Адам Глобус: «Лепш зрабіць аднаго, чым знішчыць многіх»
- Рубрыка: ІНТЭРВ'Ю
- 26.09.2018
- 16528
29 верасня спаўняецца 60 год чалавеку, які вынайшаў эратычную мову для беларусаў і шакаваў іх авангардысцкімі малюнкамі «легкадумнага» зместу. Свой дзень народзінаў мастак і літаратар Адам Глобус адзначыць персанальнай выставай «18+». У праграме – «самыя распусныя карціны, самыя распусныя апавяданні, самыя распусныя гісторыі». Напярэдадні івэнту мы пагутарылі з чалавекам-легендай пра аголеных жанчын, моладзь, выпіўку ды імперыю зла.
Ксяндзы і натуршчыцы
– Пачнем з самага відавочнага пытання: чаму юбілейная выстава эратычная?
– Па-першае, васямнаццаты год. З’явілася такая маркіроўка – «18+». Мне падалося, што гэта неяк сімвалічна. Па-другое, я ўсё жыццё займаўся эратычным мастацтвам, і мне захацелася паставіць нейкую кропку. Тым больш што на сённяшні дзень у нашым грамадстве вельмі шмат агрэсіі супраць эротыкі, супраць любові, кахання. Грамадства стала ваяўнічае, не любіць любові, любіць вайну. І хочацца сказаць, што лепш зрабіць аднаго, чым знішчыць многіх.
– Гэта будзе менавіта кропка? Ці шматкроп’е або коска?
– Я думаю, што гэта будзе вешка. Раней я не рабіў эратычных выстаў. Адзін раз я сутыкнуўся з жорсткай цэнзурай у Літве, калі выставіў у польскай галерэі свае эратычныя малюнкі, і прыйшлі ксяндзы і вельмі настойліва папрасілі ўсё гэта зняць. Гэта было ў 1994 годзе.
«Чалавек з гаджэтам – гэта адзін чалавек, а чалавек, які быў я, – другі, у таго з усёй тэхнікі быў толькі веласіпед»
– А цяпер «званочкі» ад веруючых не паступаюць?
– Я стараюся веруючых не крыўдзіць. Кожнаму мастацтву і кожнай з’яве павінна быць сваё месца. Мы не можам у мастацкай галерэі жыць па законах царквы, як у царкве не можам жыць па законах мастацкай галерэі. Я лічу, што мастацкая галерэя павінна жыць па законах мастацкай галерэі.
– Ну вось «Саламею» перанеслі...
– У мяне скептычнае стаўленне да Опернага тэатра, дзе няма ніводнай беларускай оперы і ніводнага балета. Гэта ўсё такое правінцыйнае, рускае, трэцеразраднае. Яны даўно жывуць па эстэтычных законах Санкт-Пецярбурга, таму і счапіліся з нейкімі санкт-пецярбургскімі дзядзькамі, якія ходзяць у чорных спадніцах. Мне іх не шкада.
– Як вы для сябе адрозніваеце эротыку і парнаграфію?
– Парнаграфія – гэта за грошы, гэта заўсёды дзеля задавальнення. Эротыка мае нейкія асветніцкія, эстэтычныя, лірычныя настроі. Яна значна шырэй. Я не раблю творы, якія накіраваны выклікаць полавае ўзбуджэнне. І нават калі я малюю полавы акт, гэта метафара, гэта не фатаграфічныя адбіткі рэальнасці.
– Як вы выбіраеце натуршчыц?
– У мяне збольшага прафесійныя натуршчыцы. Тыя, хто прыходзіць пазіраваць у акадэмію, ужо ведаюць, як халат надзець, як сябе ў крытычныя дні паводзіць, што можна гаварыць мастаку, а што лепш не варта.
– Ці здараецца такое, што з натуршчыцай не здараецца нейкага канэкту і маляваць яе не атрымліваецца?
– Трэба сябе прымушаць. Трэба адпрацаваць дні тры-чатыры. Ведаеце, калі ты вучышся ў вялікай акадэмічнай сістэме, то прыходзіш і малюеш тую натуршчыцу, якую табе паставілі. І робіш так на працягу дзесяці гадоў. І прывучаешся нават у самым звычайным чалавеку находзіць нейкія станоўчыя вобразныя рысы. Вельмі рэдка бывае натуршчыца для душы. Хоць зараз я магу дазволіць сабе выбіраць ці адмаўляцца.
– А калі знаёмыя просяць, часта адмаўляеце?
– Ёсць правільны выраз у Мікеланджала: «Не бывае кепскіх замоў». Калі да цябе прыйшлі і папрасілі: «Хачу падарыць любімаму мужчыну кошык з яблыкамі», – ты, мастак, павінен сказаць: «Зараз». Вось тут чырвоныя яблыкі зверху, жоўтыя знізу, інтрыгу там нейкую прыдумаць… Не бывае кепскіх замоў – гэта першае, што павінен ведаць мастак. Я пагаджаюся на ўсе замовы.
– Ці ёсць людзі, якіх не згадзіліся б намаляваць?
– Такіх людзей няма. Проста ў кагосьці можа не быць сумы, якую я скажу. Я ж магу назваць такую суму, што чалавек адмовіцца.
«Наш Оперны тэатр спрабуе дудачку прадаць за Моцарта, але гэта не “Чароўная флейта”»
– Які зараз «сярэдні рыначны кошт» Адама Глобуса?
– Большасць сваіх малюнкаў я прадаю зараз вельмі танна, каб кожны чалавек, які захоча купіць, мог купіць. Няхай за сто еўра.
– На выставе будуць каштаваць ад сотні?
– Я правяду аўкцыён, і мы паглядзім, колькі здатныя людзі заплаціць за адзін малюнак. Гэта будзе выстава не толькі аднаго дня, але і аднаго малюнка. Ён будзе асноўным, а ўсё вакол дадатковае. І я яго прадам праз аўкцыён.
– Ці расцэньваеце свой фэйсбук як канал продажу?
– Гэта хутчэй рэклама. Не крама.
– Сучаснаму мастаку без фэйсбука ніяк?
– Ніяк. Каго там няма, гэта ўсё ў мінулым. Фэйсбук – сродак сувязі.
«Заўсёды ёсць нейкі працэнт гэтых сальвадораў далі, якія застануцца ў сваім Фігерасе»
Чалавек з гаджэтам і каталонскі рэп
– Якой будзе выстава, калі вам будзе семдзесят?
– У мяне быў вялікі перапынак, калі я дваццаць гадоў наогул не стаяў каля мальберта. І калі я пачынаў з унукам хадзіць па вуліцах Мінска, маляваць, аднаўляць сваю былую славу авангардыста, у мяне і ў галаве не было, што я дамалююся да персанальнай выставы ў Парыжы. Таму не ведаю. Можна сказаць, якую б хацелася ўбачыць у семдзесят гадоў… У мяне ўжо была персанальная выстава ў Нацыянальным мастацкім музеі, была персанальная выстава ў Парыжы, то, напэўна, трэба выставіцца ў Нью-Ёрку. Хаця не, далёка ляцець. Лепш у Лондане.
– Колькі гадоў вашаму ўнуку?
– У апошнім класе ў школе.
– Як вам цяперашняя моладзь?
– Моладзь мне заўсёды цудоўная. Я звычайна падпрацоўваю дзе-небудзь выкладчыкам, каб трымаць сябе ў тонусе. Зараз я ствараю літаратурную школу, і гэта колькі для падлеткаў, столькі і для сябе. Я хачу ведаць іх каштоўнасці, іх памкненні, іх паразуменне свету. Таму што чалавек з гаджэтам – гэта адзін чалавек, а чалавек, які быў я, – другі, у таго з усёй тэхнікі быў толькі веласіпед.
Маладыя зараз нічым не лепшыя і нічым не горшыя. Яны крышку іншыя, і мне цікава, чым яны іншыя. Цікавая іх музыка, кіно.
– А што вы слухаеце?
– Каб я сказаў, што слухаю Моцарта, гэта быў бы снабізм, але я скажу, што я слухаю Моцарта. Потым я слухаю гангста-рэп амерыканскі, слухаю рок-музыку ад Элвіса Прэслі да сёння.
– Першарадная музыка ці тэкст?
– У рок-н-роле, канешне, тэкст.
– Ёсць такое меркаванне: тое, што раней выражаў «рускі рок», зараз перахапіў рэп.
– Так, перахапіў. Здаецца, шаснаццаць рэпераў пасадзілі ў Барселоне за змаганне за незалежнасць... У нас у Беларусі такі нарцысізм, што вось тут дрэнна, а там усё добра. Дык вось, не ўсё добра. Я дваццаць пяць разоў быў у Барселоне і ведаю, як каталонцам цяжка. Яны ў сёмы раз спрабуюць адстаяць сваю незалежнасць.
«Раней людзі, якія ехалі з Кіева ў Вільню, напэўна, не мелі ніякага жадання выходзіць у Мінску. Але Мінск напружыўся»
– Адкуль такая любоў да Барселоны?
– Там нарадзілася ўсё авангарднае мастацтва ХХ стагоддзя. Там нарадзіўся Пабла Пікаса як мастак, там нарадзіўся Хуан Міро як мастак, там нарадзіўся Сальвадор Далі як мастак. Барселона зрабіла мадэрнізм як такі. Мне хацелася паглядзець на крыніцу мадэрнізму.
Калі трапляеш у Венскі Лес, то фізічна адчуваеш, што Моцарт мог нарадзіцца толькі там. Ні ў якім іншым месцы не магла загучаць гэта вялікая музыка. Канешне, у лесе пад Заслаўлем таксама можа загучаць нейкая музыка. На дудачцы. І яна гучыць. І наш Оперны тэатр спрабуе гэту дудачку прадаць за Моцарта, але гэта не «Чароўная флейта».
– Зараз можна свабодна паехаць паглядзець на Венскі Лес ці Барселону. Граніцы адкрытыя. Але многія маладыя прагнуць з’ехаць з Беларусі назусім.
– Ёсць людзі, якія народжаныя вандроўнікамі. Калі чалавек мае такую прыроду, яго нішто не спыніць, і яму трэба даць магчымасць: хоча з’ехаць – няхай едзе. Гэта адна з вялікіх каштоўнасцей.
У мастацтве ёсць Пікаса, які з’ехаў у Парыж і жыў там без пашпарта, а ёсць Сальвадор Далі, які купляў спачатку дом бацькі, потым суседні дом і скупіў такім чынам амаль што ўвесь свой Фігерас. Але яны два вялікія мастакі ХХ стагоддзя, і нельга казаць, што Далі значна лепшы за Пікаса
Заўсёды ёсць нейкі працэнт гэтых сальвадораў далі, якія застануцца ў сваім Фігерасе і будуць даказваць, што там самыя разумныя людзі. Скажыце каму-небудзь з Гародні, што Мінск – значна лепшы горад: гэта сталіца, гэта культура, гэта выставы, цывілізацыя, метро, у рэшце рэшт. Скажуць: «Гародня лепш».
Я цяпер неўязны ў Маладзечна, таму што напісаў маленькае эсэ аб тым, што, калі едзеш у Вільню, ніколі не ўзнікае жадання выйсці з цягніка ў Маладзечна. Гэта значыць, што горад не напружыўся і не зрабіў нейкіх важных высілкаў. Маладзечна не зрабіў.
Раней людзі, якія ехалі з Кіева ў Вільню ці з Варшавы ў Маскву, напэўна, не мелі ніякага жадання выходзіць у Мінску. Але Мінск вось напружыўся. Ён выйграў «тэндар» у Магілёва і стаў сталіцай Беларусі. Потым крыва-коса ён стаў сталіцай незалежнай дзяржавы. І нават СНГ. І займеў метро. Калі я хадзіў у школу, самы вялікі нумар тралейбуса быў 13, а за праспектам Пушкіна было поле.
Ясна, што ўсе беларускія дарогі вядуць у Мінск. Але ў нас у кожным другім Драгічыне кожны другі лічыць, што ён круцейшы за любога мінчаніна. Ім здаецца, што праўда жыцця менавіта ў іх, а ў нас тут мітусня і ўсе хочуць зваліць. І сапраўды, пераехаць з Драгічына ў Мінск больш складана, чым з Мінска пераехаць у Маскву ці ў Варшаву. Калі мераць дарогу гадзінамі, то Драгічын вельмі далёка ад Мінска.
Ленін і алкаголь
– У мяне дзень народзінаў таксама 29 верасня. Мне будзе трыццаць два. І мне вельмі цікава, якім вы былі ў трыццаць два гады, чым гарэлі, чым жылі?
– Гэта дзевяносты год. Гэта год, калі мы рыхтаваліся заваліць імперыю зла. І мы яе завалілі. Крышку раней я стварыў таварыства «Тутэйшыя». Гэта была літаратурная арганізацыя, але ў сілу часу мы сталі асноўнай палітычнай арганізацыяй Беларусі. Больш за тое, мы былі юрыдычна легальная арганізацыя. І таму, калі мы выказалі недавер кампартыі за тое, што яна схавала ўсе дадзеныя па Чарнобылю, – гэта было не проста быццам група людзей у сябе на кухні выказвае недавер камуністычнай партыі. Мы правялі сход, потым арганізавалі адзін мітынг, потым арганізавалі мітынг на Дзяды. Там я зразумеў, што баявой палітыкай больш займацца не буду.
Усіх нас, «тутэйшых», выклікалі тады ў пракуратуру і сказалі: «Мадэлюем сітуацыю: у сярэдзіне натоўпу забіваюць чалавека. Хто будзе адказваць за забойства?» Я кажу: «Канешне, вы». А пракурор адказвае: «Не. Вы падалі заяўку. Вы і будзеце адказваць». І раптам да мяне дайшло, што магчымасць забойства чалавека ў натоўпе цалкам рэальная. Я прыйшоў на работу, сеў, і Толя Сідарэвіч кажа: «Чаго ты такі зялёны?» І ён адразу абзваніў усе радыёстанцыі: «Голас Амерыкі», BBC, «Свабоду» – і расказаў пра тое, што тут «мадэлююць сітуацыю». Тады ўлады вырашылі, што міліцыя будзе ўзброеная толькі дубінкамі і слезацечным газам.
«Помнік – гэта тое, што аддзяляе мірную перамогу ад крывавай. Як толькі завальваецца помнік, пачынае цячы кроў»
Другі паказальны выпадак: 250 тысяч рабочых прыйшлі да парламента патрабаваць зменаў. Уся плошча Леніна пахла саляркай ад іх роб. І адзін ідыёт (або правакатар) выскачыў з натоўпу, разбіў бутэльку гарэлкі аб помнік Леніну і заклікаў помнік знесці. Натоўп вагаўся. Вечарам мяне запрашаюць у прамы эфір у «Крок» выступаць з Шушкевічам, і я агітую Беларусь не зносіць помнікі, тлумачу, што помнік – гэта тое, што аддзяляе мірную перамогу ад крывавай. Як толькі завальваецца помнік, пачынае цячы кроў. Помнік можна прыбраць, дэмантаваць. Калі ж мы праяўляем да каменя звышагрэсію, на яго абарону паўстае другая сіла, якая не прымае нашы погляды, і пачынаецца крывавая рэвалюцыя. Не дэмакратычны пераход, не эвалюцыйны.
Дзякуючы майму выступленню з Шушкевічам Ленін застаўся на месцы. Я гэтым вельмі ганаруся. Вось такім было маё жыццё ў трыццаць два.
– Цяперашнія трыццацігадовыя маглі б заваліць імперыю зла?
– Імперыя зла – яна побач ужо. Але на сённяшні дзень зло не такіх вялікіх памераў.
– Кажуць, што цяперашняй моладзі нічога не трэба…
– Да ўсяго свой час. Прыходзіць час кінуць курыць. Прыходзіць час кінуць піць. Нехта можа, нехта не.
– Як вам удалося кінуць піць?
– Па перакананнях я анарха-індывідуаліст, эгаіст у квадраце, а эгаізм – гэта вельмі небяспечна для алкагалізму. Можна быць такім эгаістам, што ўсе чужыя меркаванні не такія каштоўныя, як тваё, адпаведна ты думаеш, што тваё шчасце – у бліжэйшым гастраноме. Каб кінуць піць, трэба нечае жыццё паставіць больш каштоўным за сваё. Ты павінен сказаць: буду жыць не толькі для сябе, буду жыць дзеля ўнука Вовы, дачкі Ядзі. Гэта павінна быць выбарам.
– Сямнаццаць год не п’яце. І не хочацца?
– Былі зрывы драматычныя... Трэба было паставіць бацьку помнік, і я пайшоў да сябра, скульптара Вовы Жбанава. У мяне было сваё разуменне, якім павінен быць помнік. Бацькава прозвішча – Адамчык. І маё прозвішча – Адамчык. І я зрабіў такую метафару для сябе, што Бог зляпіў Адамчыка маленькім, зляпіў хлопчыкам. І пакуль Адамчык рос у раі, ён займаўся добрымі рэчамі, называў усё сваімі імёнамі. Потым ён вырас у вялікага Адама, і тады скончыўся яго занятак літаратурай ды культурай – яму спатрэбілася Ева. І вось я вырашыў, што Жбанаў злепіць маленькага Адамчыка на вялікім валуне. Ён зляпіў, класнага, і кажа: «Трэба выпіць, каб добра помнік стаяў». Я кажу: «Ты сам ледзь кінуў, і я паўгода не п’ю». «Не, – кажа. – Калі не вып’еш, помнік не будзе стаяць». Я выпіў – свядомасць вярнулася праз тры дні. Помнік мы не паставілі... Вова потым спіўся і памёр.
«У нас у кожным другім Драгічыне кожны другі лічыць, што ён круцейшы за любога мінчаніна»
– А вы бегаеце.
– Я бегаю. Кожны дзень.
– На паўмарафон не замахваецеся?
– А нашто? Я бегаю для сябе. І калі выпіваў, я ўсё адно бегаў. Для мяне было важна выбегчы з сябе: з сябе п’яніцы, з сябе курца, з сябе дурнога палітыка. Калі я бягу, я не проста бягу. Я выбягаю з сябе кепскага ў сябе добрага.
– А як жа стэрэатып, што мастаку трэба нечым разганяцца?
– Я лічу, што гэта няпраўда. Тут наадварот: калі ты выкладаешся і не можаш зняць стрэс, трымценне, ты п’еш для таго, каб затармазіцца. Каб адпачыць.
«Для мяне было важна выбегчы з сябе: з сябе п’яніцы, з сябе курца, з сябе дурнога палітыка»
Падлеткі і ідэальная літаратура
– Раскажыце пра Школу крэатыўнага пісьма. Чаму вы жадаеце вучыць менавіта падлеткаў?
– Чалавек, які зрабіў выбар у бок літаратуры, мне не так цікавы, як чалавек, які яго яшчэ не зрабіў. Апошні вельмі перажывае, ён слабы, ён недагледжаны. У нас увогуле мала займаюцца падлеткамі, а гэта самы складаны ўзрост.
З падлеткамі мы будзем гуляць у ідэальную літаратуру. Калі мы прыходзілі да Альгерда Адамавіча Малішэўскага, ён называў нас князі, княгіні, бароны, баранесы. Гэта была такая гульня: ён надаваў нам тэатральны статус, і мы стараліся яму адпавядаць. Я хачу, каб усе мае вучаніцы адчувалі сябе прынцэсамі, мы будзем весці дзённік прынцэсы.
– Назавіце топ-5 кніжак, каб сфарміраваць густ.
– Для сваёй школы я вазьму Рамона Гомэса дэ ла Сэрну, які стварыў грэгерыю – жанр паміж афарызмам і хайку, паміж жартам і фундаментальным лацінскім выказваннем. «Маці строчыць і строчыць на швейнай машынцы, быццам хоча некуды з’ехаць». Буду вучыць сваіх дзяцей пісаць грэгерыі.
З нашых пісьменнікаў вазьму Янку Брыля і яго «Жменю сонечных промняў». Гэта кніжка маленечкіх эсэ. Калі б ён пісаў іх зараз і выкладваў у інтэрнэце, гэта былі бы пасты. У Брыля ўзорная беларуская мова.
Потым я вельмі люблю японскую пісьменніцу Сэй-Сёнагон у перакладах Веры Маркавай, геніяльнасць якой прызнаў сам японскі імператар. Дзённік Сэй-Сёнагон будзе асновай, па якой мы будзем вучыцца.
Потым Мацуа Басё – геніяльны японскі паэт, які стварыў жанр хоку, кананізаваў яго, напоўніў унікальным зместам. У перакладах Веры Маркавай гэта ўсё вельмі цудоўна гучыць па-руску. Але і ў перакладах Алеся Разанава Басё выглядае вельмі прыстойна.
Вось гэтыя пяць кніжак.
Выстава «18+» адбудзецца 29 верасня ў галерэі «Ў». Уваход вольны.
Заяўкі ў Школу крэатыўнага пісьма «Літара» прымаюць да 30 верасня.
КАМЕНТАРЫ (1)
Файныя пекныя карцiны