Піянерлагер «Незабудка»: інтэрв'ю з турэмнай наглядчыцай

 

«Аддайце свае душы ў рукі Госпада, бо вашы азадкі цяпер належаць мне. Сардэчна запрашаем у Шоўшэнк». Калі б я быў турэмным наглядчыкам, заўсёды пачынаў бы знаёмства са зняволенымі з гэтай цытаты. Гэта так па-кіношнаму, па-суперзлодзейску. Наогул, калі спрабуеш уявіць сабе вобраз наглядчыка, у першую чаргу ў галаву лезе такі зборны архетып з кіно: велізарны злы мужык з вялікай дубінкай, пустой галавой і сіндромам вахцёра. Адзіным добрым наглядчыкам у кіно быў Том Хэнкс у «Зялёнай мілі». Ды і той нічога не змог зрабіць, калі добрага хлопца Джона Кофі падсмажвалі на электрычным крэсле. Сумная статыстыка.

На шчасце, у жыцці ўсё крыху цікавей, чым у кіно. Часам твае шаблоны рвуцца на шматкі і ўсё, што ты можаш рабіць, – сядзець з адкрытым ротам і часта лыпаць вачыма. Як, напрыклад, цяпер, калі насупраць мяне сядзіць дзяўчына і, важна паядаючы сушы, распавядае пра тое, чым адрозніваецца рэжым у жаночай і мужчынскай калоніях, як правільна камунікаваць з канібаламі і пра вясёлыя баявыя атрады «наркаманаў».

Гэтая дзяўчына – наглядчыца ў гомельскай жаночай калоніі (па просьбе гераіні мы не называем яе імя. – 34mag). І ні табе збітых костак, ні злоснага позірку Клэнсі Браўн – ніякіх стэрэатыпных, страшных атрыбутаў. Яе выдае толькі дзіўная ўсмешка падчас расповедаў пра злачынствы «падапечных». Але буду думаць, што гэта выдаткі прафесіі. Пара падымаць сківіцу з падлогі – у мяне шмат пытанняў. І пра саму гераіню, і пра лад адной з самых закрытых і загадкавых структур у нашай краіне.

 

 

Бракаваная

 – Слухай, першае пытанне відавочнае. Чаму ты пайшла працаваць у жаночую калонію? Як ты туды трапіла? 

– Ну, пачнем з таго, што так проста туды не трапляюць. Выпадковых людзей у гэтай структуры няма. Напрыклад, мае бацькі працуюць у ваеннай сферы. І я ім з дзяцінства на мазгі капала, маўляў, вырасту і буду ў турме бандытаў пільнаваць. Яны, вядома, спалохана пераглядаліся і спрабавалі мяне адгаварыць, але, як бачыш, не вельмі атрымалася.

 – І табе сапраўды падабаецца твая праца? 

– А... чаму б і не? Цікавая праца. З людзьмі, так сказаць, ха-ха! Да таго ж зарплата вышэй, чым сярэдняя па горадзе.

 – Хіба табе не складана псіхалагічна? 

– Цяпер ужо не, хоць спачатку было трохі стромна: я ж таксама фільмаў нагледзелася ўсялякіх, ведаеш. Здавалася, што вакол ворагі. Хадзіла і думала: «Госпадзі, толькі б не пырнулі!» Але з часам разумееш, што жыццё – гэта не фільм, а зняволеныя – такія ж людзі. І праца становіцца цалкам сабе звычайнай, спакойнай, дзесьці нават руціннай.

«Цікавая праца. Да таго ж зарплата вышэй, чым сярэдняя па горадзе»

 – А як жа прафесійная дэфармацыя асобы ды іншыя «пабочкі»? 

– Так, бываюць, вядома, выпадкі, калі людзі грубеюць характарам, становяцца менш адчувальнымі на нашай працы. Але я, паходу, у гэтым плане бракаваная – у мяне ўсё якраз наадварот. Апошнім часам заўважаю, што стала значна мякчэйшай і больш памяркоўнай да людзей у звычайным жыцці. Паглядзела на людзей, зразумела, што не ўсё так дрэнна. Бо на працы ўсякага наглядзішся за дзень. І, калі прыходзіш дадому, стараешся пазбягаць негатыву.

 – Я вось чытаў, што сярэдні тэрмін службы наглядчыка – тры гады. Даўжэй людзі проста не вытрымліваюць. 

– Ну вось я даўжэй працую, напрыклад. І нічога, здаецца, усё ў парадку. Я ж кажу – бракаваная. А так – вядома, бываюць выпадкі, калі людзі не вытрымліваюць і сыходзяць, але гэта рэдкасць. Паўтаруся: непадрыхтаваныя кабеты на такую працу не ідуць. Яны ведаюць, што іх чакае, і калі ўжо прыйшлі, то часцей за ўсё працуюць да перамогі. У рэшце рэшт, прывыкнуць да чаго заўгодна можна.

 

 

 

 

Чарнуха

 – Былі моманты, калі цябе сапраўды перакручвала падчас чытання асабістай справы асуджанай? 

– Так, бывалі такія гісторыі. Часам камунікуеш з жанчынай і лічыш яе нармальнай, мілай. А потым даведваешся, што яна забіла свайго свёкра, зрабіла з яго піражкі і накарміла сваю дачку. І з гэтага моманту стараешся гэтую «мілую жанчыну» за кіламетр абыходзіць.

 – Эм... Можна ў цябе цыгарэту стрэльнуць? Нешта аж рукі затрэсліся... 

– Значыць, ты б не вытрымаў доўга на нашай працы. Быў яшчэ выпадак, калі зняволеныя мне газетку падсунулі са словамі: «Зацані, якая зорка да нас едзе». А там цэлы разварот пра жанчыну-дзетазабойцу. Забралася з трохгадовым дзіцем на дах, напаіла яго віном і скінула. Хацела сама следам скокнуць, але перадумала – страшна стала. Кажа, не было грошай і працы, не магла пракарміцца. Зразумела, што не ад добрага жыцця на такое ідуць, але гэта жах.

«Навошта гэтую жэсць выстаўляць напаказ? Жоўтыя СМІ пахайпяць, збяруць праглядаў, прададуць наклад, а карысці нуль»

І такіх жудасных гісторый нямала, проста ў Беларусі падобныя патэнцыйна гучныя справы стараюцца не надаваць агалосцы. І гэта правільна, я лічу. Навошта гэтую жэсць выстаўляць напаказ? Жоўтыя СМІ пахайпяць, збяруць праглядаў, прададуць наклад, а карысці нуль. Толькі паніку падняць могуць.

 – Пачакай, і ўсе гэтыя канібалы, забойцы сядзяць у адных умовах з тымі, хто прысеў за палову пушкі або за нявыплату падаткаў? 

– Так, усе едуць да нас і ўтрымліваюцца ва ўмовах агульнага рэжыму. Пры ўмове, што гэта першы тэрмін – у нас калонія толькі для «першаходак». Рэцыдывісткамі займаецца ўстанова ў Рэчыцы. Але там умовы прыкладна такія ж. Справа ў тым, што ў нас у краіне не існуе жаночых калоній строгага рэжыму. Толькі агульнага. І па законе РБ максімальны тэрмін пазбаўлення волі ў жанчын – 24 гады. Ні пажыццёвага, ні тым больш расстрэлу для іх не прадугледжана.

 

 

Бытавуха

 – Ці бывалі ў вас калі-небудзь былі спробы ўцёкаў або якія-небудзь буйныя форс-мажоры? 

– Не, ты што. Усё ціха і спакойна. Бываюць, вядома, эксцэсы, але яны хутчэй камічныя і недарэчныя, чым небяспечныя. Напрыклад, бабулька якая-небудзь распранецца сярод белага дня і пачне афіцэра дамагацца. Пагадзіся, на буйны форс-мажор не асабліва цягне. І тое такое здараецца «раз у год, пад Новы год». У астатні час у нас усе як адна па струнцы ходзяць, незалежна ад артыкула.

«У нас такія ўмовы ўтрымання, што я і сама пасядзела б з задавальненнем»

 – Раскажы трохі пра ўмовы ўтрымання зняволеных. Дзе яны жывуць, чым займаюцца, як уладкаваны побыт? 

– У нас такія ўмовы ўтрымання, што я і сама пасядзела б з задавальненнем. Толькі нядоўга. У цэлым гэта сапраўды нагадвае піянерлагер. Асуджаныя жывуць у вялікіх блоках з добрым рамонтам, харчуюцца тры разы на дзень, спяць на двух'ярусных ложках. У нас ёсць усё для аказання меддапамогі – абсталяванне ў медчастцы ці не лепшае ў горадзе. Лекары ў калоніі таксама ўсе кваліфікаваныя. На тэрыторыі калоніі ёсць цырульня, крама, бібліятэка.

Таксама ў нас ёсць гонар – уласны тэатр. Вельмі папулярнае хобі сярод асуджаных. Пра яго нават здымалі дакументалку. Яшчэ нашы дзяўчаты працуюць – шыюць спецвопратку на заказ. Абавязалаўка, вядома, але гэта адзіны спосаб зарабіць грошай у зняволенні. Да таго ж з'яўляюцца сродкі на краму і цырульню. У цэлым у нас усё вельмі гуманна і цывілізавана. Адна кабетка наогул неяк заявіла пры вызваленні: «Ну ўсё, дзеўкі, чакайце – хутка зноў да вас заеду. Спадабалася мне!»

 

 

 

 

«Незабудка»

 – Ці не ўзнікала ў цябе самой эмацыйнай прыхільнасці да асуджаных? Я маю на ўвазе сяброўства, вядома. Гэта наогул магчыма? 

– Гэта немагчыма і, больш таго, – забаронена. Натуральна, да кагосьці лепей, да кагосьці горш ставішся. У залежнасці ад паводзін робіш нейкія паблажкі. Усе ж жывыя людзі. Ды і, па сутнасці, мы ж сядзім разам з імі. Розніца толькі ў тым, што на ноч мы сыходзім дадому спаць. Але калонія – дакладна не лепшае месца, каб сябровак шукаць. Я ж кажу: часам глядзіш – быццам бы адэкватная. А потым на артыкул глянеш – і вочы з арбіт лезуць. Так што я проста імкнуся па-чалавечы з усімі паступаць, не жасціць асабліва, быць ветлівай, усміхацца. І гэта цэняць. Бывае, іду па калоніі, а мне ўслед крычаць: «Гэй, як справы твае?» Некаторыя дзяўчаты пасля вызвалення нават дадаюцца ў сябры ў сацыяльных сетках, пішуць лісты, дзякуюць за добрае стаўленне.

«Некаторыя зняволеныя нават жартуюць, маўляў, што ў нас не калонія, а санаторый “Незабудка” агульнага рэжыму»

 – Не, ну ты праўда як важатая ў дзіцячым лагеры! 

– А то! Некаторыя зняволеныя нават жартуюць, маўляў, што ў нас не калонія, а санаторый «Незабудка» агульнага рэжыму. Толькі я б усё роўна не раіла ў такім санаторыі адпачываць – яно таго не варта.

***

«Піянерважатая» адсоўвае паднос з сушы і просіць рахунак, як бы завяршаючы гэтым размову і тоўста падкрэсліваючы важнасць апошніх сказаных ёю слоў. Пры ўсёй бачнай далікатнасці маёй суразмоўніцы, на працягу гутаркі ў мяне было выразнае адчуванне вожыкавай рукавіцы, якая сціскала сёе-тое вышэй калена. Яна, а не я, цалкам кантралявала ход гутаркі. І калі я выпадкова забягаў на тэрыторыю дзяржаўных або асабістых таямніц, то тут жа лавіў саркастычную ўсмешку і гэты непаўторны «ага-зараз»-позірк, абломваўся і без прамаруджання пераходзіў да іншага пытання. Напэўна, гэта і называецца ідэальнай наглядчыцкай выпраўкай. Паміж «важатай з цукеркай» і «важатай з дубінкай» мяжа таўшчынёй у мікрон. І нягледзячы на ўсю стрыманасць і далікатнасць гэтай дамы, не прывядзі гасподзь каму-небудзь яе раззлаваць. Будзь ты хоць канібал(-ка), хоць кантралёр(-ка) – калі ты не маеш рацыі, то будзе балюча.

 

Визуал: pxhere.com