Пермакультурная рэвалюцыя

З чаго ўсё пачалося?

Усё пачалося з чалавека на імя Біл Молісан. Маладосць ён правёў у роднай маленькай вёсцы ў Тасманіі, паспеўшы папрацаваць лесніком, млынаром і паляўнічым, а потым працаваў біёлагам у розных кутках Аўстраліі і выкладаў у Тасманійскім універсітэце.

Тое, што ён назіраў падчас сваёй працы, яму зусім не падабалася: знікалі лясы, рыбы і водарасці ля ўзбярэжжа, ураджаі падалі, нягледзячы на хімічныя рэчывы. У пагоні за звышураджайнасцю чалавек падышоў да мяжы тых рэсурсаў, якія здаваліся яму невычэрпнымі. Біл Молісан задумаўся, чаму існуючыя сістэмы знясільваюць зямлю – у той час як традыцыйныя культуры па ўсім свеце доўгі час існуюць на адным і тым жа ўчастку, не знясільваючы яго.

Біл Молісан і яго паплечнік Дэвід Холмгрэн вырашылі вывучыць, як дзейнічаюць традыцыйныя культуры, і прымяніць гэта на практыцы. З гэтага абагульненага вопыту з'явілася канцэпцыя пермакультуры – пастаяннага земляробства, перманентнай агракультуры (permanent agriculture), сістэмы дызайну на аснове экалагічна мэтазгодных мадэляў.

Ужо потым, у 1990-я, стаў вядомы Зэп Хольцэр – у Расіі ў асноўным ведаюць менавіта яго пермакультуру.

Адрозненні паміж ім і Білам Молісанам – прыкладна як паміж тэрапеўтам і хірургам. Зэп Хольцэр – хірург, ён сам стварае ландшафт, які яму патрэбны. У Беларусі сярод тых, хто прытрымліваецца прынцыпаў пермакультуры, большасць прыхільнікаў Біла Молісана.

Ірына Сухій, тады старшыня грамадскага аб'яднання «Экадом», у 1994 годзе была на яго семінары і прывезла гэтую ідэю ў Беларусь. Пасля «Экадом» праводзіў семінары для тых, хто хоча навучыцца пермакультурнаму дызайну, і стварыў каманду пермакультурных дызайнераў і трэнераў. Ніжэй – пра пермакультуру Біла Молісана.

Што такое пермакультура?

Як растлумачыць, што такое джаз? Адзін музыка адказаў: «Джаз – гэта тое, пра што ўсе ведаюць, што гэта джаз». Тое ж самае з пермакультурай. Гэта падыход, які мае сваю цэласнасць. Пермакультура разглядае не толькі элементы, але і сувязі паміж імі, усю сістэму ў цэлым. Немагчыма стварыць паказальны ўчастак з пермакультурнай градкай. Гэта супрацьлегласць пермакультуры: узяць які-небудзь элемент, змясціць яго ў пустую прастору і сказаць, што гэта пермакультура. Гэта сістэмны падыход, і раздзяліць яго на часткі немагчыма.

Для вопытных садаводаў такі ўчастак можа выглядаць дзіўна. У прыродзе няма прамых ліній, голай глебы і монакультуры, таму ў пермакультуры няма звыклых прамых градак, запоўненых раслінамі аднаго віду. Градкі закручваюцца ў спіралі, гародніна расце ўперамешку з кветкамі, а пустазелле з ненавіснага ворага ператвараецца ў расліны, якія абараняюць глебу.

Пермакультура – гэта сістэма дызайну, якая займаецца раслінамі, жывёламі, будынкамі і інфраструктурай (сюды ўваходзяць вада, энергія і камунікацыі). Задача пермакультуры – распрацоўваць такія сістэмы, якія былі б эканамічна жыццяздольныя і мэтазгодныя з экалагічнага пункту гледжання. Гэта значыць, што яны мусяць забяспечваць самі сябе, не знясільваць і не забруджваць навакольнае асяроддзе: так яны могуць існаваць вельмі доўга.

Пермакультура ўключае ў сябе філасофію, практыку, этыку і эканоміку. Усё заснавана на здаровым сэнсе і законах прыроды: калі ты пойдзеш супраць іх і будзеш упарта саджаць цеплалюбівыя расліны ў халодным клімаце, ты толькі змарнуеш энергію і сілы. Этыка пермакультуры кажа пра каштоўнасць любога жыцця, а не толькі таго, якое карысна для чалавека.

Інвестуй у назіранне

Спачатку трэба выдаткаваць час на назіранне і вывучэнне. Калі гэта ўчастак, назіранне мусіць доўжыцца год, каб ахапіць усе сезоны. Табе трэба зразумець, як рухаецца сонца, як растае снег, адкуль дзьме вецер. Гэта для людзей, у якіх ёсць час, але гэты час, як бы страчаны спачатку, вернецца эфектыўнасцю сістэмы. Гэта твая інвестыцыя.

Пасля аналізуй свае патрэбы і магчымасці – і старайся іх сумясціць. Важна не проста прыйсці з перакананнем, што табе нешта трэба, і паспрабаваць усё перакроіць пад гэта. Важна рабіць устойлівую сістэму. Сюды ўваходзіць і другаснае выкарыстанне рэсурсаў, і эканомія, і тое, што мы не толькі забіраем энергію, але і вяртаем.

Гэга для лянівых

Іншы важны прынцып – кожны элемент мае шмат функцый, і кожная функцыя забяспечваецца некалькімі элементамі. Напрыклад, калі на тваім участку патрэбная вада, яе крыніцай могуць быць сажалка, падземныя воды і дажджавая вада. Сажалка стабілізуе тэмпературу, дае ваду і робіць асяроддзе разнастайным. Вада прыцягвае птушак і стракоз, якія ядуць шкоднікаў у садзе, павялічвае размаітасць раслін, так што шкоднікі не змогуць знішчыць іх усе. Экасістэма балансуе: чым больш разнастайных элементаў, тым больш яна ўстойлівая. Гэта і ёсць мэта пермакультуры – зрабіць збалансаваную экасістэму, якая будзе працаваць без умяшання чалавека. Пермакультура – гэта для лянівых. Фізічнай працы тут менш за кошт працы інтэлектуальнай.

Павольныя рашэнні

Пермакультура прызнае павольныя рашэнні. Калі дрэвы ў тваім садзе захварэлі, ты можаш апырскаць іх хімічнымі рэчывамі, а можаш наогул махнуць на іх рукой і ссекчы. Павольнае рашэнне – паглядзець, у чым карані праблемы і як яна звязана з іншымі элементамі вакол. Магчыма, для гэтага прыйдзецца нейкі час нічога не прадпрымаць і проста назіраць за тым, што адбываецца. Пасадзіць побач іншыя расліны. Прыцягнуць драпежных птушак ці насякомых. Гэтае рашэнне спрацуе не імгненна, але вынікі будуць доўгатэрміновымі.

Важна, што ты робіш

Пермакультура – гэта не толькі набор інструментаў. Ёсць малаток і дрыль, але галоўнае не яны, а тое, што ты робіш з іх дапамогай. Пермакультура – гэта кіраванне працэсамі, струменямі энергіі і рэсурсамі як сістэмай. Зараз актывізуюцца рухі грамадскіх агародаў і гарадскіх садоў, падзел і перапрацоўка адкідаў, сумеснае выкарыстанне, шэрынг чаго заўгодна – ад сукенак да аўтамабіляў. Эканоміка замкнёнага цыклу (circular economy) – гэта таксама ўвасабленне пермакультурных прынцыпаў.

Дзе вучыцца пермакультуры?

Практычна ва ўсіх краінах ёсць арганізацыі, якія прапагандуюць пермакультуру: шукай тэматычныя супольнасці ў Швецыі, Вялікабрытаніі, ЗША. Часта да спецыялістаў па пермакультуры можна прыехаць на практыку і паглядзець, як усё ўладкавана ў іх гаспадарцы. Можна знайсці і семінары ў суседніх краінах – Украіне, Расіі і Польшчы.

У Беларусі звяртайся ў экалагічную ўстанову «Агра-Эка-Культура»: яны рэгулярна праводзяць адукацыйныя мерапрыемствы для фермераў і дачнікаў і кансультуюць па запыце. Ёсць і анлайн-трэнінгі: напрыклад, шведска-брытанская зорка пермакультуры Рычард Перкінс вядзе спецыяльны курс. Старт – 12 студзеня.

Што чытаць пра пермакультуру?

  Біл Молісан, «Уводзіны ў пермакультуру»

  «Перманентная культура, або Ты сам дызайнер свайго жыцця»

  Дзённікі пермакультурнага дызайнера

  Кароткая выкладка канцэпцый і прынцыпаў пермакультуры з кнігі Дэвіда Холмгрэна «Пермакультурныя прынцыпы і шляхі за межы ўстойлівасці»

  Пермакультурны дызайн Дэвіда Холмгрэна

  Пермакультура Рычарда Перкінса