Ілля Азар: вялікае інтэрв’ю

Журналістыка

– Вяртаючыся да медыя, ці павінны СМІ ўсё ж адукоўваць?

– Апрыёры гэта павінна быць. Але тут пытанне балансу. Ёсць гісторыі, якія адпрацоўваюць парадак дня, а ёсць глыбейшыя невідавочныя, гістарычныя, культурныя, якія не патрабуюць нейкіх дадатковых выдаткаў, проста трэба пагаварыць з культуролагам ці ўвогуле заказаць нататку. Умоўна, калі забіраюць, разбураюць Пальміру [горад у Сірыі. – 34mag.], трэба расказаць чытачу, што такое Пальміра, каб ён хоць быў у курсе. Але баланс павінен быць, там ужо кожны чытач сам абірае.

– Ты неяк асэнсоўваў для сябе феномен постпраўды [слова 2016 года па версіі Оксфардскага слоўніка. – 34mag.] і ролю журналістыкі ў ім?

– Ёсць ходкі выраз пра тое, што ў Савецкім Саюзе былі выданні «Правда» і «Известия», у першым не было вестак, у другім – праўды. Гэтыя газеты рабілі тое ж самае, нічога новага. У Расіі СМІ сегментаваныя. Ёсць дзяржаўныя, якія шмат хлусяць, там шмат прапаганды і пра шмат што яны не паведамляюць. Я часам у самалёце чытаю «Расійскую газету», афіцыйны орган урада. Там толькі пра добрае і пра міжнародную палітыку. Ці пра праблемы ў класічных «громаадводах» – адукацыі і ахове здароўя. Але гэта не пераносіцца ні на Пуціна, ні на каго. Ёсць пласт нармальных СМІ, якія насілу існуюць. Пытанне: як нармальнаму СМІ не скаціцца ў контрпрапаганду і ці трэба гэта рабіць? Мне здаецца, не трэба. Я не згодзен, што не бывае непрадузятых медыя, прынамсі трэба імкнуцца да бесстароннасці.

«Кожнае СМІ і кожны журналіст у прыватнасці абавязаныя быць апазіцыйнымі ўладзе»

Іншая справа, што кожнае СМІ і кожны журналіст у прыватнасці абавязаныя быць апазіцыйнымі ўладзе. Місія журналістыкі – расказваць пра праблемы ў грамадстве, у дзяржаве і ва ўладзе. Таму што ўлада пра свае поспехі раскажа сама. А пра праблемы і недахопы павінна расказваць журналістыка, каб у ідэале яе чула ўлада і выпраўляла гэтыя нястачы, на якія ёй паказалі СМІ. На жаль, у нашых краінах, не толькі ў Расіі, гэта не працуе. Я не займаюся расследаваннямі, таму што, па-першае, гэта нудна, а па-другое, гэта проста ні да чаго не прыводзіць нашу краіну. У Амерыцы ўсе расследаванні пра сувязі нейкіх там людзей з камандай Трампа тэарэтычна могуць прывесці да адстаўкі. У Францыі такое бывала. Прынята, што, калі на чыноўніка журналісты накапалі штосьці амаральнае, ён сыходзіць. У нас гэта немагчыма.

– Ты, напэўна, таксама мог бы заняцца чымсьці падобным, нейкім актывізмам…

– Тут ёсць пераход у палітыку з журналістыкі. Журналістыка ж заўсёды павінна быць над. Яна павінна расказваць пра праблему, але вырашаць праблему журналістыка не павінна. Калі журналісты ездзяць на Данбас і пачынаюць займацца паралельна журналістыкай і гуманітаркай, спрабуюць дапамагчы людзям, ці слушна гэта? Існуе думка, што журналіст павінен заставацца нейтральным, не браць у рукі зброю і ў прынцыпе пазбягаць лішняга ўцягвання ў канфлікт. Але тут ізноў мы можам пачаць гаварыць пра тое, ці павінен журналіст дапамагчы параненаму чалавеку. Я доўга думаў, праходзіў трэнінг па ўдзеле журналістаў у канфлікце, і мне дагэтуль не зразумела. Я разумею, што журналіст як чалавек абавязаны дапамагчы параненаму мясцоваму жыхару. А калі ляжыць баявік ДНР – ці павінен ён яму дапамагаць? Можа, прайсці міма? На якой падставе яму трэба дапамагаць? Дапамог баевіку ДНР – ты як бы (я ўжо не кажу пра ўкраінскую пазіцыю па гэтым пытанні) дапамог удзельніку канфлікту, то-бок ты дэ-факта сам стаў удзельнікам канфлікту. Гэта пытанне журналісцкай этыкі, якое заўсёды варта абмяркоўваць.

«Калі ляжыць баявік ДНР – ці павінен журналіст яму дапамагаць? Можа, прайсці міма?»

Таму журналістыка – гэта журналістыка, а праваабарона – гэта праваабарона. Гэта проста іншая праца, трэба тады сябе зваць праваабаронцам і займацца гэтым, толькі ў такім разе праца ўжо будзе значна складаней.

– То-бок для цябе працэс складання словаў у тэксты задавальнення не прыносіць?

– Ну калі б гэта атрымлівалася добра, то прыносіла б. Але не атрымліваецца так, як мне хацелася б. Нягледзячы на тое, што нехта лічыць інакш, мне самаму так не здаецца. Я з гэтай нагоды перыядычна перажываю. Шчыра, амаль заўсёды.

Асабістае

– У журналістаў бываюць праблемы з арганізацыяй свайго часу. Як ты з гэтым спраўляешся, ці працуеш па начах?

– Калі я быў малады, пісаў начамі. Нават мог выпіць, прыйсці дахаты і пісаць. Састарэўшы, праўду кажучы, ужо не магу ноччу працаваць. Нават калі і не піць, усё адно хочаш спаць. Добра пісаць, калі ціха і спакойна, таму прасцей паставіць будзільнік на 5-6 раніцы. Я думаю, гэта старасць. Ужо і пенсія не за гарамі.

– А як ты адпачываеш?

– Ну вось падарожнічаю. Як усе людзі. У апошні час стаў шмат хадзіць у тэатр. Раней шмат хадзіў бухаць у бары, потым ажаніўся і зараз хаджу ў тэатр. Таксама, напэўна, старэю. У прынцыпе, усё гэтым можна вытлумачыць.

– Раскажы, з чаго складаецца твая медыйная стужка, як ты спажываеш навіны?

– Праўду кажучы, я мала чытаю калег. Мне досыць паглядзець тэму, аўтара, пахваліць яго ў душы або ў пабліку, калі добрая тэма. Я стаў больш кнігі чытаць. Разумееш, я сам пішу вялікія тэксты, а прачытаць тэкст, большы за 20 тысяч, не магу. Мне людзі часта кажуць, што дачыталі мой тэкст да канца, а ў выпадку маіх тэкстаў людзі адмыслова мне пра гэта кажуць. Магчыма, хлусяць, у рамках постпраўды. Вось я нядаўна здаў тэкст пра нацболаў на 50 тысяч і потым, калі быў свецкі раўт, журналісцкі такі, кожны да мяне падыходзіў, як быццам я кнігу напісаў: «Прывітанне, чытаў твой тэкст, нядрэнна». І палова кажа: «Дачытаў да канца». Бо вялікі тэкст, кожны лічыць патрэбным заявіць, што прачытаў, сур’ёзная праца. Так, калі нейкую маленькую нататку напісаў, то хто яе заўважыць. Але сам чытаю мала.

«Пры іншых роўных гэта ўсё ж прыемная прафесія – камандзіроўкі, знаёмішся і стасуешся з рознымі людзьмі, ездзіш кудысьці»

Кола расійскіх СМІ, якія варта чытаць, такое малое, што нават не ведаю, ці варта яго прамаўляць. Амерыканскія – гэта наогул... Я не люблю амерыканскую і брытанскую журналістыку. Не было такога тэксту на англійскай мове, які б мне спадабаўся апошнім часам. І наадварот, было шмат тэкстаў, якія мяне проста раз’юшылі. У прыватнасці, па выкарыстанні фактуры і разбазарванні таго, да чаго ў іх ёсць доступ. Памятаю, як тыдзень сядзеў у Адэсе, дамаўляўся наконт інтэрв’ю з Саакашвілі. А яны ўсе мяне адфутбольвалі: можа, заўтра, можа, паслязаўтра. А паралельна там яшчэ знаходзіўся мой прыяцель, англійскі журналіст, які рабіў тое ж самае. У адзін з апошніх дзён яны сказалі, што ў іх ёсць час толькі на адно інтэрв’ю, і выбралі не мяне, а замежнае СМІ, Саакашвілі ж любіць на Захад папрацаваць. І потым вынікам я быў вельмі раз’юшаны. Але гэта спецыфіка брытанскай журналістыкі: яна расказвае пра тыя рэчы, якія амерыканскаму, брытанскаму чытачу зусім незразумелыя. Ім трэба ўсё разжоўваць, прыбіраць мясцовыя дэталі, якія рускі чытач зразумее, а англійскі – яму столькі трэба растлумачыць, што лягчэй выкінуць. Таму там усё было па вярхах, і, карацей, я раз’юшыўся, таму што дакладна зрабіў бы круцей. Тым болей што ў мяне ёсць чытач, які ўсё зразумее. Да чаго гэта я? «Нью-Ёркер» спрабую чытаць, вельмі доўгія, дарэчы, тэксты і сумнаватыя. Ну а з расійскіх усё ж, калі казаць, то гэта «Медуза», «Медиазона», гэта тычыцца менавіта вялікіх тэкстаў. «Новая газета», часам «Такие дела», у плане навін – «Газета.ру». Нягледзячы на іх праблемы, стужка ў іх даволі падрабязная, у адрозненне ад той жа «Медузы», яны фігачаць усе навіны запар. Большы ахоп навін, пры гэтым зроблена менш якасна. Ну і часам «Дождь», і ўсё.

– Ці можна ў Расіі пракарміцца журналістыкай? Ты не бядуеш?

– Ты зыходзіш з таго, што я сюды прыехаў на Uber і замовіў кактэйль за 12 рублёў?

«Калі я быў малады, пісаў начамі. Нават мог выпіць, прыйсці дахаты і пісаць»

– З таго, што ты шмат падарожнічаеш. Ты ж не аўтаспынам ездзіш.

– Я езджу не аўтаспынам, вядома, але ўвогуле падарожжы – гэта не самая выдаткоўная справа. У Маскве жыць даражэй.

Журналістыка – не вельмі прыбытковая прафесія. Відавочная столь, праз якую ты проста ніколі не пераскочыш. З-за таго што я 11 гадоў у прафесіі і чагосьці там выпадковым чынам дамогся, у мяне не самы нізкі заробак. Але ён пры гэтым не высокі. Машыны ў мяне няма, уласнай кватэры таксама. Раней усё сыходзіла на алкаголь і падарожжы, цяпер усё сыходзіць на падарожжы і тэатр. Таму што тэатр таксама нятаннае задавальненне.

– За каго будзеш заўзець сёння?

– За «Спартак»! Не, ну супраць «Манчэстар Юнайтэд», таму што я заўзею за «Ліверпуль», а ўсе, хто заўзеюць за «Ліверпуль», ненавідзяць «Манчэстар Юнайтэд».