Мастацтва (на) адлегласці

Кшыштаф Пахолак, 30 год. Жыве ў Варшаве. Фатограф, менеджар культуры, куратар і арт-коўч. Працуе ў Таварыстве творчых ініцыятыў «ę» і Служэўскім доме культуры. Вывучаў сацыялогію ва ўніверсітэце Варшавы і фатаграфію ў Інстытуце крэатыўнай фатаграфіі ў Апаве (Чэхія). Цікавіцца дакументальнай фатаграфіяй, сацыялогіяй, новымі медыя і палітыкай. Сайт

Падчас праекту атрымалася 6 пар фатографаў, якія працавалі разам амаль год, але пры гэтым сустракаліся ў рэальным жыцці двойчы. Раскажыце, што, на ваш погляд, было самым складаным ва ўсім працэсе?

Агнешка: Было вельмі цяжка. Але гэта не праз беларускіх ці польскіх удзельнікаў, не. Справа ў тым, што вось ёсць дзве групы людзей, якія не тое каб адно аднаго, яны сябе амаль не ведаюць. Размаўляюць на розных мовах і жывуць на адлегласці ў тысячу кіламетраў. І робяць агульны праект. Гэта не магло быць проста.  

Кшыштаф: Калі мы прыязджалі ў Віцебск у снежні з прэзентацыяй ідэі, сустракаліся з Сашам Веледзімовічам. Ведаеш, што ён сказаў? «Вы не зробіце гэта».

Агнешка: Так. Ён казаў, што камбінацыя фатаграфіі і сацыяльнага значэння, якую мы прапаноўвалі, можа быць агіднай для людзей. Казаў, што тут такое не любяць і, хутчэй за ўсё, убачаць нашую ідэю толькі ў тым, каб рабіць матэрыялы на рэальна цяжкія тэмы: хворыя ці бяздомныя людзі, напрыклад. Саша растлумачыў, што ў Віцебску няма фоташколы, няма месца, дзе можна вучыцца фатаграфіі. А калі ва ўніверы ёсць такі прадмет, дык там распавядаюць пра канцэптуальнае і мастацкае фота, а не пра сацыяльнае ці дакументальнае. Таму яго думкі нельга назваць бессэнсоўнымі.

Ці можаце сказаць цяпер, пасля заканчэння праекту, штосьці пра беларускую фатаграфію?

Агнешка: Не думаю, што я яе ведаю. Я маю ўяўленне пра шасцярых чалавек з праекту, якія пачалі свой шлях у гэтай сферы. Яны знаходзяцца ў тым самым моманце, калі пачынаюць юзаць ідэю фатаграфіі ў сваіх арт-працах. Я веру, што ўдзел у такога кшталту мерапрыемствах можа быць вельмі прагрэсіўным і развівальным. Таму што ў іх пакуль няма вялікага бэкграўнду ў выглядзе курсаў, варкшопаў ці ўласных праектаў. І яны гатовыя мяняць свае думкі наконт фатаграфіі. Многія з іх да нашай супрацы мелі моцныя перакананні, што фатаграфія павінна быць эстэтычнай, мастацкай, сімвалічнай, поўнай духоўнасці. І канешне, яна можа быць такой. Але ў той жа час яна павінна быць пра штосьці. Пра гісторыю самога фатографа, пра наваколле, пра супольнасць, пра нейкія рэальна важныя рэчы. Магу сказаць, што гэтая група гатовая да разбурэння сваіх перакананняў і стэрэатыпаў і спробы зрабіць штосьці іншае. І гэта зусім не азначае, што тое, што яны зробяць, будзе выродлівым.

«"Я вырашыла высветліць, ці магчыма пражыць на 100 злотых у месяц", − абвясціла Моніка, а па выніку ў яе атрымалася патраціць толькі 15!»

Чаму менавіта фотакніга была выбрана як фармат для гэтага праекту?

Агнешка: Для выставы трэба шукаць месца, грошы. Яны часцей за ўсё належаць больш да мастацкага свету, могуць быць праведзены толькі ў адным месцы ў адзін час. Гэта першае. А другое – было б вельмі цяжка арганізаваць столькі выставаў, колькі праектаў паўстала. Эфект у тым, што кожны аўтар цяпер мае кнігу і магчымасці рабіць з ёй розныя рэчы – дасылаць на ўдзел у конкурсах і фестывалях, арганізоўваць сумесныя прэзентацыі.

Кшыштаф: Можна зрабіць анлайн-версію выставы, надрукаваць яшчэ больш экзэмпляраў, калі ёсць грошы. З фотакнігай можна рабіць больш. Экспанаванне праходзіць два-тры тыдні, і на гэтым ўсё. Ну, можна гэта ўсё зафіксаваць дакументальна, а далей што? Сем месяцаў справы дзеля адзінай выставы?

Агнешка: І яшчэ варта дадаць, што рынак фотакніг вельмі свежы і зараз ён расце, і кніжныя міжнародныя фотафестывалі маюць нішу для фотабукаў. І таксама кніжкі становяцца папулярнымі разам з DIY-канцэпцыяй: кожны з нас можа быць выдаўцом і прамоўтарам.

Ведаеце, кожны трэці ў Беларусі называе сябе фатографам, але часцей за ўсё гэта азначае, што людзі займаюцца выключна камерцыйнай фотаздымкай. Толькі камерцыйнай. Ніякіх вам праектаў, сацыяльных падтэкстаў ці чагосьці накшталт гэтага.

Агнешка: Калі мы атрымалі заяўкі, для нас было вельмі дзіўна, што ў свае партфоліа людзі дадалі здымкі, якія не мелі аніякай сувязі. Не было амаль ніводнай серыі. Былі асобныя карцінкі, снэпшоты. Мы падумалі, окей, здаецца, трэба прапанаваць гэтым людзям пачаць думаць пра фатаграфію як пра сродак расповеду візуальных гісторый.

Кшыштаф: Падчас Polis(h) Photo Lab мы часта задавалі пытанне: пра што будзе твой праект? Для нас было вельмі важным зрабіць не толькі правільны прыгожы малюнак, але той, які б распавядаў пра штосьці.

Агнешка: Вельмі важным у нашым падыходзе было зрабіць так, каб самі аўтары былі адказныя за сваю ідэю.

Кшыштаф: Гаворачы пра адказнасць, трэба сказаць, што яе становіцца больш, калі чалавек павінны паставіць сваё імя і прозвішча на вокладцы таго матэрыялу, што ўнутры. Гэта ахраніцельна важна. І здаецца, гэта больш важна менавіта ў выпадку кнігі, чым выставы. Пасля яе ты можаш знікнуць, а з кнігай гэта не пракаціць.