Як працуе права на доступ да інфармацыі?

  Права доступу да інфармацыі – адно з асноўных правоў чалавека. Доступ да інфармацыі і свабода слова – два бакі аднаго і таго ж медалю.

  Доступ да інфармацыі, асабліва, якую прадастаўляюць дзяржорганы, вельмі важны. Таму што без доступу да яе СМІ абмежаваныя ў сваёй магчымасці атрымліваць інфармацыю і дзяліцца ёю з грамадзянамі. Доступ да інфармацыі важны для многіх сфер жыцця, напрыклад, для адукацыі. Гэта неабходна для паляпшэння якасці жыцця і свабоды.

  Самы просты спосаб абмежаваць свабоду слова – абмежаваць доступ да таго, пра што гаворыцца.

  Калі мы гаворым пра публічную інфармацыю з дзяржаўных органаў, мы павінны памятаць, што чыноўнікі і дзяржслужачыя абіраюцца, іх дзеянні аплачваюцца з нашых падаткаў і мы маем права ведаць, на што яны ідуць – гэта павінна быць празрыста.

  Празрыстасць патрэбна ў першую чаргу для таго, каб забяспечыць адказнасць дзяржаўных органаў за іх дзеянні.

  Празрыстасць таксама патрэбна для грамадзянскага ўдзелу. Калі ў грамадзян ёсць інфармацыя пра тое, што адбываецца, яны будуць больш актыўна ўдзельнічаць у грамадскім жыцці, і не толькі падчас выбараў, але і да, і пасля іх.

  Празрыстасць забяспечвае большую эфектыўнасць, бо калі дзяржорганы рэгулярна рэагуюць на запыты грамадзян, яны лепш арганізоўваюць інфармацыю, прадастаўляюць тую інфармацыю, якая неабходна для дыялогу з грамадзянамі – з аднаго боку, і з іншымі дзяржорганамі – з другога.

  Таксама закон павінен патрабаваць ад дзяржорганаў дастаткова хутка рэагаваць на запыты грамадзян. Шлях атрымання інфармацыі павінен быць простым, гэта павінна быць танна ці ўвогуле бясплатна.

  Варта памятаць, што права доступу да інфармацыі не абсалютна. Ёсць выключэнні. Напрыклад, калі ідзе судовы працэс па крымінальнай справе.

  Ёсць пэўнае правіла класіфікацыі, якая інфармацыя з’яўляецца сакрэтнай – і гэтыя правілы павінны быць вельмі выразна вызначаны. Напрыклад, у Літве ці Македоніі ёсць шырока распаўсюджаны спіс, што менавіта можа лічыцца такой інфармацыяй.

  Нават, калі частка дакумента змяшчае сакрэтную інфармацыю, гэта не значыць, што аўтаматычна сакрэтным становіцца ўвесь дакумент. Існуе права на частковы доступ. Можна мець доступ да дакументаў, дзе сакрэтная інфармацыя выдаленая. Але дзяржорганы павінны праінфармаваць вас, што яны будуць выдаляць частку інфармацыі.

  Калі такі механізм добра функцыянуе, то празрыстасць становіцца больш важнай, чым сакрэтнасць.

  Нельга караць журналістаў за тое, што яны раскрываюць сакрэтныя факты. Напрыклад, у Грузіі толькі чыноўнікі адказныя за тое, што яны распаўсюджваюць сакрэтную інфармацыю.

  Калі вы запытваеце інфармацыю ў дзяржоргане, але не атрымліваеце адказу, ёсць 4 асноўных спосабу ўздзеяння:

1. Унутраная апеляцыя – вы звяртаецеся ў той жа орган, які не прадаставіў вам інфармацыю, ці ў той, які стаіць вышэй. У многіх краінах гэты крок абавязковы, перш чым падаваць апеляцыі ў іншыя інстанцыі.

2. Далей ідзе адміністрацыйны суд.

3. Таксама існуюць камісіі па інфармацыі, якія займаюцца забеспячэннем права доступу да інфармацыі.

4. У многіх краінах ёсць амбудсмены, якія закліканы абараняць правы грамадзян.