Захар Кудзін: «Жывапіс да гэтага часу не памёр, паміраюць толькі жывапісцы»
- Рубрыка: ІНТЭРВ'Ю
- 28.06.2019
- 8170
У мінулым траўні ХО-галерэя запрасіла беларускіх мастакоў паўдзельнічаць у бліжэйшым ад нас кірмашы сучаснага мастацтва – Art Vilnius. Мэта была простая – зрабіць сучаснае беларускае мастацтва крыху больш бачным. Хоць бы для бліжэйшых суседзяў.
Спецыяльна для івэнта Захар Кудзін стварыў тры вялікія працы на алюмініі – метале, з якога робяць самалёты. Куратарка Ганна Карпенка сустрэлася з ім, каб высветліць, куды ўсіх нас вядзе сучаснае мастацтва і ці гатовы адзіны малады беларускі мастак, арт якога знаходзіцца ў калекцыі Нацыянальнага мастацкага музея, прадаваць свае працы дыктатарам.
Акт I. Захар Кудзін абяцае быць вечна маладым
– Перад інтэрв'ю пачытала папярэдні твой тэкст на kуkу.оrg, які, мабыць, з'явіўся адразу пасля твайго вяртання з Амерыкі, і там цябе накрыла дэ Кунінгам. А цяпер кім ці чым?
– Ды нічым і нікім мяне не накрывае. Мая паездка ў Амерыку – гэта была такая вучоба альтэрнатыўная.
– Ты змяніўся з таго часу?
– Вядома, гэта як вярнуцца з вайны. Таму што там усё па-сапраўднаму, а тут фэйку шмат. Хуткасць зусім іншая. Там дзень пражыць складана, таму што рытм вар'яцкі. Ты часам кажаш: «Ну, праз тыдзень сустрэнемся», а гэты тыдзень яшчэ пражыць трэба, бо з табой усё, што заўгодна, можа здарыцца. Да таго ж я там быў без грошай пастаянна, жыў дзе давядзецца. Потым ужо наогул без дакументаў, нелегальна, так што было «весела».
– Апошнія шэсць гадоў ты жывеш у Беларусі. І як?
– Ніяк. У Амерыцы лепш. 50 на 50 у маёй сітуацыі.
– Ну ты нядрэнна, як мне здаецца, і тут сябе адчуваеш. У цябе была персанальная выстава ў галерэі «Ў», затым твая праца апынулася ў калекцыі Нацмузея.
– Гэта не пасля выставы ў галерэі «Ў», а пасля фільма, які Макс Швед пра ЖЭС-арт. 30 траўня ў Кракаве сёлета была прэзентацыя. Для здымак фільма спецыяльна была арганізаваная выстава ў «Ок16», віселі мае палотны вялікія, і прыйшлі мастацтвазнаўцы з Нацмузея на чале з Вольгай Архіпавай і прапанавалі мне «ўзяць у дар» адну працу. Гэта быў сямнаццаты год.
«Першы раз я зразумеў, што такое сапраўдная татальная абстракцыя, калі страціў
зрок»
– Гэта значыць, ты той рэдкі выпадак «маладога беларускага мастака», праца якога знаходзіцца ў калекцыі Нацмузея?
– Так, бачыш, я круты.
– Мяне, па праўдзе сказаць, кожны раз здзіўляе гэтае вызначэнне – «малады беларускі мастак». Узнікае пытанне: дзе межы гэтай маладосці?
– Ну, ёсць сусветныя стандарты. Да 35 гадоў.
– А ты малады беларускі мастак?
– Безумоўна. Мне 33.
– А пасля 35 таксама будзеш маладым?
– Безумоўна. Ведаеш, мастакі толькі маладзеюць. Ты на мяне паглядзі: з кім ні пазнаёмлюся, пытаюцца, колькі мне гадоў, кажу: «33» - так вочы выкатваюць ад здзіўлення. Молада выглядаю. А гэта ўсё таму, што я, калі быў у Турцыі, выкупаўся ў крыніцы Клеапатры. Буду вечна маладым.
«Кожны можа знайсці кавалак ДВП або алюмінію, але што ён з ім зробіць – гэта ўжо
пытанне»
Акт II. Захар Кудзін абвяшчае сябе рэінкарнацыяй Малевіча
– Ты для мяне мастак, які не цалкам упісваецца нават у поле «маладога беларускага мастацтва». Куды цябе аднесці, у якія групоўкі – незразумела.
– Дык я ж рэінкарнацыя Казіміра Малевіча. Калі ён выйшаў у нуль формаў, то я цяпер зайшоў за нуль формаў.
– Патлумач.
– Ну глядзі: Малевіч што зрабіў? Ён вызначыў асноўныя сімвалы: круг, квадрат, трохкутнік. На аснове гэтага ён ствараў кампазіцыі, даволі строгія, такія дыктатарскія. Несвабодныя. А што я раблю? Я сыходжу ад гэтага, я выкарыстоўваю не квадраты ці трохвугольнікі, а ствараю новыя формы. Якія рассякаюць прастору.
– Ты сваё мастацтва называеш нейра-артам. Што гэта такое?
– Нейра-арт – гэта аб'ектыўны рэалізм або жывапіс уздзеяння. Impact-арт. Калі мы глядзім на маю працу, яна абсалютна новая, то-бок форма распрацаваная так, што яна не была нікім адноўленая. Я будую формы зыходзячы з прасторы, гляджу, як яны ўзаемадзейнічаюць з ёй, рэальна змяняюць яе. Сама форма аказваецца новым акном.
– Ты неяк заігрываеш гэтым з візуальным досведам гледача?
– Ніяк, проста стаўлю перад фактам. Ты бачыш працу, глядзіш на яе – і яна цябе мяняе. Тут хацелася б, вядома, пабольш зваротнай сувязі. Таму што з формамі працавалі да мяне многія, але я адштурхоўваюся не ад формы, а ад самой прасторы (не важна, у Нью-Ёрку ты ці ў Менску), якую гэтая форма пераўтворыць.
Калі мы возьмем гісторыю мастацтваў, то архітэктура, прапорцыі, якія нас супакойваюць або на нас уздзейнічаюць, былі закладзеныя вельмі даўно. Мы ніяк не можам прадставіць сучасны свет без старажытнагрэцкай скульптуры і архітэктуры. І гэтыя рабяты як раз выкарыстоўвалі гэта мастацтва для ўздзеяння на чалавека. А нейра-арт, якім займаюся я, выкарыстоўвае тыя ж прапорцыі, той жа прынцып залатога сячэння, але з невялікім зрушэннем.
– Гэта неяк звязана са зрушэннем твайго ўласнага візуальнага апарата, твайго вопыту як чалавека і мастака, вока якога ў прамым сэнсе бачыць «па-іншаму»?
– Вядома, таму што першы раз я зразумеў, што такое сапраўдная татальная абстракцыя, калі страціў зрок, большую частку, адсоткаў 80 на адно вока. Атрымліваецца, калі глядзіш левым вокам на нешта новае, рэзка паварочваеш галаву, то нейкія долі секунды наогул не разумееш, на што глядзіш. Бачыш толькі кантраст, цёмнае і светлае. Колер з'яўляецца потым. І вось на фоне гэтага я стаў вывучаць тое, як я сам бачу. Стаў заплюшчваць вочы, глядзеў, што адбываецца.
Я працую з культурным кодам. Калі ты нейкім чынам ствараеш карцінку, якая прайграе ў тваім свядомасці практычна ўсё, што ты бачыш.
– Як гэта можна праверыць у гледача? Прайгралася гэтая карцінка ці не?
– Я часта задаю людзям такія пытанні. На арт-кірмашы ў Вільні разгаварыўся з адным чалавекам, які завіс каля маіх работ. Ён казаў: «Калі я гляджу на гэтыя працы, мне ўспамінаецца ўсё, таму што мой мозг спрабуе з чымсьці гэта суаднесці».
– Першае пытанне, якое зададуць скептыкі: чым твой нейра-арт адрозніваецца ад абстрактнага экспрэсіянізму 50-60-х?
– Тым, што гэта не абстрактны экспрэсіянізм. Гэта можа быць новы экспрэсіўны мінімалізм, але да абстрактнага экспрэсіянізму ён дачынення не мае. Ідэя стварэння нейра-арту ў мяне паўстала яшчэ ў Нью-Ёрку ў 2012 годзе. Проста я не разумеў, як гэта рабіць. Рабіць падрамнік занадта доўга, нацягваць палотны такой формы – таксама. Але першую такую працу я зрабіў менавіта ў 2012 годзе.
– А цяпер абраў алюміній і алей.
– Насамрэч матэрыял тут асабліва не важны. Джэксан Полак выкарыстаў простыя эмалевыя фарбы, якія можна купіць у любой краме. Затое палатно, напрыклад, у яго супердобрае, такая шчыльны бавоўна, брызент амаль, у нас такога не купіш. Проста ён для сябе знайшоў простую тэхніку, якую мог асвоіць кожны. У гэтым і сутнасць: кожны можа назапасіць грошай на два цюбіка фарбы: чорнай і белай, алейнай, кожны можа знайсці кавалак ДВП або алюмінію ці чаго заўгодна на сметніку, але што ён з ім зробіць – гэта ўжо пытанне.
– Для гэтага мастаку не патрэбныя акадэміі?
– Самаадукацыя трэба. А акадэмія гэтаму не навучыць.
– Чаму ты вырашыў не вучыцца ў акадэміі?
– А навошта? Гіпсы маляваць? Мікеланджэла гэта рабіў усё роўна лепш. Нармальныя мастакі ніякіх акадэмій не канчалі. Хочаш быць мастаком – ніякіх акадэмій. Там цябе вучаць прафесіі, набору навыкаў, а гэта ўсё не пра тое. Маляваць умець трэба, вядома, але важней навучыць чалавека думаць, выказваць сябе, аналізаваць.
Акт III. Захар Кудзін выступае за сумленныя адносіны з грашыма
– Жывапіс ужо некалькі дзесяцігоддзяў актыўна выцясняюць іншыя медыумы, ад фатаграфіі да відэа-арту.
– Не ведаю. Як ні пагляджу выставы ад Базеля да Ганконга – вакол жывапіс. Сучасныя тэхналогіі, наколькі б яны крутымі ні былі, не даюць моманту прысутнасці тут і цяпер. Я займаюся 3D-скульптурай, а мне кажуць: «Вось калі б такое ўжывую ўбачыць – было б крута». Усе хочуць жывое і рэальнае, што кранае вока. Што б хто ні сцвярджаў, жывапіс да гэтага часу не памёр, паміраюць толькі жывапісцы.
Ведаеш, дзіджытал-рэальнасць – гэта ўсё класна, крута, я з гэтым таксама працую, але вось выключыцца святло – што ты будзеш рабіць? Вось выруб на чатыры месяцы святло на ўсёй планеце, што будзе? Пі**ец будзе! У некаторых мазгі загорнуцца адразу, таму што яны іншага жыцця не ведаюць, – вось гэта рэальная катастрофа.
– Ты ўвесь час кажаш пра тое, што ты мастак-анархіст, але мне здаецца, камерцыйны складнік мастацкай практыкі табе таксама не чужы.
– Я анарха-капіталіст! Ведаеш, я за сумленнае стаўленне да грошай, нічога добрага ў тым, што мастак павінен быць бедным, не бачу, але і ў дэклараванні псеўдалевых каштоўнасцяў і пражыранні заходне-еўрапейскіх грантаў добрага таксама мала.
«Нічога добрага ў тым, што мастак павінен быць бедным, не бачу, але і ў пражыранні
грантаў добрага таксама мала»»
Грошы – гэта абстракцыя, таму што сёння яны ёсць, а заўтра свет вырашыць памяняць канвенцыі, і што ты будзеш рабіць? Таму трэба карыстацца слоганам маёй бабулі: «Глядзі сябе».
– А што такое «Глядзі сябе»?
– Гэта рабі, як для цябе лепш, і не важна, што вакол. Галоўнае, каб табе было камфортна. Нікога не слухай. Вось многія імкнуцца да назапашвання, робяць культ рэчаў або культ грошай, але яны нават не ўмеюць толкам гэтым карыстацца. Яны спрабуюць купіць сабе задавальненні.
– А што трэба купляць?
– Не скажу за ўсіх, але мне здаецца, значна больш эфектыўна займацца самаразвіццём, ствараць сябе, удасканальвацца ў розных галінах. А не толькі ў адной сферы. Каб і рукі, і ногі, і галава. І фарбаваць, і рэзаць, і пілаваць, а не толькі пост у фэйсбуку пісаць. А так мы распешчаныя ўсё.
«Амерыканцы, у адрозненне ад беларусаў, жывуць прынцыпам: чагосьці няма – зрабі
гэта сам. Не хапае інструмента? Ствары яго»
Акт IV. Захар Кудзін тлумачыць «Беларусь нашу мілую»
– Ты мне неяк сказаў, што, калі цябе высадзіць у чыстым полі з матком скотчу, ты пабудуеш супермаркет.
– Гэта праўда. Фантазія і жывы розум дапамагаюць табе з нічога зрабіць усё, што ты захочаш.
– Твой досвед у ЗША табе ў гэтым дапамог?
– Як спяваецца ў песні: «Каб любіць Беларусь нашу мілую...». Рэальна ўсё пазнаецца ў параўнанні. Наогул Беларусь – гэта самае вялікае грамадства спажыўцоў, а не стваральнікаў. Амерыканцы, у адрозненне ад беларусаў, жывуць прынцыпам «чагосьці няма – зрабі гэта сам». Не хапае інструмента? Ствары яго. Яны, лічы, высадзіліся калісьці з карабля з ізастужкай у руках і за пару стагоддзяў пабудавалі хмарачосы, супермаркеты і ўвесь свет потым навучылі гэта рабіць.
– Але ты сабе супярэчыш. Кажаш, што ў Беларусі жыццё – рай, а тут Амерыка.
– У Беларусі такі ж код, можа, яшчэ круцей. Проста людзей у савецкай сістэме адвучылі ад гэтай прадпрымальнасці.
– Калі мы паглядзім на тое, як прадстаўлена беларускае мастацтва за межамі Беларусі, то мы часта малацікавыя нават для найбліжэйшых суседзяў.
– А хто займаецца прасоўваннем гэтага? Хто ўкладае ў гэта грошы? Ну і мастакі таксама млявыя, ніхто не ездзіць, не самаадукоўваецца. Мастакі выхаднога дня: усе працуюць на іншых працах, каб сабе на жыццё неяк зарабіць, а ў вольны час займаюцца мастацтвам. Дык што ж гэта за мастакі такія? Дэ Кунінг вунь кетчупам харчаваўся, каб не здохнуць з голаду, а ў нас мастакі думаюць, як тачку новую купіць.
Гэта не размова пра параўнанне Беларусі з Амерыкай, але ў Штатах ёсць і актыўны інстытут мецэнацтва, які ў тым ліку ўплывае на стан мастацкага поля. Ім вельмі выгадна дапамагаць: калі ты купіў у мастака працу, ты на 15% менш плаціш падаткаў.
– Для цябе важна, у чыёй калекцыі будуць знаходзіцца работы анарха-капіталіста Захара Кудзіна? Вось захоча купіць твае працы дыктатар…
– Гэта складанае пытанне. Я мастак, які робіць мастацтва, нягледзячы ні на што. Я анархіст. Калі мне гэта дапамагае рабіць пасыл у будучыню, то ўсё роўна, у калекцыі Нацмузея мая праца або ў багатай сям'і.
– Табе не здаецца гэтая пазіцыя празмерна пафаснай?
– Не, не здаецца. Мне наогул усё роўна, што пра мяне кажуць. Калі мяне няма, можаце мяне нават біць. Калі Мікеланджэла сказалі, што партрэт Медычы не падобны да героя, ён сказаў: «Час сатрэ рэальнае падабенства, а вобраз застанецца». Так і здарылася.
– Мы з табой тут пра нейкія фундаментальныя рэчы гаворым, але сёння арт-свет складаецца не з мастакоў-адзіночак, якія філасофствуюць у вежы-майстэрні са слановай косткі. Мы ўсе – частка вялікага арт-рынку. Нават калі яго ў Беларусі няма, мы ўсе ўбудаваныя ў пэўныя інстытуцыйныя структуры, а ты мне ўсё пра анархізм.
– Я жыву як мастак па-рознаму. Але працую я толькі мастаком .
– Наколькі для цябе важныя выставы, музеі, сувязі прафесійныя? Ці ты іх наўмысна выключаеш і знаходзішся ў нейкім космасе?
– Дык я і ёсць у космасе, мы там знаходзімся. Зямля знаходзіцца ў космасе. А што, не? Вось гэта вельмі зручна: усе гэтыя айфоны, інстаграм або наркотыкі трымаюць цябе на кароткім павадку. І пытанне: ці трэба развіваць гэтыя тэхналогіі? Паляпшаючы твае гаджэты, яны ў выніку робяць цябе слабейшым. Таму анархія – гэта не тупы пратэст.
– А што гэта?
– Гэта сакрэтная зброя.
Фота Вікторыя Харытонава