэакцыя мясцовага (карэннага) насельніцтва на ўсё гэта вельмі пазітыўная. А рэакцыя дачнікаў – вельмі негатыўная. Яны хочуць, каб тут было мёртвае ўсё, каб тут было ціха. Мясцовыя жыхары ў гэтым сэнсе больш жывыя людзі. Яны ўспрымаюць мясцовасць у аб'ёме, у іх ёсць гістарычная памяць пра гэтую зямлю.

Калі хочаш жыць у цішыні – едзь у тое месца, дзе зямля не хоча жыцця, у суровае, непрыдатнае месца, у Сібір, будзь там паляўнічым і цешся жыццём на прыродзе ў адзіноце. А калі ты хочаш жыць у афігенна прыстасаваным месцы, то гэта падобна да рэзідэнцыі прэзідэнта, калі зручны прыгожы кавалак зямлі агароджваецца ад кожнага ўплыву – негатыўнага ці пазітыўнага – і замарожваецца для карыстання вузкім колам не надта зацікаўленых людзей.