«Важная кніга заўсёды будзе заўважаная»: размова з выдаўцом Паўлам Анціпавым

 

– А чаму гэтыя шматлікія першыя кніжкі не друкуе хто іншы?

– Пытанне да нашай літаратурнай сітуацыі. Людзі, якія выдаюць кнігі ў Беларусі, плацяць такія падаткі, нібыта яны прадаюць каўбасу, хаця кніжкі далёка не карыстаюцца такім попытам. А яшчэ трэба ж самастойна наладжваць дыстрыбуцыю. Вось выдаўцы і шукаюць кнігі, якія яны змогуць прадаць. І не выдаюць безліч кніг, якія маглі б быць выдадзеныя ў любой краіне вакол Беларусі, бо тамтэйшым выдаўцам твая кніжка прыбытку можа і не прынесці, але ім важна, каб працэс кнігавыдання не спыняўся. Ім прынясуць прыбытак іншыя кніжкі. У нас такая штука не працуе.

– То-бок у нас на парозе ацэньваюць, ці будзе кніга паспяховай?

– Так, прычым выдавец не заўсёды можа ацаніць правільна. З іншага боку, «непаспяховая» не роўна «дрэнная». Кніга, якая слаба прадаецца, усё роўна мусіць з'явіцца ў літаратуры, бо чалавек, які яе напісаў, напіша наступную кніжку, якая можа стаць паспяховай.

 

«Кніга, якая слаба прадаецца, усё роўна мусіць з'явіцца ў літаратуры»

 

– Чытаю раздзел «About»: «Незалежнае выдавецтва, якое друкуе сучасных беларускіх пісьменнікаў. Проза, паэзія, эсэістыка і іншыя мастацкія жанры. Белліт без лімітаў і цэнзуры». Ваша выдавецтва незалежнае ад каго і ад чаго?

– Ад усяго. Ад дзяржавы, ад грантаў, ад літаратурных аб'яднанняў. Гэта самастойнае выдавецтва, створанае людзьмі, якія разбіраюцца ў літаратуры. Нас у «Мяне Няма» пяць чалавек. Я, культурны крытык Максім Жбанкоў, менеджарка Даша Сітнікава і дызайнеры Ігар Юхневіч і Саша Пажытак.

 

– З пяці чалавек два – дызайнеры. Выглядае, дызайн для вас не цацкі. Распавядзі пра працу над вокладкамі. Падаецца, у кнігі Сяргея Краўчанкі іх тры?

– З Ігарам Юхневічам я быў знаёмы яшчэ па працы ў Беларускім ПЭН-цэнтры. Я распавёў яму пра ідэю выдавецтва і пра ідэю перавыдання кнігі Акудовіча «Мяне няма». Ігар быў знаёмы з Сашам Пажыткам, і менавіта той прапанаваў вобраз далоняў для лога выдавецтва. Пасля гэты вобраз пацягнулі на вокладку кнігі, а яшчэ праз месяц-другі Ігар перарабіў яго ў адну далонь hi-five, перамаляваную з далоні самога Валянціна Акудовіча.

Для кнігі Краўчанкі Саша рабіў глітч-малюнак з некалькі фотак Сяргея. Ён стварыў кучу розных варыянтаў гэтых фотак, і мы падумалі, што прыгожа будзе зрабіць варыятыўную вокладку. Яны з Ігарам выбралі тры версіі. Некаму адрозненні адразу ў вочы і не кінуцца, а нехта замовіць тры кнігі для кагосьці і, магчыма, збярэ ўсе варыянты.

– Вокладка «Варшавы» нібы перагукаецца з дызайнам першага выдання [у 2004 годзе кнігу выдавала расійскае «Ад Маргинем Пресс». – заўв. рэд.]?

– Ну не! Там інтэрнацыянальны «снікерс», а тут наш беларускі «зайчык». Мы нашых пісьменнікаў у навакольныя літаратуры аддаваць не хочам, цягнем у беларускую.

 

«Мы нашых пісьменнікаў у навакольныя літаратуры аддаваць не хочам»

 

– Вось якраз наступны пасаж у апісанні выдавецтва – «друкуе сучасных беларускіх пісьменнікаў». Хто гэта – «беларускія»? І якая рамка сучаснасці? 

– Беларускія – гэта ці беларусы, ці тыя, хто пішуць пра Беларусь. Уладзімір Казлоў, напрыклад, беларус, да таго ж раман «Варшава» – пра Беларусь. Сучаснасць мы адлічваем прыкладна ад першага выдання Акудовіча, гэта 1998 год. Вось 25 апошніх гадоў з лішкам.

– Далей у апісанні: «белліт без лімітаў і цэнзуры». Гэта камусьці канкрэтнаму адказ?

– Ліміты ёсць увогуле паўсюль. А наконт цэнзуры: напрыклад, Уладзімір Казлоў змог вярнуць у «Варшаву» цэнзураваныя расійскім выдаўцом фрагменты. У Казлова стыль такі нуарны, брутальны. Бухалава, брудныя кватэры. І там быў эпізод мастурбацыі. Але яму сказалі, што багатым людзям няма чаго чытаць, як бедныя мастурбуюць. Сцэну выразалі, нават не папярэдзіўшы аўтара. А мы яе вярнулі.

– Цяпер і багатыя і бедныя могуць вырашыць самі…

– Што чытаць, а што не чытаць.

 

 

Пра «Літрадыё»

– У які момант ты прыйшоў да ідэі выдавецтва?

– Першыя DIY-кніжкі я рабіў яшчэ ў пачатку 2000-х. Потым разам з Юляй Цімафеевай мы прыдумалі для Саюза беларускіх пісьменнікаў серыю «Пункт адліку», дзе выдавалі першыя кніжкі аўтараў. Прыехаўшы ў Польшчу, я зразумеў, што, калі б у Беларусі ўмовы для кнігавыдання былі як тут, я б адкрыў выдавецтва ўжо гадоў 10–15 таму. У Польшчы нават рэгістравацца не трэба было: я проста папрасіў у Biblioteka Narodowa дзесяць нумароў ISBN, мне іх далі як фізічнай асобе, я пайшоў у першую зручную друкарню – і за паўтара тыдня ў мяне на руках была кніга. Тады я зразумеў, што гэта мегапроста.

Я ведаў, што ёсць куча такіх кніжак, якія не хутка будуць надрукаваныя, і хацеў запоўніць наш беларускі рынак тымі кніжкамі, якія павінны быць надрукаванымі.

– Але каб кнігі былі яшчэ і прачытанымі, патрэбны яшчэ і нейкі прамоўшан. Як у вас з гэтым?

– Зараз увесь час займае вытворчасць кніжак. Мы зрабілі сайт, адкрылі арганізацыю. На аўтограф-сесіі ці паездкі пакуль не хапае ўвагі і часу. Мы ж інды-выдавецтва і працуем на самаакупнасці. Класна, што ў каманду патрапілі прафесіяналы ў сваіх сферах, але маркетолаг да нас пакуль не патрапіў. Зазываю праз інтэрв'ю! А пакуль мы піярымся праз сацсеткі.

– Маркетолага няма, затое ў цябе ёсць праект «Літрадыё» – мультыфарматная пляцоўка, якая прасоўвае белліт у самых розных яго праявах. Наколькі ведаю, гэта не новая гісторыя.

– Так, «Літрадыё» я запусціў у 2008 годзе. Ідэю пазычыў з тых часоў, калі вучыўся ў Літінстытуце ў Маскве. Там было сваё Літрадыё, я пагаварыў з чувакамі і з іх згодай запазычыў ідэю. Тагачаснае «Літрадыё» было архівам сучасных тэкстаў, агучаных галасамі аўтараў. Гэта быў зрэз беларускай літаратуры 2010-х. Запісы і цяпер ляжаць на SoundCloud.

Перазапусціліся мы ў новым фармаце. Я падумаў, што беларусам не хапае пляцоўкі, прысвечанай сучаснаму літпрацэсу. Тамака змяшчаюцца ўрыўкі з кніг, вершы, эсэ, літкрытыка. Плюс падкасты, размовы з літаратарамі і з тымі, хто звязаны з літаратурай іншым шляхам.

 

 

– Хто асноўны(-ая) спажывач(-ка) кантэнту «Літрадыё»?

– Мы яшчэ на этапе набору аўдыторыі, і нам не хапае аналітычных магчымасцей. Вось, напрыклад, статыстыка ў ютубе кажа, што 80% слухачоў нашых падкастаў – жанчыны. Пра што гэта нам гаворыць? Дарэчы, па ўзросце гэта 45–54 гады – пэўна, Ева Вежнавец планку задала. Аўдыторыя недзе 50% ў Беларусі – і ў «Літрадыё», і ў выдавецтва «Мяне Няма».

 

«80% слухачоў нашых падкастаў – жанчыны»

 

– Каментаў не тое каб шмат. Літаратурай цікавіцца вузкае кола жанчын 45–54?

– Літаратуру пасунулі іншыя медыумы. Гэта раней кніжка замяняла тэлік і кіно, людзі атрымлівалі інфармацыю з кніг, абмяркоўвалі кнігі. Цяпер гэтага няма, і нічога страшнага. Важная кніга заўсёды будзе заўважаная. «Па што ідзеш, воўча?» Евы Вежнавец заўважылі. Людзі да гэтага часу яе абмяркоўваюць і цікавяцца аўтаркай. Нешта важнае яна людзям сказала.

– Але некаторыя крытычныя матэрыялы, падаецца, маглі б вызваць большы рэзананс, перапакаваныя ў візуальны фармат. Напрыклад, тэкст пра выбар мовы пісьменнікам. Або хвосткі артыкул пра агульныя хібы аўтараў дзіцячай літаратуры.

– Мы прафесіяналы ў тэкстах і пакуем інфармацыю ў тэксты. Ёсць ідэя выдаваць кнігі на аснове нашых матэрыялаў, бо кантэнт доўгайгральны і каштоўны скрозь час. Зараз мы яго ў прамым эфіры транслюем, а потым апрацуем і зробім, напрыклад, асобную кніжку крытыкі ці складанку тэкстаў за год. Гэта будзе прышпільная штука, якая стымулюе людзей пачытаць і пагаварыць пра гэта.

– Цікава, што, нягледзячы на ўсе складанасці, беларускія зоркі ўсё роўна нехта запальвае.

– Бо цікавасць да беларускай літаратуры ёсць. Можна ўвесь час скардзіцца на нашу культурную сітуацыю, але яна заўжды такой была. І ўсё роўна незалежная культура застаецца на плаве, і ў нейкі момант выходзіць кніга, пра якую ўсе гавораць. Вось на гэта і працуем, каб не заглухала.

 

 

Пра аўтафікшан – свой і ўвогуле

– Ці збіраешся ты выдаць у «Мяне Няма» сваю кнігу?

– Так, гэта будзе новая кніжка – «Некуды прыязджаць, штосьці рабіць і з’язджаць». Яна напісаная і ўжо адрэдагаваная. 

– У цябе была кніга пра літаратурную прэмію, была кніга пра Менск і маладосць, а цяпер пра што будзе?

– Я пішу аўтафікшан, літаратуру, заснаваную на біяграфічным матэрыяле. І пішу са спазненнем ад свайго жыцця гадоў на дзесяць. За гэтыя дзесяць гадоў падзеі паспяваюць у маёй памяці ператварыцца ў літаратуру. Герой новай кніжкі знаходзіць свой стары кнопкавы тэлефон з важнымі смс-камі, якія ў ім засталіся. Думаў, гэта будзе камерная кніжка пра сталенне, але там адбілася і палітыка, і геаграфія маіх ад'ездаў, і літпрацэс, бо я тусіў з рознымі літаратарамі і літаратаркамі. Атрымаўся зрэз канца 2000-х – пачатку 2010-х. Але многія рэчы да сёння актуальныя.

– Чаму ты абіраеш для сябе аўтафікшан?

– Усе пісьменнікі чэрпаюць матэрыял з сябе, са сваёй біяграфіі. Проста ў кагосьці ёсць схільнасць пераплавіць яго да непазнавальнасці, а ў кагосьці, як у мяне, няма станка, які перарабляе рэальнасць да непазнавальнасці. Рэальнасць павінна быць пазнавальная, у першую чаргу для мяне, інакш я ў яе не паверу.

– Але людзі потым пазнаюць сябе ў такіх тэкстах і крыўдуюць.

– Пісьменніку даводзіцца нечым ахвяраваць. Калі кніжка ўсім зручная, яна не такая ўжо цікавая. Цікавая літаратура вымае сам стрыжань жыцця. Хтосьці можа знервавацца, але кніжка не пра гэтых людзей, а пра нешта глыбейшае, пра тое, што гэтыя людзі сімвалізуюць. Ну забаняць цябе тры чалавекі. Затое трыццаці гэта будзе важна, яны пазнаюць сябе, нешта з кнігі для сябе атрымаюць.

– Як адрозніць дрэнны аўтафікшан ад якаснага?  

– Добры пісьменнік не піша аўтафікшан, ён жыве аўтафікшан. Што з ім у жыцці адбываецца – гэта і ёсць ягоная кніга, і ён можа яе напісаць ці не напісаць.

 

«Добры пісьменнік не піша аўтафікшан, ён жыве аўтафікшан»

 

– То-бок літаратурная студыя Sztuka, да якой ты прыклаў руку, з’явілася для таго, каб кнігу напісалі тыя, хто з нейкай прычыны не пішуць? Ці можна навучыць пісаць аўтафікшан?

– Кожны чалавек можа напісаць тэкст пра сябе, але калі ты пачынаеш падыходзіць да тэксту з пэўнымі інструментамі і прыёмамі, калі пачынаеш не проста апісваць жыццё, а глядзець на яго як на тэкст, пэўным чынам арганізоўваць, ёсць імавернасць, што ты станеш добрым аўтафікшан-пісьменнікам. У лістудыі пісьменніцы Алёна Глухава і Таня Заміроўская дзяліліся такімі інструментамі. На выхадзе з’явіўся зборнік «Пакой». Чаму менавіта аўтафікшан? Бо ў ім прасцей казаць пра рэчаіснасць.

– У падкасце «Літрадыё» выдаўніца Валянціна Андрэева кажа, што іх мэта – выдаваць больш пазітыўных кніжак. У такім разе беларускі аўтафікшан ад «Гутэнберг Паблішэр» чакаць не даводзіцца.

– Гэта цалкам можа быць выдавецкай мэтай. Я ж хачу адлюстроўваць у сваёй працы рэчаіснасць, якая яна ёсць. Ды і хіба мы сумуем увесь час? Пайшлі, выпілі, парагаталі – і гэта натуральна суседнічае з п*****цом наўкол. Харошы аўтафікшан мусіць гэта ўсё апісаць. Калі я вучыўся ў школе і чытаў на беларускай літаратуры пра гаротную долю, то думаў: годзе ныць! А потым ты вырастаеш – і пачынаеш пісаць пра тыя ж пакуты. Ну, жывём мы на такой тэрыторыі.

– Гумар і іронія дапамагаюць вывозіць. А на ўроках белліту іх было не зашмат.

– Ёсць такое. Але, відаць, тады наогул было не да іроніі. Значыць, нам прасцей стала жыць. Вось мы і можам крыху пажартаваць з сябе.