34mag

Апошнія героі апошніх электронаў

12.07.2017
Аўтар: Aliaksandr Lashkevich
6102

Наш медыябаец Саша Лашкевіч aka Manitu і баявая сяброўка Караліна Палякова выпраўляюцца па маршруце Менск-Ворша спазнаваць рамантыку электронаў, шукаць «апошніх герояў» белчыгункі і разводзіць іх на інтэрв’ю. Як выжыць, калі ты граеш на баяне ў цягніках, колькі жыве часночніца і чаго больш за ўсё баяцца прадаўцы і прадавачкі ў электронах – чытай у нашым гонза-рэпорце.

Пралог. Цягнік-кішэчнік і яго «варсінкі»

Блакітны вагон, выстукваючы коламі звыклае брэйк-біт сола, упэўнена бег і гайдаўся ў напрамку Оршы. Хмурныя і стомленыя дачнікі з газетамі ў руках з усіх сіл удавалі абыякавасць адно да аднаго. Але кожны новы паварот прымушаў іх сінхронна нахіляцца то ў адзін, то ў другі бок. Гэта нагадвала працу нейкага вялікага органа знутры. Напрыклад, калі ўявіць, што цягнік – гэта кішэчнік, то нашы дачнікі былі б яго варсінкамі. Настолькі плаўна і зладжана яны гойдаліся. Пацешна было ўсведамляць, што інерцыя стала тым самым тролем, што ператварыў дарослых людзей у адну вялікую і смешную інсталяцыю. У той жа час нашы «вагонныя сінхраністы» пра гэта нават не здагадваліся, а працягвалі дэманстраваць сур’ёзныя і ўдумлівыя твары.

«Асцярожна, пшш, дзверы зачыняюцца. Наступны прыпынак кхпвпвп пшшш», – ніколі не разумеў, што яны кажуць у гэтыя моманты. Будучы сынам дыпламаванага лагапеда, у мяне склалася ўстойлівае ўражанне, што ўсе машыністы Беларусі проста змовіліся і тоўста з мяне сцябуцца.

Цягнік праглынуў чарговую порцыю пасажыраў. Сярод іх былі і нашы «кліенты». Тыя, без каго вобраз старых электрычак быў бы няпоўным. Дачнікі-варсінкі, як ім і належыла, сінхронна пацягнуліся да «іншароднага» прадмета, які патрапіў у стрававод, паралельна шукаючы ў кішэні грошы.

Хто ўсе гэтыя людзі

«Паважаныя пасажыры, вашай увазе прапануюцца тавары для кухні па самых нізкіх коштах. Чароўныя сурвэткі з бамбуку, якія ўбіраюць вільгаць і не пакідаюць ад тлушчу ні следу. Праслужаць доўга, выкідваць праз тры дня не давядзецца – гарантую. Усяго паўтара рубля! Тарачка на магніціках: закладваем зубчыкі часнаку – і ўсё сціраецца да апошняй крошкі, не пашкодзіўшы пальчыкі. І ў гаспадарцы карысна, і падарыць цікава – два рублі. Нажы кухонныя – моцныя, доўга трымаюць заточку...»

У іншай сітуацыі нічога з прапанаванага спіса не спатрэбілася б мне і дарам, але клянуся: гэты голас быццам бы гіпнатызаваў! Ох ужо гэтыя пастаўленыя бойкія інтанацыі з «Крамы на канапе» – рука сама пацягнулася па дробязь.

«“Асцярожна, пшш, дзверы зачыняюцца. Наступны прыпынак кхпвпвп пшшш”, – ніколі не разумеў, што яны кажуць у гэты моманты»

– Добры дзень! Можна часночніцу вашу паглядзець, калі ласка?

– Вядома! Усяго два рублі! Глядзіце, гумавая падкладка не дасць ёй катацца туды-сюды на лакіраванай стальніцы, а адмысловая ручка …

– Бяру! Скажыце, калі ласка, а як вас завуць?

– Сяргей. А што вы хацелі?

– Сяргей, мы зараз пішам нарыс аб прадаўцах у электрычках. Можам мы з вамі пагаварыць пра тое, чым вы займаецеся?

– Не! Дакладна не!

– Але чаму? Вы дарма нас баіцеся, мы не з падатковай, шчыра-шчыра!

– Я сказаў не, значыць не! І не хадзіце за мной, я ўсё бачу!

Мужык схапіў сумкі з таварам і ўцёк у іншы вагон, як апараны, праігнараваўшы пару дачнікаў з манеткамі ў руках. Не сказаць, што мы моцна здзівіліся. Сяргей-Часночніца быў ужо не першым, хто адшыў нас падобным чынам. Саша-Манетніца, напрыклад, быў яшчэ больш непераборлівым у словах: ён трохпавярхова паслаў нас туды, адкуль не вяртаюцца. А Бабуля-Маскітная-Сетка нават адмовілася называць сваё імя, проста моўчкі паставіўшы рэкорд у бегу на кароткія дыстанцыі з бауламі.

Канец прыўкраснай эпохі

Калі мы накіроўваліся на пошукі «апошніх герояў» электрычак, задума здавалася нам вельмі мілай і бяскрыўднай. Бабулі з беляшамі, нямыя (і не вельмі) гандляры абразкамі, цётачкі-газетчыцы, мужчыны з вялікімі бауламі, набітымі ўсялякай бытавой драбязой, і музыкі, якія часам не трапляюць ні ў рытм, ні ў танальнасць, але наогул вельмі гучныя і старанныя, – усе яны былі сімваламі сыходзячай эпохі.

Электрычкі старога тыпу паволі змяняюцца новымі вылегчанымі бяздушнымі «Штадлерамі», гандляваць у якіх немагчыма хоць бы з прычыны адсутнасці вагонаў. Захаваць іх як культурны феномен, пакуль яны зусім не зніклі, – вось што было нашай мэтай. А ў выніку радасны фотасэт з займальнымі кулсторыз з жыцця ператварыўся ў забег з перашкодамі.

– Не-не-не, нічога я вам не скажу! Я наогул вас вельмі прашу: пашукайце якую-небудзь іншую тэму, вы нам толькі горш зробіце!

Ніна-Садовыя-Пальчаткі спачатку таксама была настроена вельмі катэгарычна. Але яе адкрыты маналог хаця б дапамог нам разабрацца, чаму ж ад нас так бегаюць.

– Як толькі ў газетах на гэтую тэму нешта пішуць – падатковая і міліцыя пачынаюць драчыць нас усіх на чым свет стаіць! Проста так!

«У выніку радасны фотасэт з займальнымі кулсторыз з жыцця ператварыўся ў забег з перашкодамі»

– Падатковая праводзіць рэйды па цягніках?

– Канешне праводзіць, а як жа! Правяраюць дакументы, глядзяць тавар. Прычым яны выдатна ведаюць, што мы ўсе ўжо даўно аформілі ІП, але дакапацца ўсё роўна трэба ! У выніку нічога не знаходзяць, жадаюць шчаслівай дарогі і развітваюцца на тыдзень-другі. Але ж пакуль яны ўсё правераць, праходзіць станцыя, а то і дзве-тры. А гэта наша праца, нашы грошы. Так што ўсё гэта не так проста, рабяты.

Я бачу, што вы нармальныя, і я б з задавальненнем вам усё падрабязна распавяла, але занадта ўжо добра ведаю, чым гэта звычайна заканчваецца, прабачце...

Дзверы адчыніліся, і Ніна выйшла на сваёй станцыі, пакінуўшы нас у тамбуры сам-насам з нашым здзіўленнем. Аказваецца, знутры справы ідуць не так клёва, як мы думалі. Цяпер гісторыя сяброў пра дзядулю-чытальніка, які пачынае свае выступы з фразы: «Паколькі згодна з артыкулам нумар -наццаць аб нелегальным прадпрымальніцтве падатковая забараніла мне што-небудзь вам прадаваць, я зараз проста прачытаю вам Ясеніна, а вы паслухайце!», выглядае не так рамантычна

Маленькая перамога

Засмучана пераглянуўшыся, мы ўжо хацелі выходзіць на бліжэйшай станцыі, але нас спыніў чыйсьці чароўны голас, які напяваў «штосьці з народнага».

– Ой, які ён добры! Звычайна ўсе ціха спяваюць, не чуваць нічога зусім. А вось ён галасісты! – дачніцы былі ў захапленні. Стала зразумела, што там нешта цікавае, – трэба браць. Прынамсі з усіх сіл спрабаваць.

Гэта быў Валерый Арфей (у дадзеным выпадку псеўданім персанажа напрамую звязаны з назвай яго шыкоўнага баяна). Прыемны мужчына гадоў сарака з прыгожым тэмбрам. Некаторыя насельнікі вагона нават пачалі прытанцоўваць на месцы, парушыўшы звыклую манатоннасць руху «варсінак».

– А вы дакладна журналісты? Пакажыце-ка свае пасведчанні. Раптам вы з падатковай, адкуль мне ведаць!

Пасля шоу, адыгранага ў пяці папярэдніх вагонах, Валерый выглядаў крыху стомленым і раздражнёным, але на гэты раз адчувалася, што ў нас ёсць шанец. Пасля нядоўгіх дамаўленняў, слёз і скарг на злых рэдактараў і рэдактарак, якія паб'юць нас, калі мы вернемся без матэрыялу, мы ўсё ж уламалі Валерыя. Гэта была маленькая перамога.

– Добра, я зараз прайдуся да канца цягніка, пайграю яшчэ, а потым мы з вамі пагаворым. Сустрэнемся ў апошнім вагоне.

Валерый Арфей: вочная стаўка

Сказана – зроблена. Праз 20 хвілін з поўным пакетам манетак і прыкметна падабрэлым тварам, Валерый Арфей прыйшоў да нас на вочную стаўку.

– Ну, спадарства, што вам трэба распавесці?

– Усё! Усё, што лічыце патрэбным! Але спачатку пра сябе трошкі, калі можна.

– Мяне клічуць Валера. У мяне дзве вышэйшыя адукацыі. З першай – я дырыжор дзіцячага аркестра, а з другой – выкладчык гісторыі. Але, зразумела, ні па адной з гэтых спецыяльнасцяў у нашай краіне я працаваць не магу, паколькі на заробак у 100-150 рублёў жыць проста немагчыма. Папрацаваўшы некалькі гадоў настаўнікам гісторыі, я зразумеў, што гэта дарэмна, і знайшоў выйсце ў музыцы. Увесну і ўвосень я граю ў нашых электрычках, абкатваю праграму, зарабляю сабе на візу ў Нямеччыну, і там за тры месяцы лета атрымліваю за ігру ў рэстаранах столькі, што на ўвесь год хапае.

– Як людзі ставяцца да вашай ігры?

– У асноўным станоўча. Толькі ў пяці адсотках выпадкаў я сустракаюся з нейкім негатывам. Гэта альбо нейкія агрэсіўныя алкаголікі, якім усё адно з кім скандаліць, альбо проста ў чалавека галава можа балець, усякае ж бывае. Я стараюся з разуменнем да такога ставіцца. Напрыклад, калі бачу, што стаіць калыска з дзіцем, я заходжу з другога боку вагона і граю трохі цішэй, каб яго не напалохаць. Але ў асноўным людзям падабаецца, мяне ўжо шмат хто ведае, падыходзяць, ціснуць руку. Некаторыя просяць даць словы песень, якія асабліва спадабаліся. Я ніколі не адмаўляю.

– Міліцыя моцна вас прэсуе, так? Вашы калегі скардзіліся. Нават з намі размаўляць баяцца ўсе чамусьці.

– Ды ніхто і не будзе з вамі размаўляць, гэта я такі смелы... Міліцыя прэсуе, бывае, гэта так... Кожны раз адна і тая ж песня: «Вы займаецеся незаконнай прадпрымальніцкай дзейнасцю!» А я кажу: «Якой дзейнасцю, грамадзянін начальнік? У мяне ж не вісіць цэннік “адзін рубель – адна песня”. Хочаш – кідай, не хочаш – не кідай. Гэта права кожнага». Не, яны ўсё адно гнуць сваю лінію і перашкаджаюць мне спяваць.

– Вы падтрымліваеце нейкія кантакты з вашымі калегамі?

– Вядома! У нас ёсць чацік у Вайберы. Мы размяркоўваем там кірункі і цягнікі, каб не перашкаджаць адно аднаму.

– Ух ты! А як трапляюць у гэты ваш чацік?

– А вельмі проста: бачым, што на кірунку з'явіўся хтосьці новенькі. Калі больш за тыдзень вытрымаў – падыходзім, распавядаем пра чат, дадаем, і ўсё – ён у сістэме. Першы час новенькім усе стараюцца дапамагаць, пакуль яны не адаптуюцца.

– Вы спрабавалі граць у электрычках у Нямеччыне?

– Так, але там цягнікі не такія, як у нас, там няма вагонаў, таму вельмі кепска чуваць. На вуліцы – іншая справа. Паліцыя мяне ніколі не чапае, стаю, граю нямецкія народныя песні, міксую з «нашым» рэпертуарам. Мясцовым падабаецца, у мяне там нават ёсць персанальныя прыхільнікі. Ой, Смалявічы – мой прыпынак! Вы выходзіце зараз?

– Так, мы з вамі выйдзем і назад паедзем потым, напэўна. Напрыканцы, пакуль яшчэ час ёсць, раскажыце пра свой баян. Ён выглядае такім старым.

– О, гэта мой гонар! На гэтым «Арфеі» яшчэ мой дзед граў! І бацька. Яму ўжо 48 гадоў. Дарэчы, атрымліваецца, што праз два гады я проста так ужо з ім у Нямеччыну не з'езджу. Прыйдзецца дэклараваць яго як антыкварыят. Гучыць унікальна проста, я такіх мяхоў ні ў каго не чуў. Зараз такіх не робяць. Такія вось справы. Ну, шчасліва, я пабягу ўжо, а то спяшаюся.

«Паліцыя мяне ніколі не чапае, стаю, граю нямецкія народныя песні, міксую з “нашым” рэпертуарам»

Эпілог. Ніна-Садовыя-Пальчаткі

Дзверы адчыняюцца, і Валерый уцякае прэч гэтак жа хутка, як паветра вылятае з мяхоў яго «Арфея». Мы важна выходзім з вагона і накіроўваемся да кас станцыі Смалявічы. У зале чакання сустракаем старую знаёмую – Ніну-Садовыя-Пальчаткі. Жанчына ў дрымоце сядзіць у зале чакання з памятым білецікам у руках.

– Добры дзень яшчэ раз! Можна ў вас што-небудзь купіць? А то мы так і не паспелі ў цягніку.

– Ой, ды можна, вядома, дзеткі! А што вы хочаце?

– Ну вось пальчатачкі ў вас сімпатычныя, напрыклад. Памаранчавыя такія.

– Выдатныя пальчаткі, дарэчы. Сама на лецішчы карыстаюся. Паўтара рубля з вас.

Адлічваю манеткі, перадаю Ніне.

– Дзякуй, насіце на здароўе! Вы прабачце, што я вам так рэзка ад варот паварот дала – проста нас так ганяюць, што ўжо кожнага шоргату баішся. Вы, здаецца, рабяты добрыя, студэнты, напэўна, так? Гэта добра. А як вучоба? Ой, вы ведаеце, у мяне дачка таксама вучыцца на ...

Ніна пачынае блытана і захоплена распавядаць пра нешта сваё. Даверлівасць і прастата гэтай жанчыны прымушаюць набыць у яе штосьці яшчэ на знак удзячнасці, але дробязь да таго моманту ўжо заканчваецца.

«Увесну і ўвосень я граю ў нашых электрычках, абкатваю праграму, зарабляю сабе на візу ў Нямеччыну і там за тры месяцы лета атрымліваю за ігру ў рэстаранах столькі, што на ўвесь год хапае»

Дарэчы, пальчаткі Ніны пратрымаліся куды даўжэй часночніцы Сяргея. Па запэўненнях нашай фатографкі часночніца памерла на трэці дзень актыўнага выкарыстання.

На пероне мы перасекліся з Сашам-Манетніцай. Ён з недаверам зірнуў у наш бок і адышоў далей. Спадзяюся, Валерый і Ніна растлумачаць яму, што мы добрыя рабяты і да падатковай не маем ніякага дачынення. Усю дарогу назад, толькі пабачыўшы нашыя стомленыя твары, прадаўцы спалохана перабягалі ў наступны вагон. Мабыць, пра наш «рэйд» ужо пайшлі чуткі ў агульным чаціку...