О смерць, ты – жыццё!

Каця, 32 гады. Страціла маму ў 17 гадоў.

Мама памерла раптоўна. Гісторыя гэтая вельмі цёмная. Невядома, што адбылося насамрэч. Існуюць дзве супрацьлеглыя версіі. Па версіі яе мужа, яна скончыла жыццё самагубствам. Па версіі нашай сям'і, гэта ён яе забіў. У яе чэрапе было дзве кулі. Ніякіх адбіткаў пальцаў.

Завялі крымінальную справу. Я была адзінай у сям'і, хто ўмела карыстацца камп’ютарам. Мяне прымушалі друкаваць апісанне цела. Было адчуванне, быццам у мяне ўжо атрафаваліся ўсе пачуцці. Следчыя выцягнулі на свет усе шкілеты пра нашу сям'ю. Справа скончылася на «вярхушцы» ўлады. У майго айчыма апынуліся вялікія сувязі, і справу закрылі з рэмаркай: «Засталося двое малалетніх дзяцей [брат і сястра Каці. – 34mag.]. Вы хочаце іх яшчэ і без бацькі пакінуць?»
 
За дзве гадзіны да смерці мы размаўлялі з мамай па тэлефоне, абмяркоўвалі мой выпускны вечар і сукенку. Яна сказала, што дапаможа яе выбраць.

Неўзабаве пасля таго як мама памерла, я атрымала фідбэк ад блізкіх сяброў пра тое, што ўсім надакучыла слухаць, як я пакутую і перажываю, што я эксплуатую гэтую тэму. А я напраўду часта хацела падзяліцца гэтай гісторыяй. Не ведаю чаму.

Тады я вырашыла, што ўсё. Сапраўды, нікому гэта не цікава, ніхто з табой не збіраецца перажываць гэтую падзею так, як ты. Бабулі і дзядулі я таксама забараніла пра гэта згадваць. Шмат прайшло з таго часу. Я набліжаюся да таго ўзросту, у якім мамы не стала, і пачынаю ўсведамляць, што ў сваім жыцці нічога не паспела, не пабачыла, не пазнала.

«Двое маіх лепшых сяброў тады проста зніклі. Яны не з'яўляліся, не тэлефанавалi»

Не магу сказаць, што ў 17 гадоў я стала дарослай. Гадамі я адмаўляла ўсё, што адбылося. Для мяне яна не проста хварэла або памерла на маіх вачах. Яна проста раніцай села ў машыну з дзецьмі, з айчымам, памахала мне рукой – і ўсё, яны з'ехалі. Больш я яе не бачыла жывой ніколі.

На пахаванні ўсе людзі сталі сапраўднымі. Гэта, напэўна, адзіны момант у жыцці, калі я бачыла іх як сапраўдных асоб. Смерць вельмі мяняе ўсіх вакол цябе.

Я рыхтавалася тады да паступлення. Мне патэлефанавала мая рэпетытарка па філасофіі, сказала, што прыйдзе на занятак. Я адказала, што мама памерла і што я займацца больш не буду. Яна памаўчала некалькі секунд і сказала, што трэба далей займацца і што яна прыйдзе. У той момант я падумала, што яна вар'ятка.
 
На пахаванне прыйшоў увесь клас. Не ведаю, прымусілі іх ці не. Двое маіх лепшых сяброў тады проста зніклі. Яны не з'яўляліся, не тэлефанавалi. Мне патрэбна была іх падтрымка. Я не ведала, што з імі. Праз год я пачала размаўляць з адным з іх зноў, але ён так нічога і не патлумачыў.
 
Добра памятаю, як да нас дадому на пахаванне прыйшла дырэктарка школы, стала пасярод пакоя і казала такім ментарскім тонам, як на партсходзе: «Мы павінны ўсе трымацца. Шмат у каго паміраюць і маці, і бацькі, але жыццё працягваецца». Я накінулася на яе і стала крычаць, каб яна правальвала.
 
Мне сорамна цяпер. Зноў прыгадваюцца словы пра «вось гэтыя твае аповеды, ты застрашаеш людзей, нафіга гэта ўсё, гэта нікому не трэба, гэта твае асабістыя перажыванні, гэта не робіць табе нічога добрага, трэба перажываць іх унутры».

Праз год пасля яе смерці ў мяне з'явіліся дзве вельмі блізкія сяброўкі. Мне заўсёды было крыўдна, што яны не ведаюць яе. І потым я сустракала людзей, з якімі я хацела яе пазнаёміць, але гэта было немагчыма. Я спрабавала яе ўваскрэсіць сваімі аповедамі. Але людзям не асабліва зразумела, чаму ты кажаш пра чалавека, якога яны не ведаюць.
 

«Што я хацела рабіць увесь першы тыдзень? Уключыць музыку. Слухаць музыку. Але ж нельга, не дазволена, жалоба!»

Быў ліпень. Я была ў чорным ваўняным гольфіку. Я стаяла на каленках, мяне ніхто не чапаў, труну засыпалі зямлёй. Я думала, што калі цяпер кінуся ў магілу, то пайду за мамай услед. Хачу я гэтага? Вырашыла, што ўсё ж такі не.
 
Калі мама памерла, мне ў той жа дзень прыйшла вельмі дзіўная думка ў галаву: «Цяпер я цалкам вольная ад усяго. Цяпер толькі я распараджаюся сваім жыццём. Мне больш ніхто нічога не будзе дыктаваць. Я збіраю свае рэчы і еду ў Піцер». Але мне сказалі: «Не, ты павінна паступаць ва ўніверсітэт у Менску, ідзі здавай іспыты».
 
Што я хацела рабіць увесь першы тыдзень? Уключыць музыку. Слухаць музыку. Але ж нельга, не дазволена, жалоба! Я падумала, што не, я павінна. Пачала слухаць шмат музыкі і рыхтавацца да паступлення. Панесла дакументы і сутыкнулася са сваім новым статусам. У графе «бацькі» было напісана, што маці няма, а бацька са мной не жыве. Дзяўчынка, якая прымала дакументы, сказала: «Вы павінны падаваць на льготы». Яна пачала мне соваць нейкія паперы і паклікала намдэкана. А ён пачаў на мяне крычаць: «Прыходзяць тут усякія, просяць нейкіх ільгот». Я выскачыла адтуль. Потым мяне вярнулі, але я сказала, што ніякіх заяў падаваць не буду.
 
Я здала экзамены, паступіла ва ўніверсітэт і вырашыла наогул нікому не распавядаць гэтую гісторыю. Буду як усе. У пачатку верасня, калі здарылася першая агульная папойка і ўсе сталі задаваць адзін аднаму розныя пытанні, першае, што ў мяне спыталі: «Скажы, а гэта ты тая дзяўчынка, у якой няма мамы?»
 
На першым курсе ў нас быў экзамен па псіхалогіі. Мне трапілася пытанне пра псіхалагічныя абароны. Я нешта расказваю, а потым выкладчык мне задае пытанне: «А якая ў цябе псіхалагічная абарона? Пастаў сабе дыягназ». Не задумваючыся я кажу: «Адмаўленне». – «Так, дакладна. Ты адмаўляеш нешта вельмі важнае ў сваім жыцці як няіснае».
 
Прайшло два гады. Я стала актыўна займацца музыкай і пісаць песні. Яны былі, вядома, невясёлымі, мяне несла. Усе тыя апісанні цела, якія я друкавала тады на камп’ютары, я не магла больш насіць у сабе і пачала ў падрабязнасцях распавядаць, як усё тады адбылося.

«Я не магу плакаць, калі хтосьці памірае. Я проста адключаю нейкую частку эмоцый»

Усе маміны рэчы, у якіх яна была, аддалі тады бабулі і сказалі, каб яна іх памыла. Я памятаю, як яна стаіць у ваннай, мые маміны джынсы, а ванная ўся ў крыві. Яна злівае ваду, зноў мые – і зноў. І так некалькі разоў. Я потым насіла гэтую вопратку. Думала, што гэта надае мне сілы і мне зараз наогул нічога не страшна, цяпер я магу ўсё і ніхто не насмеліцца мяне пакрыўдзіць. Такая ўсёдазволенасць. Таму што ты атрымаў ад смерці прывітанне, у цябе забралі самага блізкага чалавека. Цяпер бы я так не стала рабіць, напэўна.

У 18 гадоў мама абрэзала сваю касу. Бабуля яе захоўвае.
 
Добра памятаю, як дзед падсунуў мне кнігу пра Beatles і сказаў: «Ведаеш, у Ленана мама загінула, калі яму было 17 гадоў».
 
Доўгі час у мяне вісеў вялікі мамін партрэт. Я зняла яго літаральна некалькі тыдняў таму. Ніхто не пытаўся, хто гэта, але ўсе ўважліва на яго глядзелі. Мой узрост мяняўся, і калі раней людзі думалі, што гэта мая мама, дык потым, што гэта мая дзяўчына.
 
Цяпер гэта ўсё роўна. Не патрэбныя партрэты, нічога не трэба. Ты ніколі не будзеш ранейшай, ніколі на гэта не забудзешся, але гэта будзе трансфармавацца.
Калі раней гэта быў проста жудасны боль, дык цяпер – устойлівае адчуванне недаказанасці. Я разумею, што ў мяне няма самага блізкага сябра, якому я магла б сказаць усё і які б мяне зразумеў.
 
Я сябе пастаянна рыхтую да смерці бабулі з дзядулем. Яны самыя блізкія і родныя для мяне людзі. Ёсць яшчэ сваякі, вядома, але не такія блізкія. Я спрабавала адказаць на пытанне, што зрабіць. Паспець пагаварыць пра ўсё? Вырашыць нейкія нявырашаныя пытанні? Не. «Сёння ў нас самы шчаслівы дзень з табой. Мы будзем рабіць тое, што мы хочам. Не будзе вырашаць ніякіх пытанняў». Немагчыма вырашыць усе пытанні, усё роўна нешта застанецца. Чым далей, тым больш я спрабую дзеда абдымаць і гладзіць па галаве. Я задаю яму пытанні, якія не насмельвалася задаваць раней. Абмяркоўваць усе тэмы, якія былі закрытымі.
 
Вядома, я ўсё гэта раблю для сябе. Каб было лягчэй. Усё, што ты можаш зараз зрабіць, ты можаш зрабіць для сябе. Успаміны ж не для калекцыі існуюць. Паспець зрабіць тое, што прыносіць задавальненне табе і чалавеку, які побач. Жыць так, як быццам бы нічога не адбываецца.

Сяргей, 28 гадоў. Страціў маму ў 9 гадоў.

Мне не цяжка размаўляць на гэтую тэму.

Мне было 9 гадоў. Мама працавала ў школе бухгалтарам, я ў гэтай жа школе вучыўся. У яе балела галава. Адзін дзень, на другі яшчэ мацней, на трэці яе наогул у бальніцу завезлі, таму што былі пякельныя болі. Гэта была нядзеля. У бальніцы не было асабліва лекараў. Быў толькі нейкі дзяжурны. Яна дзень ляжала ў коме і да вечара памерла.
 
Я нават цяпер не ведаю, што гэта было. Я думаў заўсёды, што гэта быў менінгіт, а гэта, магчыма, быў энцэфаліт. Калі б там быў доктар ці калі б яна раней звярнулася, магчыма, усё было б па-іншаму. Яна да апошняга трывала. Піла таблеткі, яшчэ нешта гатавала дома, мы з братам біліся, яна яшчэ нас спрабавала супакоіць. І сказала тады фразу тыпу: «Задзяўбалі вы, хутчэй бы здохнуць».
 
За тыдзень да таго як мама памерла, мы ўзялі кацяняці. Ён спаў з ёй, ляжаў каля яе галавы. Потым ён жыў яшчэ з намі гадоў 11. Для мяне гэта была сувязь з ёй.
 
Папа ездзіў на заробкі на будоўлю ў Расію. Нядрэнна тады зарабляў. Пасля яе смерці ён піў месяцы тры. Мяне з братам бабуля даглядала. Потым тата зноў з'ехаў на заробкі, таму што трэба было сям'ю ўтрымліваць. Так мы 5 гадоў жылі з бабуляй. Я падазраваў, што ён з кімсьці сустракаўся, ён часам не начаваў дома. А потым тата прывёў іншую жанчыну, і пасля гэтага бабуля пайшла. Адну ноч гэтая жанчына і тата пераначавалі разам у нас дома, і пасля гэтага бабуля папрасіла адвезці яе дадому, у суседнюю вёску.
 
У мяне ёсць маці, але калі яна была? Большую частку жыцця я памятаю сябе без яе. Як быццам яе і не было.

«Мне здаецца, калі ты кажаш пра блізкага загінулага сваяка, усе пачынаюць цябе шкадаваць. А якога хера?»

У школе, калі хвалілі, заўсёды згадвалі маму: «Дзякуй маме! Такая была добрая!» Або лаялі: «Вось калі б мама цябе бачыла!» Я заўсёды думаў: «Бл*дзь, сукі, якога хера вы так кажаце!» Мне хацелася, каб пра яе не ўзгадвалі, таму што я быў маленькім і пачынаў плакаць з-за гэтага.
 
Мне здаецца, калі ты кажаш пра блізкага загінулага сваяка, усе пачынаюць цябе шкадаваць. А якога хера? Я не разумею, як мне сябе паводзіць.
 
На мяне і на брата плацілі дапамогу. Мы не адразу гэта аформілі. Тата не ведаў пра яе ці не думаў. Можа, яму здавалася, што гэта дробязна. У нас была суседка, яна ў гэтай жа школе загадчыцай гаспадаркі працавала. Яна распавяла нам гэтую фішку.

На сцяне ў нас вельмі доўга вісеў мамін партрэт. А потым прыйшла татава новая жанчына і зняла яго.
 
Аднойчы на грабянцы, якім мама карысталася, я знайшоў волас. Я яго захаваў, абляпіў скотчам.
 
Была вопратка, гаманцы. Нешта мы раздалі, нешта – спалілі. У яе было шмат добрых рэчаў. У вёску бабулі адвезлі, каб раздаць людзям, а мне здавалася: «Бля, як яны будуць насіць яе рэчы?»
 
Я не веру ва ўсе гэтыя раі, ва ўсю гэтую хрэнь. Мне здаецца, што існуе планетарны, сусветны абмен энергіяй.
 
На 40 дзён мне прысніўся сон, што яна ў нейкай пячоры і развітваецца са мной. Потым сыходзіць з гэтай пячоры, а я застаюся. Гэта быў адзіны раз, калі яна мне снілася.
 
У бацькі былі розныя жанчыны. Памятаю адну, якая, здаецца, была клёвай чувіхай, а потым ты разумееш, што ў іх спрэчкі кожны дзень.
 
Смерць – натуральны цыкл. Чалавек памірае – і ўсё скончылася. Не трэба слёз, прамоваў, жалобных хустак, усёй гэтай хрэні. Усе гэтыя чаркі гарэлкі, хлеб. Я так ненавіджу вянкі, пахавальныя працэсіі, пластыкавыя кветкі, усю гэтую мішуру. Я ўвогуле лічу, што трэба спаліць чалавека, пасадзіць у ягоны прах дрэўца і хай яму будзе зашыбіся. Калі б у мяне пад вакном расла мая маці ці бабуля, я б разумеў, што жыццё працягваецца.
 
Год таму памерла бабуля. Я быў на дні нараджэння ў той дзень. Я не адчуў болю. Мне здавалася, што так нават лепш, таму што апошнія 5-6 гадоў яна проста сядзела дома. У яе цяжка было з сэрцам, яна дрэнна чула, заўсёды кружылася галава, таму яна не магла выйсці на вуліцу. Усе камунікуюць – а яна не ў тэме. А з ёй камунікаваць... Ёй трэба было крычаць. Яна не магла падтрымліваць гутарку. З ёй можна было гутарыць з жалю.

«Я не прыязджаю на могілкі. Там моцна пахне дрэвам, лакам і пластыкавымі кветкамі»

Вядома, смерць уключае эмоцыі, але што мае эмоцыі дадуць? Ляжаць і плакаць цэлы дзень?

Я нават не хачу думаць, што з маімі сваякамі, сябрамі ці са мной можа такое здарыцца. Я стараюся адразу гэтыя думкі з галавы гнаць. Хоць гэта і заканамерны працэс, але мне страшна думаць пра смерць. Здаецца, столькі планаў, столькі чаму хочацца навучыцца, а потым ты разумееш, што можаш памерці, і здаецца, навошта гэта ўсё, калі мы ўсё роўна памром.
 
Хочацца разумець, што ты жывеш у гэтым моманце, глядзець на гэтыя прыгожыя дрэвы, якія квітнеюць, а ўсякія дробныя штукі – фінансы, адносіны, хтосьці настрой сапсаваў – усё гэта такая дробязь. Трэба насалоджвацца тым, што ёсць, але не атрымліваецца.
 
Нядаўна прачытаў на TUT.by пра дзяўчыну. Ёй 22 гады, у яе рак твару і яна збірае грошы на аперацыю. Усе ныюць у фэйсбуку, што дождж, дрэннае надвор'е, а яна кажа, што ёй так хочацца прайсціся пад гэтым дажджом, і я разумею, што ў яе гэтага, магчыма, ужо ніколі не будзе. Або лусту хлеба пажаваць, а яна не можа, таму што толькі супчык зараз есць. Ці калі ты апынаешся ў турме і разумееш, што вось яна – свабода. Ты сядзіш дома, табе няма куды пайсці, ты думаеш: «Чорт, як усё хранова», а насамрэч – вось твая свабода, рабі што хочаш. Трэба, каб стала вельмі дрэнна, каб зразумець, як было добра.
 
Калі мама памерла, яе труну агарнулі чырвонай карункавай вязанай стужкай. Застаўся, відаць, кавалак лішні, ён ляжаў на шафе. Я глядзеў на яго. Смерць ляжала побач. А потым брат з гэтай стужкі зрабіў сабе такі пояс на гітару. Праз пару дзён тата папрасіў яго зняць.