Як уладкаванае найстарэйшае гейм-выданне ў Беларусі?
- Рубрыка: ІНТЭРВ'Ю
- 26.04.2019
- 5955
«Віртуальныя радасці» – культавае беларускае выданне, якое піша пра гульні ўжо 19 гадоў: у мінулым выходзіла газетай накладам у 40 000 асобнікаў, цяпер праводзіць краўдфандынгавыя кампаніі і выходзіць у выглядзе глянцавага часопіса. Мы сустрэліся з галоўным рэдактарам VR Арцёмам Дыдышкам і пагаварылі пра лёс выдання, гульні, журналістыку і сэнс выпуску папяровых СМІ ў 2019 годзе.
Газета, крызіс і культура платнага Інтэрнэту
– У вас ёсць журналісцкая адукацыя?
– Не, я скончыў каледж сувязі, усё жыццё займаўся электронікай, а ў 2006 годзе захацелася знайсці нейкую падпрацоўку. Так атрымалася, што менавіта ў гэты час аўтары «Віртуальных радасцяў» адкрылі для сябе расійскія СМІ і магчымасць там працаваць і нейкія грошы адтуль атрымліваць. WebMoney ў нас з'явіліся толькі ў 2008 годзе, і тады ў Маскву проста адпраўлялі ганца: ён забіраў усе ганарары і прывозіў іх у Менск. Але нават пры такіх раскладах гэта было больш выгадна, чым працаваць у Беларусі.
Адпаведна, тады з «Віртуальных радасцяў» чалавек пяць сышло, адкрыліся вакантныя месцы і я вырашыў уключыцца ў гэтую справу. Мяне вельмі хутка ўзялі ў абарот, паколькі патрэбны быў любы чалавек: калі ты мог звязаць два словы, то табе давалі пачак дыскаў з гульнямі: ідзі дадому, аглядай. Паступова я навучыўся пісаць: хочаш пісаць – пішы, журналісцкая адукацыя тут не здавалася неабходнай.
Праз год мне далі пастаянную рубрыку, яна называлася «Наша пошта», там я адказваў на лісты чытачоў. Блогаў тады яшчэ не было, так што было класна мець рубрыку, вядучы якой нешта рэгулярна піша, адказвае на пытанні і мае сваё меркаванне.
– Цяпер у вас у «Віртуальных радасцях» якая пасада?
– Дырэктар, галоўны рэдактар і заснавальнік прыватнага прадпрыемства. У 2006-м я туды прыйшоў, у 2011-м там быў крызіс, звязаны з чарговым крызісам у Беларусі. Так атрымалася, што першапачатковыя заснавальнікі былі не вельмі маладымі: ім было гадоў пад шэсцьдзесят. У іх былі сайты, яны іх самі пісалі і працавалі за расійскія грошы: ім беларускі крызіс быў не такі важны. Калі ў нас курс рубля ў тры разы памяняўся, яны толькі ў плюсе аказаліся, таму што жывуць у Беларусі, а грошы атрымліваюць расійскія, і іх цікавасць да «Віртуальных радасцяў» рэзка ўпала.
«Навошта марнаваць час і пісаць сем артыкулаў у месяц, калі можна камусьці "вінду" пераўсталяваць і атрымаць тыя ж грошы?»
У рэдакцыі адчулі, што ўсё ідзе да таго, што нас паступова закрываюць. Я прыйшоў да заснавальнікаў і сказаў, маўляў, давайце вырашаць пытанне: альбо я вам плачу грошы і вы перадаяце выданне мне, альбо мы ўсёй камандай аўтараў сыходзім на асобную пляцоўку і пачынаем там шукаць шчасця. Яны паступілі разумна: навошта сядзець і займацца газетай, якая ім нецікавая, калі можна атрымаць грошы?
Нам паслядоўна перадалі справы, інструктавалі, што трэба рабіць, каб не прагарэць у першыя месяцы, -–эканамічнай адукацыі ў мяне таксама няма, я на хаду вучыўся весці бухгалтэрыю і вырашаць кадравыя пытанні.
– Як у той час быў арганізаваны працэс працы?
– Адзіным разумным спосабам. Сабралі хлопцаў-геймераў і сказалі ім: што вам цікава, пра тое і пішыце. Калі ў расійскіх выданнях былі рэдакцыйныя заданні, якія раздаваліся па прынцыпе «што там на слыху», то мы браліся за тое, што актуальна менавіта для нас. Напрыклад, калі толькі зараджалася першая Dota, мы прасеклі, што гэта будзе цікава: працавала «жывая» сістэма і фільтраванне па адэкватнасці.
Журналісты ў нас заўсёды пазаштатнікі: гэта людзі, якія працуюць у пяці месцах. У штаце традыцыйна быў рэдактар і вярстальнік, плюс хтосьці вёў бухгалтэрыю. Аўтараў было чалавек пяць-дзесяць: першыя пяць – гэта ядро, а астатнія прыходзяць і сыходзяць.
– Чаму «Віртуальныя радасці» перасталі існаваць у выглядзе газеты?
– Мы заўсёды працавалі з дзяржаўнымі пасярэднікамі: «Белсаюздрукам» і «Белпоштай». «Белсаюздрук» працаваў так: браў выданне, накручваў свой адсотак і непрададзеныя асобнікі адпраўляў ва ўтылізацыю. Ты не ведаеш, колькі туды ідзе газет: можа быць, пара штук, а можа быць, усё. У гэтым сэнсе сістэма была нягнуткая і непразрыстая. Калі яны пачалі адчуваць пэўныя крызісы, гэтыя крызісы пачалі перакідацца на рэдакцыі. Да прыкладу, табе кажуць, што накрутка будзе не 55%, а 65%, або што грошы выплаціць не змогуць, таму што самі ўжо тры месяцы ў даўгах.
Яны сумленныя людзі, нармальныя, але яны былі ў крызісе. І мы пачалі разумець, што ў нас памяншаецца сетка продажаў, а «Белсаюздрук» гэта не моцна турбуе. Тады я кінуў чытачам кліч: «Рабяты, такая сітуацыя, Мы ўсе пераходзім на падпіску». Мы больш не маглі прадаваць газету ў кіёсках, таму што кіёскі – гэта тое, што знікне.
«Тэатр – гэта камп’ютарная гульня, у якой ты сам усталёўваеш правілы»
Газета не можа выходзіць накладам у 200 штук, яна павінна выходзіць хоць бы па 2000 штук, інакш гэта абыходзіцца занадта дорага. Я адкрыў кампанію на Ulej.by, і нам была патрэбная канкрэтная сума: калі мы збяром гэтыя грошы, «Віртуальныя радасці» будуць выходзіць далей, не збяром – пераарыентуемся на інтэрнэт, і там усё будзе бясплатна, як ва ўсіх. Атрымалася так, што адна частка людзей пачала прыносіць значна больш грошай, чым трэба, а другая частка нас проста прадынаміла. Я ўсё закрыў, таму што калі няма падтрымкі, то які сэнс?
Пару месяцаў мы папрацавалі ў інтэрнэце, і я стаў атрымліваць лісты, у якіх нас прасілі вярнуць папяровае выданне. У нас знайшлася ўстойлівая фан-база ў чалавек 100-150: гэта не дзве і не тры тысячы, але гэта людзі, якія маюць важкія падставы выпісваць «Віртуальныя радасці» і не сядзець у інтэрнэце.
– Гэтыя падставы – яны якія?
– Часцей за ўсё гісторыя такая: чалавеку сорак гадоў, на інтэрнэт у яго часу асабліва няма, і ён адзін раз на месяц туды заходзіць, каб даведацца, што новенькага з'явілася ў свеце гульняў. І яму падабаецца чытаць падборкі, каб усё было ў адным месцы.
Каб прачытаць часопіс, трэба выдаткаваць два вечары, а каб сядзець у інтэрнэце, трэба адцягвацца ад працы кожны дзень. Шчыра кажучы, некаторы адсотак гэтых людзей наогул не гуляе ў гульні: раней людзі чыталі «Віртуальныя радасці» праз тое, што камп’ютары былі недаступныя, а цяпер іх чытаюць праз тое, што на гульні часу няма, а настальгія па іх засталася.
– Што пайшло не так з інтэрнэт-версіяй газеты?
– У Беларусі няма культуры платнага інтэрнэту, у нас гэта дрэнна прыжываецца. Ты кажаш: «Рабяты, давайце ў нас будзе тая ж самая газета, але ў PDF-фармаце, і каштаваць яна будзе адзін рубель». І табе ў адказ: «Блін, рубель – гэта шмат, я бясплатную альтэрнатыву знайду». Гэта як з музыкай: я лепш запампую альбом з торэнту, чым заплачу 99 цэнтаў.
СМІ бываюць двух тыпаў: тыя, дзе купляеш ты, і тыя, дзе купляюць цябе. І СМІ ў інтэрнэце – гэта месца, дзе купляюць цябе. Людзі, якія аддаюць перавагу купляць, а не прадавацца, маюць нюх на фальш. Напрыклад, як толькі я пішу штосьці пра Wargaming, усе адразу думаюць, што запахла рэкламай. А гэтыя людзі адмоўна ставяцца да рэкламы і да любой спробы ім нешта ўпарыць: яны плацяць за тое, каб рэдакцыя прадалася ім, а не нейкім кампаніям, якія запускаюць рэкламу ў СМІ.
«Каб прачытаць часопіс, трэба выдаткаваць два вечары, а каб сядзець у інтэрнэце, трэба адцягвацца ад працы кожны дзень»
Краўдфандынг, грошы і наклады
– Як вы пераходзілі з паперы на глянец?
– Маніторылі рынак: глядзелі, за колькі нам прапануюць друк. Розніцы ў нас у Беларусі фантастычныя: тут цябе надрукуюць за пяцьсот баксаў, а праз дарогу – за пяць тысяч баксаў. Цяпер мы друкуемся ў Міністэрстве фінансаў: калісьці мы друкаваліся ў «Гродзенскай друкарні», і ў іх нельга ў лічбавым друку замовіць наклад, які перавышае сто штук.
– Чаму?
– А таму, што «вы занадта загрузіце нашу вытворчасць, і мы не будзем паспяваць друкаваць нешта акрамя вас». Таму пераход у нас быў скачкападобны: мы спачатку закрылі газету, тры месяцы праіснавалі ў інтэрнэце, а потым запусцілі часопіс: першы выпуск выйшаў у лістападзе 2017 года, а краўдфандынгавую кампанію мы запусцілі ў верасні гэтага ж года. Прасілі 600 BYN, сабралі каля 1700 BYN.
– Вы запускалі кампанію на выпуск паўгадавога накладу і сабралі 3 940 BYN, гэта 788% ад патрэбнай сумы. Адкуль такія лічбы?
– Сабекошт часопіса залежыць ад колькасці людзей, якія на яго падпісаліся. Здаецца, што ты сабраў у пяць разоў больш, чым трэба, але на самой справе прыбытак не складае 80% ад таго, што ты сабраў, а проста моцна вырастае сабекошт выдання.
У нас лічбавы друк, таму мы не прывязаныя да мінімальнага накладу: мы можам надрукаваць адзін асобнік, а можам 150: сабекошт для нас будзе амаль аднолькавы. Таму мы ставім нейкую мінімальную цану, за якую вярстальнік пагодзіцца выдаткаваць свой час, а далей усё залежыць ад таго, колькі збярэцца чалавек і колькі мы збіраем грошай – такі наклад мы публікуем. У нас вельмі маленькія страты: калі мы працавалі праз «Белсаюздрук», лічылася, што продаж 70% накладу і 30% спісаных асобнікаў – гэта добра. Цяпер у нас прадаецца 99% накладу, і за кошт гэтага мы значна больш упэўнена сябе адчуваем у фінансавым плане.
Калі б з апошняй кампаніі мы сабралі не 344%, а 100%, наклад часопіса быў бы не 150 штук, а 30 штук. З аднаго боку – сумна, з другога – чаму б не надрукаваць 30 штук? Людзі гатовыя за гэта плаціць, ім гэта цікава: яны могуць плаціць не дзесяць рублёў, а дваццаць, калі яны фанаты, але за кошт таго, што іх не 30 чалавек, а 150, кошт атрымліваецца прыемнейшы.
– Калі чалавек бачыць лічбу ў 344%, ён думае, што стваральнікі часопіса кладуць сабе ў кішэню нешта лішняе. Як гэта тлумачыцца?
– Я працую для аўдыторыі «30+». Гэта людзі, якія пабачылі жыццё: яны могуць зразумець, што ў часопіса ёсць працоўныя, матэрыяльныя і транспартныя выдаткі. Транспартныя і матэрыяльныя выдаткі ў любым выпадку прапарцыйныя колькасці тых, хто падпісаўся: адпаведна, навошта думаць, што грошы сыходзяць у чыюсьці кішэню, калі часопіс не друкуюць і не дастаўляюць бясплатна? Такім людзям не трэба тлумачыць элементарныя рэчы: калі ты пачынаеш нешта тлумачыць, то ўзнікае адчуванне, што ты апраўдваешся. Я магу адкрыць сваю бухгалтэрыю і паказаць, колькі я зарабіў на Ulej.by і «БелПрэсе», магу прадэманстраваць свае даходы і ганарары аўтараў – для мяне не праблема апублікаваць гэтыя лічбы.
Любы чалавек можа ўзяць лічбы не ў працэнтах, а ў рублях, і паглядзець, ці зможа ён за гэтыя грошы падключыць вярстальніка, бухгалтара, дырэктара, рэдактара, аўтараў, друк, транспарціроўку і пасля ўсяго гэтага пакласці сабе нешта ў кішэню. Калі кошт пытання ў агульнай суме 500 даляраў у месяц, то відавочна, што ты ў кішэню больш 50 даляраў не пакладзеш: гэта я падмануў ці ўзяў сабе грошы як арганізатар усяго гэтага непарадку?
У мяне паўтара года не было машыны, і я кожны тыраж грузіў у сумкі і 15 кілаграмаў вёз на экспедзіраванне – гэта павінна штосьці каштаваць ці не? Я лічу, што не: калі я гэтым займаюся, то мне гэта цікава, але калі так атрымліваецца, што гэтыя грошы намаляваліся, я не адчуваю нейкіх згрызот сумлення.
– Як ідуць справы з кантэнтам на сайце?
– Мяркую, наступным разам матэрыялы спачатку будуць публікавацца на сайце, а потым – у часопісе. Не вельмі правільна, калі сайт адстае ад часопіса на паўтара-два месяцы. Людзі, якія купляюць часопісы, купляюць іх не з-за эксклюзіўнасці, а аўтары змогуць дадаткова падзарабіць – глядзіш, гэта было б не так слёзна, як у цэлым для беларускай журналістыкі.
Часопіс даволі аб'ёмны, і часам атрымліваецца так, што мы не паспяваем публікаваць матэрыялы на сайце, і выходзіць наогул непрыгожа. Гэта не вельмі правільна, таму што нашы аўтары працуюць зусім не павольней, а часам і адначасова з расійскімі СМІ. Ім можна скласці канкурэнцыю, таму што там працуюць такія ж людзі, як і ў нас, а часам і тыя ж людзі, што і ў нас.
– Колькі асобнікаў увайшло ў апошні наклад «Віртуальных радасцяў»?
– Фізічных часопісаў зрабілі штук 140, PDF-версіі выпісвае 25-30 чалавек. Людзям віртуальны фармат нязвыклы, няма шырокага рынку. «Белкіёск» гандляваў менавіта PDF-часопісамі: у выніку за месяц куплялі 3-4 штукі.
Гейм-кам'юніці, праца «па фане» і алдскульнасць за 2,5 рублі
– Грошай з працы ў «Віртуальных радасцях» хапае на жыццё?
– Не, трэба нешта дадатковае. Хоць гэта даволі гнуткае пытанне: я працаваў у расійскім выданні Stopgame, і там плацілі нармальныя грошы, сем даляраў за тысячу знакаў. Я быў рады, калі туды ўладкаваўся, але, папрацаваўшы дзесьці з год, падлічыў, што за самы прыбытковы месяц я зарабіў 170 даляраў. Потым я прыйшоў у звычайную сярэднюю школу на пасаду сістэмнага адміністратара, і ў першы месяц я зарабіў больш, чым у Stopgame. І вось пытанне: навошта мне марнаваць час і пісаць сем артыкулаў у месяц, калі можна камусьці «вінду» пераўсталяваць і атрымаць тыя ж грошы?
Заўсёды ёсць суадносіны паміж працай «па фане» і працай дзеля грошай. Можна і ў «Віртуальных радасцях» зарабляць 500 даляраў у месяц, але ты павінен рабіць шмат матэрыялаў, пісаць навіны, гайды, запаўняць базу, весці сацсеткі і пахаць кожны дзень па восем гадзін. У такім ключы мне гэта асабліва не цікава, для мяне такая праца перастае быць творчай. Я зарабляю столькі, колькі мне трэба, сумяшчаючы працу сістэмным адміністратарам і прадпрымальнікам-журналістам, і ўвесь астатні час марную ў тэатры, ён займае тыя сілы, што яшчэ засталіся.
– Што за тэатр?
– Тэатр-школа «Вобраз». У нейкі момант разумееш, што камп’ютарная гульня дае табе недастаткова свабоды, а тэатр – гэта камп’ютарная гульня, у якой ты сам усталёўваеш правілы. Для гледача гэта шоу, а для актора – квэст у рэальнасці, які патрабуе пэўнай падрыхтоўкі.
«Я працую для аўдыторыі "30+"»
– Хто сёння піша матэрыялы для «Віртуальных радасцяў»?
– Ёсць аўтары, якія падбіраюць матэрыялы і пішуць іх спецыяльна для мяне. Рэдактар заўсёды вытрымлівае баланс: наперад пускае тых, хто імкнецца, а потым дабірае астатніх. Ядро аўтараў заўсёды ўцягнутае ў сваю справу і піша тое, што цікава аўдыторыі, яны даражаць сваёй рэпутацыяй.
Сёння гэтае ядро складаецца з трох чалавек. Гэта сённяшняя асаблівасць «Віртуальных радасцяў»: раней нам пісалі геймеры-студэнты, а цяпер гэта людзі, якія рэалізавалі сябе ў журналістыцы. Яны пішуць сюды не дзеля грошай, а для выказвання: у буйных замежных гульнявых СМІ ім для агляду дадуць якую-небудзь гульню трэцяга гатунку, а ў «Віртуальных радасцях» яны пішуць пра тое, што хочуць. А я ад іх патрабую: раз вы пішаце пра тое, пра што хочаце, то рэгулярна пішыце вось столькі палос у месяц. Так што мы адзін аднаго задавальняем: яны маюць магчымасць выказацца, а я маю пастаянных аўтараў.
– Цяпер ва ўніверсітэтах надыходзіць час практык. Да вас такія рабяты прыходзяць?
– Практыку праходзяць, я іх з задавальненнем бяру. Яны свежую хвалю прыносяць, пішуць весялей. «Віртуальныя радасці» – гэта ўсё ж такі радасці, і ў іх гэты дух ёсць. За ўсе гады ў мяне быў толькі адзін хлопец, які напісаў найдасканалейшую лухту, але значна больш рабят, якія заставаліся тут у якасці пазаштатнікаў.
– Чаму вы так позна перайшлі з газеты на глянцавы часопіс?
– Нам чытачы доўга не давалі пераходзіць у часопіс, казалі, што гэта наша фішка і мы адны такія: ва ўсіх часопісы, а ў нас газета. Мы ўвесь час рабілі апытанні, маўляў, можа, пара ўжо пераходзіць у часопіс, і натыкаліся на тое, што «Віртуальныя радасці» павінны быць газетай: з жудасным друкам і коштам 2,5 рублі. Напэўна, людзі атрымлівалі кайф ад гэтай алдскульнасці.
«Адэкватны чалавек купіць гульню нават у тым выпадку, калі раней запампаваў яе на торэнце»
– З чаго сёння складаецца беларускае гейм-кам'юніці?
– Ну, Wargaming. Усе астатнія альбо памерлі, альбо далучыліся да іх. Раней былі маленькія кампаніі, але яны заставаліся ў цені. Калі ты праграміст, то гэта іншая гісторыя: я магу ўспомніць сваіх сяброў з Беларусі, якія, працуючы гульнявымі распрацоўшчыкамі не ў Wargaming, зарабляюць нармальныя грошы і вядуць нейкія стартапы або аўтсорсінгавыя канторы, але з пункту гледжання гейм-супольнасці іх не існуе.
Яшчэ ёсць Беларуская федэрацыя кіберспорту: гэтая справа развіваецца, і асноўны ўпор там ідзе на Dota 2, Counter-Strike і FIFA. Астатнія людзі, звязаныя з гульнямі, – гэта беларусы, якія працуюць на расійскія СМІ. Ёсць ветэраны «Віртуальных радасцяў», якія не толькі працуюць там, а фактычна акупавалі гэтыя СМІ, і цяпер там сядзяць адны беларусы.
– Якія гульні цікавыя беларусам?
– Калі браць дадзеныя Федэрацыі кіберспорту, то «Дотай» цікавяцца два кіберспартсмены з трох, а Counter-Strike цікавы для аднаго з трох. Усё астатняе – знікаючы адсотак, хіба што FIFA можна разгледзець. Так што калі ты працуеш на беларускі рынак, то павінен разумець, што тут у топе Dota 2 і Counter-Strike, і матэрыялы пра іх актуальныя.
Блиц
– На чым лепш гуляць: на ПК або на прыстаўцы?
– Я лічу, што лепш гуляць на кампе. Ёсць шмат людзей, якія купілі ўмоўную PS4, а потым абламаліся на тым, што там дарагія дыскі. Камп’ютар у гэтым плане мае вялікую гнуткасць.
– Купляць ліцэнзійныя гульні або карыстацца торэнтам?
– Адэкватны чалавек купіць гульню нават у тым выпадку, калі раней запампаваў яе на торэнце. У «free to play» гульні таксама трэба занасіць грошы: можа быць, табе сто гадоў не патрэбны набыты скін, але чаму б не падтрымаць распрацоўшчыка?
– Парайце тры гульні з апошніх рэлізаў.
– Гульні ад Paradox Interactive, Europa Universalis і Hearts of Iron: лічу, у нас яны незаслужана абдзеленыя ўвагай. Безумоўна Kingdom Come: Deliverance – гэта падзея мінулага года, якая апынулася не горш за трэцяга «Ведзьмака», хоць над ім працавалі індзі-распрацоўшчыкі. Frostpunk магу з упэўненасцю рэкамендаваць: тут ты занырваеш у сюжэт і падзеі настолькі глыбока, быццам гэта гульня ў жанры action-adventure, хоць насамрэч гэта эканамічная стратэгія.
– Чаму папяровыя часопісы ў 2019 годзе – гэта крута?
– Гэта крута праз тое, што ты купляеш працу журналіста, а не ён купляе тваю ўвагу. У інтэрнэце цябе так ці інакш падманваюць, хоць з кампрамісамі і саступкамі. Пакуль што гэта так: калі справы будуць ісці па-іншаму, я скажу, што фізічныя носьбіты не патрэбныя.