Mr. Астроўскі

Сайман, раскажыце, калі і дзе вы пачалі працаваць у журналістыцы?

Сваю першую нататку – гэта быў анонс славянскага фестывалю ў маленькім гарадку штата Вермонт – я напісаў, калі мне было сямнаццаць. Я забыў пазначыць дату правядзення фестывалю, хоць сам у ім удзельнічаў, што было, канешне, поўным правалам. Аднак у мясцовай газеце гэтага не заўважылі і так і надрукавалі анонс без даты. Затым, яшчэ студэнтам журфака ў Санкт-Пецярбургу, я падзарабляў у забаўляльным часопісе «Пульс», а потым стаў працаваць для англамоўнай газеты The St. Petersburg Times. Адтуль мяне звольнілі за гультайства. Самае цікавае, што пазней мяне прынялі на працу ў The Moscow Times, праўда, спачатку перакладчыкам, хоць гэтая газета належала той жа кампаніі, якая мяне да таго звольніла. Думаю, мяне пашкадаваў рэдактар бізнэс-аддзела газеты, таму што ён у свой час таксама быў звольнены з The St. Petersburg Times за п'янства.

А дзе вы нарадзіліся?

Я нарадзіўся ў Маскве. Мая сям'я эмігравала з СССР у 1982-м, тата быў «адмоўнікам». Гэта значыць, што ў канцы 1970-х, яшчэ да майго нараджэння, яму адмовілі ў выязной візе. Такіх людзей звальнялі з працы і не давалі нідзе ўладкавацца, яны станавіліся ізгоямі ў савецкай прасторы. Атрымліваецца, што іх натуральным чынам запіхвалі ў дысідэнты і апазіцыю таго часу. Стаўшы «адмоўнікам», тата пачаў удзельнічаць у розных акцыях і мастацкіх выставах, за ім пачаў сачыць КДБ. У рэшце рэшт нашай сям'і, а я на той момант ужо нарадзіўся, далі выязныя візы. Па прыездзе ў Злучаныя Штаты ў бацькі ўзялі вялікае інтэрв'ю для часопіса New Yorker – такой велізарнай была цікавасць да ўцекачоў з савецкай прасторы ў той час, бо мала ў каго атрымлівалася збегчы з Саюза.

«Пісаць можна пра што заўгодна, але здымаць складаней: трэба разумець, якія гісторыі візуальныя, цікавыя для тэлебачання, трэба выходзіць на вуліцу і быць сведкам»

Ваш бацька – мастак?

Не, зубны тэхнік. Але паколькі ён стаў «адмоўнікам», на працу яго ўжо не бралі. Ён удзельнічаў у арганізацыі розных мастацкіх рухаў і неяк нават зрабіў экспанат – вусы Сталіна з калючага дроту, іх паказалі на адной з выстаў. Здаецца, гэтыя выставы называліся «бульдозернымі» – арганізоўваліся дзесьці ў полі, а потым прыязджала спецтэхніка і ўсё зносіла.

Значыцца, вы з'ехалі ў 1982-м, а калі вярнуліся?

У 1998-м з сям'ёй мы пераехалі назад, і я пачаў вучобу на журфаку ў Пецярбургу. Але я вылецеў адтуль на трэцім курсе, паколькі ўжо пачаў працаваць у The St. Petersburg Times і перастаў хадзіць на заняткі. Я не змог здаць экзамены, таму што нічога не ведаў. Карацей, мяне адлічылі, больш я нідзе не давучваўся.

Сёлета краіны постсавецкай прасторы святкуюць 25-годдзе незалежнасці. Па вашых адчуваннях, гэты рэгіён моцна змяніўся з канца 90-х?

Так, многае памянялася. Вельмі розныя гісторыі ў кожнай з рэспублік былога Савецкага Саюза. Украіна ваюе, у Беларусі змянілася не так ужо шмат, прынамсі на паверхні, Прыбалтыйскія краіны – чальцы NATO. Гэта зусім розныя траекторыі, нават калі ўзяць толькі гэтыя тры прыклады.

У 2007 годзе вы зрабілі серыю рэпартажаў пра бавоўнавую індустрыю ва Узбекістане. Цяпер Узбекістан зноў у топе навін. Як, на вашу думку, варта ацэньваць зацягнутае пацверджанне смерці Карымава?

Мне здаецца, гэта перажытак савецкага мінулага, смерць Леніна таксама ж доўга замоўчвалі. У сучаснай гісторыі быў нават такі жарт, што калі ў Азербайджане памёр Гейдар Аліеў і яго сын Ільхам рыхтаваўся стаць пераемнікам, людзі казалі, што «ў іх у лядоўні мяса». Пакуль Аліеў-малодшы падмінаў пад сябе ўладу, бацьку не хавалі. Я думаю, ва Узбекістане таксама афіцыйна абвясцілі пра смерць прэзідэнта, калі скончыліся закулісныя інтрыгі, перадзел улады. Дзень Незалежнасці Узбекістана не быў нагодай адкласці заяву, бо для Карымава гэта нават не гадавіна, ён кіраваў краінай яшчэ ў савецкую эпоху.

«Я не магу схлусіць і сказаць, што мне не страшна. Вельмі страшна пасля такіх падзей. І пасля таго, як забілі Паўла Шарамета»

Вы ж былі ва Украіне зусім нядаўна. Як памянялася гэтая краіна з 2014-га, калі вы здымалі «Рускую рулетку» ў Славянску?

Мне здаецца, украінскія ўлады выкарыстоўваюць вайну як адгаворку ад усяго, як прычыну для тармажэння рэформаў, для адсутнасці барацьбы з карупцыяй і для сапраўднай прапаганды па некаторых з тэлеканалаў. Канешне, вайна – гэта велізарная рэальная праблема. Але акрамя яе самая вялікая праблема – гэта карупцыя, і цяперашні рэжым паказаў, што ён не шмат чым адрозніваецца ад папярэдняга. Пра гэта сведчаць «Панамскія паперы» і ціск на НАБУ, напрыклад, ды і эканоміка ў вельмі дрэнным стане. Краіне патрэбен больш адважны лідар, якім Парашэнка не аказаўся. Такія вось у мяне ўражанні.

Як вы адчуваеце сябе пасля палону? Ці змянілася вашае стаўленне да бяспецы?

Я не магу схлусіць і сказаць, што мне не страшна. Вельмі страшна пасля такіх падзей. І пасля таго, як забілі Паўла Шарамета. Я ведаю, што многія журналісты, якія пераехалі жыць ва Украіну, не адчуваюць сябе вольна, многія не бачаць для сябе месца тут і падумваюць з'ехаць. Мне шанцуе, паколькі ў мяне крыху вышэйшы ўзровень абароны, бо я – грамадзянін ЗША. Думаю, што імавернасць міжнароднага расследавання ў нейкай меры зберагла мяне ад смерці. З іншага боку, амерыканскіх журналістаў забівалі і раней. Тваё мяса – такое ж мяса, як і ўсіх астатніх. Тут ніхто не застрахаваны.

І ўсё ж быць журналістам настолькі прыкольна, што гэта варта рызыкі. Ты можаш столькі ўсяго ўбачыць, можа быць, нават змяніць. Я не ведаю, чым бы я займаўся, калі б не быў журналістам.

Сайман, як вы рэагуеце на крытыку ў свой адрас?

Спакойна, калі гэтая крытыка заснавана на фактах. Мне часта кажуць, што я прадузята асвятляў падзеі ва Украіне, пры гэтым не прыводзяць ніякіх канкрэтных пацверджанняў маёй прадузятасці і не ўказваюць на непраўдзівыя факты. Маўляў, «гэта проста адчуваецца». На такое я наогул ніяк не рэагую.

Вы за апошнія два гады атрымалі ўражальную колькасць узнагарод. Ці дапамагаюць гэтыя прэміі адкрываць новыя дзверы і запускаць праекты?

Ну вось пакуль я яшчэ не знайшоў новай працы, так што неяк не вельмі! Але ўвогуле прыемна атрымліваць узнагароды, і іх неабходна атрымліваць, каб даказваць сваім працадаўцам, што твая праца важная. У выпадку з журналісцкімі праектамі гэта ж яшчэ і заслуга рэдактара, што ён табе даў зялёнае святло. Хоць у выпадку з Vice News гэта не дапамагло: кампанія вырашыла памяняць усю структуру і наняць чалавека, які цалкам не ацаніў таго, што мы зрабілі за апошнія два гады, і нават палічыў гэта памылкай. Тым не менш прызнанне дае штуршок развіццю, дапамагае знайсці прыхільнікаў, гэта дакладна.

«Грошы мне не абыякавыя, я лічу, што журналістыка – гэта такая ж дарагая праца, як і любая іншая прафесія, і шмат у чым больш небяспечная»

Вы робіце ўражанне чалавека ідэйнага, якога не надта цікавяць грошы. Ці згодны вы з гэтым?

Лёгка быць ідэйным, калі разумееш, што цябе шануюць. Грошы мне не абыякавыя, я лічу, што журналістыка – гэта такая ж дарагая праца, як і любая іншая прафесія, і шмат у чым больш небяспечная. Але я магу сабе дазволіць так разважаць, паколькі працую на развітым рынку. А ёсць такія краіны, як Беларусь, дзе трэба быць сапраўды ідэйным чалавекам або сыходзіць з прафесіі, каб нармальна зарабляць.

Дзякуй за арганізацыю інтэрв’ю Press Club Belarus