34mag

Жаночы футбол: нашыя дні

23.06.2017
Аўтар: Tanya Kapitonova
7226

Support your local team – трэнд, які набірае моц, калі ты заўзееш не за мэйнстрымныя сусветныя клубы, што забяспечваюцца буйнымі фінансамі, а таму маюць больш шанцаў на перамогу, а за мясцовую каманду, якая трэніруецца на бліжэйшым стадыёне за пару кварталаў ад твайго дома. У Англіі і Еўропе «свой клуб» – гэта як любімая фалафельная або мясцовы парк, дзе адбыліся твае першыя рамантычныя прыгоды. Распавядаем пра Святлану Новікаву – 46-гадовую галкіперку «Бабруйчанкі», якая дванаццаць разоў выйгравала жаночы Чэмпіянат Беларусі па футболе.

Дзяцінства, вуліца, дом

«Чаму да маёй сціплай персоны такая ўвага? Я ніколі не імкнулася да папулярнасці», – гэтыя словы Святлана вымавіла як пры першым тэлефонным званку, так і пры сустрэчы. Здаецца, яна і насамрэч не прывыкла да ўвагі, хоць на яе рахунку дзясяткі выйграных чэмпіянатаў, кубкаў і нават ухвала ад трэнеркі жаночага англійскага «Арсенала».

Восенню Святлане будзе 47 гадоў, і пры гэтым яна дзеючая брамніца жаночай футбольнай каманды «Бабруйчанка» – самага тытулаванага клуба Беларусі. Цікава тое, што ў гэты від спорту Святлана прыйшла ў 25 гадоў, да гэтага з дзяцінства займалася гандболам.

У савецкі час у школе ўсе гулялі ў баскетбол, валейбол, Святлана нават выступала ў камандах па лёгкай атлетыцы, кіданні кап'я і штурханні ядра. Яна расла ў прыватным доме, таму з дзяцінства была фізічна моцнай: «Гэта цяпер дзеці слабыя: дасі ім па носе – і ён зламаецца. Раней усё адбывалася на вуліцы: казакі-разбойнікі, хованкі, а яшчэ ў нас быў плоскі шыфер, які мы прыстасавалі пад гульню ў настольны тэніс. Вясковыя дзеці значна мацнейшыя: яны сілкуюцца экалагічна чыстымі прадуктамі і ўвесь час праводзяць на чыстым паветры. Прысмакі нам перападалі, але цукерак кожны дзень не давалі».

Юнацтва, гандбол, футбол

Пра жаночы футбол Святлана не чула да паступлення ў Магілёўскі тэхналагічны інстытут [цяпер Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчавання. – 34mag.]. Яе трэнерка па гандболе шукала моцных гульцоў, якія б сталі часткай зборнай каманды таго інстытута. Выбар упаў у тым ліку і на Святлану – у выніку 5 гадоў яна грала за каманду ВНУ і выйгравала чэмпіянаты Магілёўскай вобласці.

Пасля сканчэння інстытута Святлана перабралася ў Бялынічы, дзе грала за жаночую гандбольную каманду «Друць». А крыху пазней ёй прапанавалі месца ў магілёўскім ФК «Надзея». Слава пра яго прагрымела ў 1991-м, калі каманда ўзяла срэбра на чэмпіянаце СССР. «Надзея» была адзіным беларускім жаночым футбольным клубам у тыя часы. Рэч у тым, што тады дзяўчат спецыяльна ніхто не рыхтаваў для жаночага футбола – яны пераходзілі ў гэты спорт з іншых сфер: з лёгкай атлетыкі, веласпорту. У іх была закладзена фізічная падрыхтоўка, але не была развіта праца з мячом.

«У мяне не было асаблівага жадання ўвязвацца ў футбол, але было жаданне вярнуцца ў Магілёў – мне падабалася там. Тады Бялынічы не быў нават горадам – гэта быў пасёлак гарадскога тыпу, у якім нічога асаблівага не адбывалася, ды і з жаночай камандай па гандболе ўзніклі праблемы. І я рашылася на футбол».

«Мая футбольная кар'ера пачалася з таго, што я зрывала дзьмухаўцы на полі»

На першай трэніроўцы «Надзеі» ёй адразу сказалі: «Размінайся» і, нічога не тлумачачы, паставілі на браме. Адступаць не было куды, таму першая гульня будучай паспяховай галкіперкі адбылася даволі спантанна. На наступны дзень каманду адправілі чысціць мясцовы стадыён «Спартак» перад гульнёй. Святлана ўсміхаецца: «Фактычна мая футбольная кар'ера пачалася з таго, што я зрывала дзьмухаўцы на полі».

Перабежкі паміж клубамі

У 1997 годзе Святлана разам з паплечніцамі паехала ў Расію на прагляд, і іх на пару гадоў занесла ў Краснадар. У 2001-м Святлана гуляла ў складзе «Бабруйчанкі», якая потым стала яе пастаянным клубам. «Бабруйчанка» практычна кожны год займае прызавыя месцы. Калі ў камандзе было зусім усё добра, за яе выступалі нават гульцы з Нігерыі.

«Гулялі мы і ў Лізе Чэмпіёнаў супраць жаночай каманды «Арсенала» – і тут, у Бабруйску, і да іх ездзілі пад Лондан. Умовы ў іх, вядома, шыкоўныя. Там ёсць гіганцкі комплекс палёў – такі, што проста сыходзіць за гарызонт. Мы не выйгралі тады: занадта сур'ёзныя саперніцы былі. Але мы згулялі годна. Нават трэнерка англійскага «Арсенала» пахваліла мяне потым. З гульцамі мы не размаўлялі, таму што па-англійску не гаварылі. Хоць нашы змаглі даведацца, што заробак гульца «Арсенала» ў 2011 годзе складаў 18 000 фунтаў у месяц».

Калі ў клубе змяняюцца фінансавыя ўмовы, то гульцы пераходзяць у іншыя каманды. А з-за невялікай разнастайнасці гульцоў у Беларусі атрымліваецца міграцыя адных і тых жа людзей. «Я асабліва не задумвалася над зменай каманд – галоўнае тое, каб я працягвала гуляць. А дзе менавіта – не так ужо і важна. Але варта адзначыць, што каманды, у якія мяне запрашалі, заўсёды былі лідарамі. Так што можна сказаць, што я заўсёды ішла “на павышэнне”. Жаночы футбол у Беларусі – гэта спорт асоб, а не каманд».

«У развітых краінах наогул няма падзелу на жаночы і мужчынскі футбол»

Святлана раней асабліва не задумвалася пра свае вынікі. Потым неяк палічыла: 7 раз яе каманда была чэмпіёнам, 6 разоў выйгравала кубак, ну і яшчэ 2-я і 3-я месцы. «Ёсць меркаванне, што галкіпера трэба судзіць не па тым, колькі мячоў ён прапусціў, а колькі не даў забіць. Але ведаеш: ты можаш злавіць 10 мячоў, а 11-ы прапусціць – і табе менавіта яго ўзгадаюць. Хоць з часам гульцы разумеюць, дзе была памылка, а дзе – недахоп майстэрства». Колькасць згуляных матчаў Святлана таксама асабліва не запамінала, але пры грубым падліку атрымалася каля 500 за ўсё жыццё.

Жаночы футбол: нашы дні

Жаночым футболам займаюцца з-за чыстага энтузіязму. Няма такога, што ў горадзе функцыянуе некалькі каманд па жаночым футболе. У Берасці была каманда «Жамчужына», трэнер якой і ўтрымліваў каманду. У Бабруйску таксама ёсць толькі адзін трэнер, які ўсё жыццё займаецца жаночым футболам. Пры гэтым ён мужчына, таму што няма іншых энтузіястаў. Але сусветная тэндэнцыя ідзе да таго, што на жаночых чэмпіянатах суддзямі павінны быць жанчыны і каманды таксама павінны ўзначальваць жанчыны.

«Ці жаночы від спорту футбол? А лёгкая атлетыка? У развітых краінах наогул няма такога падзелу на жаночы і мужчынскі футбол – у іх ёсць і тыя, і іншыя нацыянальныя зборныя. Нават экіпіроўка не адрозніваецца. Калі чалавеку падабаецца штосьці, то чужыя меркаванні і комплексы не павінны стрымліваць. Чаму я павінна падладжвацца пад людзей і іх думкі, калі мне падабаецца футбол? Колькі людзей – столькі і меркаванняў, а жыць – мне. Іншых людзей я магу выслухаць, але зраблю так, як мне зручна. Тое ж самае з тым стэрэатыпам, што абавязак жанчыны – выйсці замуж і нарадзіць дзіця. Хто хоча, хай нараджае».

Заробак спартоўца дазваляе выжываць, толькі калі каманда заможная. Але ў гульцоў «Бабруйчанкі» ўжо няма афіцыйнай зарплаты, таму што з яе трэба адлічваць падаткі. Раней у каманды было харчаванне і заробак, але цяпер з-за фінансавых цяжкасцяў прыйшлося прыбраць зарплату – засталася толькі аплачвальная ежа. Так што калі б у Святланы не было трэнерскай працы, то яна была б дармаедкай. З іншымі пытанне вырашаецца па-рознаму: хтосьці вучыцца, хтосьці паспявае яшчэ дзесьці працаваць. Сума ганарараў залежыць ад гульцоў – наколькі яны карысныя камандзе, столькі ім і плацяць.

«Частка гульцоў сыходзіць з “Бабруйчанкі”, таму што скарачаецца фінансаванне. Калі б я не працавала трэнерам, то таксама б ужо не гуляла ў гэтай камандзе. Мне давялося б вяртацца на радзіму [у Крычаў. – 34mag.] і шукаць працу там – не буду ж я ў 46 гадоў у бацькоў прасіць грошы. У камандзе я самая старэйшая – 1970 года нараджэння. Потым ужо ідзе 1972, 1982, 1987 і гэтак далей. Самая малодшая нарадзілася ў 1998 годзе. У нас моцны перапад майстэрства і ўзросту».

Сёлета «Бабруйчанка» пачала трэніравацца толькі ў сакавіку, таму што да гэтага вырашалася пытанне, ці будзе каманда існаваць. Фінансаванне ажыццяўляецца з розных крыніц: штосьці дае горад, штосьці прыходзіць ад спонсараў – у «Бабруйчанкі» імі былі гарбарны камбінат, «Сельмаш» і гідролізны завод. Але апошнія два нядаўна адмовіліся. «Вядома, на заводах спачатку думаюць пра заробкі сваіх супрацоўнікаў, мадэрнізацыю і выплату крэдытаў. Усе вакол адзін аднаму павінны – вось і грошай няма. Думаю, нас яны фінансавалі, таму што атрымлівалі нейкія льготы, але я асабліва не валодаю гэтым пытаннем».

Хоць гульні праходзяць у самы зручны час – напрыклад, у 16 гадзін у суботу ці ў 18 гадзін вечара пятніцы – на матчы «Бабруйчанкі» прыходзіць мала гледачоў. Амаль ніхто. А калі і з'яўляюцца, то гэта альбо чыесьці бацькі, альбо сябры.

«Але калісьці нашы стадыёны былі цалкам запоўненыя... Памятаю, яшчэ ў Англіі і Швецыі на трыбунах было каля 10 000 гледачоў. І беларускі гімн нейкая дзяўчына спявала ўжывую – нас наскрозь прабрала тады. Але наогул я больш люблю гуляць без прысутнасці гледачоў, бо мне даводзіцца кіраваць камандай. А калі на трыбунах шумна, то я і сябе не чую, што ўжо пра іншых казаць. Калі я не падкажу, то мяне не ўбачаць і дапусцяць памылку. У іншых камандах атрымліваецца лепш, таму што там прывыклі да жэстаў, а ў нас – не».

1:0

Пасля нашай доўгай размовы Святлана пачынае збірацца на гульню. Павольна праходзіць па тэрыторыі корпуса, па-сяброўску перакідваецца фразамі з усімі сустрэчнымі. Цяпер яна вельмі спакойная, яе паходка і рухі плаўныя, але позірк ужо мяняецца з задуменнага на чэпкі. Падчас матчу не пазнаць і яе голас: мяккі і ціхі раней, цяпер ён чутны на ўвесь бабруйскі «Спартак». Верагодна таму, што гледачоў няшмат – як Святлана і любіць. Побач са мной сядзіць самотны мужчына, які адчайна заўзее за «Бабруйчанку» і гучна хвалюецца, калі нападаючыя не забіваюць патэнцыйны гол. Хвалюецца гучна, мацерна і працяжна. Першы і адзіны мяч прылятае ў вароты каманды-саперніцы толькі пасля першага тайма. Пазней Святлана прызнаецца, што да гэтага гульня была вельмі напружанай: непрыемна, калі ў цябе цэлых 45 хвілін няма «падушкі бяспекі» ў выглядзе парачкі закінутых галоў.

«Хваляванне перад выхадам на поле павінна быць заўсёды – гэта дадае адрэналіну»

«Хваляванне перад выхадам на поле павінна быць заўсёды – гэта дадае адрэналіну. Проста з часам змяняецца яго ступень. Калі чалавек спакойны, ён не здолее зрабіць усё, што можа. Але гэтае разуменне прыходзіць толькі з вопытам або з падказкі старэйшых. Калі я прыходжу на поле, у мяне не павінна быць ніякіх паблажак. Пакуль я магу гуляць, я гуляю. Калі не змагу – прыйдзе час сысці са спорту. Мяне ўжо не трэба матываваць – трэба толькі падтрымліваць існуючую планку. Мне здаецца, што я ўжо максімальна яе падвысіла. Цяпер мне дастаткова прыйсці ў распранальню пасля гульні і ні аб чым не шкадаваць. Ёсць тонкая грань паміж “шкадаваць сябе” і “берагчы сябе”. Дык вось, як толькі пашкадуеш сябе – так адразу і зламаешся».