Марыя Сума
- Рубрыка: ІНТЭРВ'Ю
- 02.10.2018
- 12326
Каб назваць свой лад жыцця экалагічным, мала сартаваць смецце ды закрываць ваду, пакуль чысціш зубы. Добра было б пачаць з пачатку – яшчэ ў краме задумацца, што мы купляем і наколькі свядома гэта робім. 34mag пагутарыў з эка-актывісткай, якая прасоўвае ў Беларусі канцэпцыю «нуль адкідаў».
З кім гаворым: Марыя Сума, 32 гады, эка-актывістка, выпускніца Міжнароднага дзяржаўнага экалагічнага інстытута імя А. Д. Сахарава БДУ, біяхімік, магістр.
Чым займаецца: каардынуе праекты «Цэнтра экалагічных рашэнняў» («ЦЭР»).
– У «ЦЭР» я займаюся новымі для Беларусі тэндэнцыямі. Гэта, напрыклад, забруджванне водных аб'ектаў мікрапластыкам. Летась мы правялі маніторынг і выявілі, што асноўная праблема ў нас па краіне – у мікравалокнах, якія вымываюцца з адзення. Такія мікравалокны ўспрымаюцца рыбамі як ежа і па харчовым ланцужку вяртаюцца да нас на стол. У Беларусі гэтую праблему яшчэ не даследавалі, і мы, не даследчая арганізацыя, спрабуем падняць тэму, каб навуковая супольнасць узялася за яе на больш высокім узроўні.
Акрамя таго, я маю дачыненне да кампаніі «My cup, please!», якая прасоўвае ідэю карыстання сваім кубкам у кавярнях. Мы хочам развіваць гэтую кампанію шырэй – да канцэпцыі responsible кафэ, дзе не толькі адмаўляюцца ад пластыкавых кубачкаў і трубачак, але і прытрымліваюцца прынцыпаў fair trade («справядлівага гандлю»). Зараз мы супрацоўнічаем з кампаніяй, якая запускае конкурс праектаў для бараў, і асноўнымі крытэрамі гэтага конкурсу з'яўляюцца папярэджанне стварэння адкідаў, выкарыстанне адкідаў і сацыяльная справядлівасць для людзей, якія ў бары працуюць. Раней гэтая арганізацыя ўкладвалася ў спаборніцтвы па змешванні кактэйляў, а цяпер яны прасоўваюць сацыяльныя праекты. Мне здаецца, гэта добры знак.
«Калі мы правялі даследаванне па пазнавальнасці экалагічных арганізацый у Беларусі, то самай вядомай выявіўся "Грынпіс", якога ў Беларусі няма»
Таксама я займаюся канцэпцыяй «нуль адкідаў», «zero waste», якая дазваляе паглядзець на праблему больш маштабна: думаць не толькі пра перапрацоўку, але і пра тое, як дамагчыся таго, каб адкіды не ўтвараліся або ўтвараліся ў меншай колькасці. Так як мы грамадская арганізацыя, то мы больш падымаем аспект «zero waste» на ўзроўні сям'і. Але мы працуем і з рытэйлерамі, і з аператарам другасных матэрыяльных рэсурсаў, і з іншымі зацікаўленымі арганізацыямі.
Канцэпцыя «zero waste» – гэта альтэрнатыва будаўніцтву новых смеццяспальваючых заводаў. Згодна з ёй, важна ў першую чаргу не дапускаць утварэння новага смецця, а тыя рэчы, якія ўжо зроблены, старацца выкарыстоўваць паўторна. І толькі ў тым выпадку, калі паўторнае выкарыстанне катэгарычна немагчымае, адкіды трэба пускаць у перапрацоўку.
«Мы яшчэ памятаем тыя часы, калі здавалі бутэлькі, так што ўсё гэта асацыюецца з траўматычным мінулым, якое не хочацца вяртаць»
– Калі я прыйшла ў «ЦЭР», то працавала над праектам «Зялёная карта». Гэта інтэрактыўная карта пунктаў збору адкідаў і непатрэбных рэчаў. Карта існуе з 2012 года і ўжо разраслася: на яе нанесеныя і крыніцы аднаўляльнай энергіі, і прыродныя тэрыторыі, і экалагічныя інстытуты. Менавіта гэты праект навёў мяне на ідэю наступнага этапу – працы па прадухіленні таго, каб адкіды наогул з'яўляліся.
Многія людзі ўжо ведаюць, як сартаваць і куды здаваць адкіды, аднак смецця менш не становіцца. Колькасць аднаразовых тавараў расце, людзі спажываюць нашмат больш, чым раней, а між тым паперу або пластык нельга перапрацоўваць бясконца. Паводле даследаванняў, з усяго пластыка, вырабленага за апошнія 50 гадоў, было перапрацавана толькі 9%, прычым толькі 10% з гэтых 9% былі перапрацаваныя больш за адзін раз. Па ідэі, пластык можна перапрацоўваць да васьмі цыклаў. Але гэтага нідзе не адбываецца. І нават калі б адбывалася, усё роўна нават самая класная перапрацоўка не вырашыць праблему, таму што гэта барацьба з наступствамі, лячэнне сімптомаў, а хвароба – зусім у іншым месцы. Хвароба пачынаецца на этапе пакупкі.
Тавары цяпер недаўгавечныя – пачынаючы ад адзення і заканчваючы бытавой тэхнікай, якая маральна старэе вельмі хутка: яна або не падлягае рамонту, або яе рамонт абыходзіцца даражэй за новую рэч.
Так, ёсць тэлефон FairPhone, у якім можна замяніць любую дэталь. Але FairPhone – гэта дорага. Нам лягчэй купіць тое, што цяпер танней, хоць яно праслужыць якіх-небудзь пяць гадоў. Мы хочам задаволіць патрэбнасць тут і цяпер, і, улічваючы наш невялікі дастатак, гэта цалкам лагічна. Аднак мы як спажыўцы можам уплываць на тое, каб адходаў было менш. Хай маленькімі, здавалася б, смешнымі крокамі.
Як укараніць падыход «zero waste» у сябе дома
Карыстайся рэчамі беражліва.
Калі нешта зламалася – аддай у рамонт; калі нешта не трэба – аддай тым, каму спатрэбіцца.
Не купляй больш, чым трэба.
Купляй у складчыну з сябрамі тыя рэчы, карыстацца якімі даводзіцца нячаста.
Адмоўся ад аднаразовых тавараў.
Збірай адкіды паасобна і здавай іх на перапрацоўку.
– Пасля ўніверсітэта я каля чатырох гадоў на валанцёрскіх пачатках я вяла курс па біяэтыцы ў 19-й гімназіі. Там у нас быў занятак пра Чарнобыль і пра тое, як прырода ў адсутнасці чалавека можа самааднаўляцца. Гэта адзін з маіх галоўных пастулатаў: на самай справе мы абараняем не прыроду, а сябе. Прырода нашмат мудрэй і мацней, яна адновіцца ў тым ці іншым выглядзе, а вось людзі прыстасавацца не змогуць і нас як від заменіць нешта іншае. Эка-актывізм – гэта клопат пра сябе і пра будучыя пакаленні.
У пазамінулым годзе мы рабілі даследаванне, і аказалася, што ў людзей адсутнічае разуменне сувязі паміж іх здароўем і станам навакольнага асяроддзя. Яны думаюць, што быць экалагічным – значыць клапаціцца аб тым, каб нейкі востраў у акіяне не заліло вадой, і не разумеюць, што змяненне глабальнага клімату вядзе, напрыклад, да павелічэння выпадкаў клешчавога энцэфаліту на тэрыторыі Беларусі.
Людзі не разумеюць: тое, што шкодна для навакольнага асяроддзя, шкодна ў першую чаргу для іх. Прырода адновіцца і верне сваё, а вось мы сабе жыццё кароцім, бо не цікавімся тым, што ядзім і што п'ём.
«Нават самая класная перапрацоўка не вырашыць праблему, таму што гэта лячэнне сімптомаў, а хвароба – зусім у іншым месцы»
9 верасня 2017 года адбыўся першы занятак у рамках адукацыйнай праграмы «Zero Waste Акадэмія». На сустрэчу прыйшлі каля сарака чалавек, якія цікавяцца моднай экалагічнай канцэпцыяй. Наперадзе іх чакалі майстар-класы, лекцыі і практычныя заняткі, накіраваныя на стварэнне рэчаў і сэрвісаў, якія спрыялі б скарачэнню адукацыі адходаў. Ты можаш паглядзець лекцыі «Акадэміі» ў запісе на сайце «ЦЭР».
«На самой справе мы абараняем не прыроду, а сябе»
– Я паспрабавала знайсці спецыялістаў, якія не маюць дачынення да экалогіі, але маглі б расказаць што такое «нуль адкідаў» з пазіцыі дызайнера, эканаміста, урбаніста. Мне хацелася паказаць, наколькі гэта міждысцыплінарная штука. Не ўсё з задуманага ўдалося. Ды і людзі па-ранейшаму хочуць слухаць, як сартаваць смецце, а мне здаецца, што я тапчуся на месцы, і хочацца рухацца далей, казаць пра эканамічныя мадэлі. Тым не менш важна рабіць высновы і рэагаваць на актуальныя запыты слухачоў.
Для Беларусі «zero waste» – занадта новая філасофія. Амерыканцы перажылі вельмі працяглы этап спажывецтва, і для іх «zero waste» – нешта моднае і цікавае. А мы яшчэ памятаем тыя часы, калі мылі пакеты і здавалі бутэлькі, так што ўсё гэта асацыюецца з траўматычным мінулым, якое не хочацца вяртаць.
Больш таго, нашы людзі не давяраюць грамадскім арганізацыям. У той жа Швецыі за адной грамадскай арганізацыяй стаяць тысячы і сотні тысяч членаў, якія ведаюць, чым гэтая арганізацыя займаецца, і падтрымліваюць яе членскімі ўнёскамі, а тая, у сваю чаргу прадстаўляе інтарэсы гэтых людзей. Але шведскаму грамадзянскаму руху сотні гадоў, а ў нас у Савецкім Саюзе ніякага грамадскага руху не было, і яшчэ не вырасла пакаленне людзей, якія могуць сістэмна выказваць сваю пазіцыю.
Многія актывісты гатовыя, калі іх прыпрэ, змагацца супраць высечкі лесу ці супраць будаўніцтва завода, але, як толькі завод перастаюць будаваць, яны шчаслівыя і праблемы для іх больш не існуе. А ёсць глабальныя праблемы, якія потым прыводзяць да праблем лакальных. Людзей і арганізацый, якія працуюць на гэтым глабальным узроўні, раз-два і аблічыўся. Гэта «Зялёная сетка», «Ахова птушак Бацькаўшчыны», «Багна». Такія арганізацыі займаюцца сваімі тэмамі і дасягаюць выдатных вынікаў.
Калі чалавек хоча рэалізаваць нейкі экалагічны праект, ён можа прайсці нашу адукацыйную праграму «Экастарт». Бывае, што выпускнікі прыходзяць праз нейкі час і кажуць, напрыклад: «Вось я стала загадчыцай аптэкі і хачу зрабіць яе больш экалагічнай». Гэта значыць, чалавек правучыўся ў нас і зразумеў, што можа змяніць нешта ў сваёй сферы.
Дарэчы, пра аптэкі. Нядаўна мы ўсталявалі пілотны кантэйнер для збору лекаў і разгарнулі кампанію па інфармаванні пра тое, што лекі нельга выліваць у каналізацыю, таму што сцёкавыя воды ад іх не ачышчаюцца і ўсё гэта вяртаецца да нас.
13 траўня 2018 года ў Менск прыязджала Беа Джонсан, адна з самых вядомых папулярызатарак ідэі «zero waste» і лаўрэатка розных «зялёных» прэмій. У Беа і яе сям'і з чатырох чалавек за год утвараецца ўсяго адзін слоік адкідаў. Актывістка запэўнівае: каб дасягнуць такога выніку, трэба перш-наперш навучыцца казаць «не» – пакетам, флаерам, візітоўкам etc. Азнаёміцца з канспектам яе лекцыі ты можаш на сайце «ЦЭР».
– У нашай дзейнасці цяжка адчуць канкрэтны вынік. Калі ў дабрачыннага праекта «Калі ласка», які прымае і размяркоўвае рэчы для маючых патрэбу, не было памяшкання, яны доўга «базіраваліся» ў нас у офісе, і я воляй-няволяй была ўцягнутая ў гэты працэс і мела зносіны з людзьмі, якія вырашаюць канкрэтную праблему. Калі перад табой аказваецца пяць хлопчыкаў, якіх трэба апрануць на выпускны, і ты выбіраеш разам з імі вопратку, то ў гэты момант табе па-чалавечы становіцца лягчэй ад таго, што ты прыносіш карысць. Калі ж ты пішаш канцэпцыі, арганізуеш круглыя сталы і нават фестывалі, ты гэтага каштоўнага адчування не маеш. Табе здаецца, што ўсё гэта кругі на вадзе. І выгараеш.
Крыўдна, калі абясцэньваюць тваю працу, кажуць: «Дзе вынікі? Завод хоць адзін зачынілі?» Людзі могуць толькі паказаць на тое, што ты павінен рабіць, і пры гэтым не кожны з іх гатовы нешта ўзяць і зрабіць сам.
Так, пісаць скаргі на канапе – гэта часам вельмі дзейсны механізм, і гэта можа працаваць. Аднак важна не толькі крытыкаваць, але і прапаноўваць штосьці. Я зараз кажу як чыноўнік, але часам і чыноўнікаў можна зразумець. Калі заяўляюць: «Не хачу рабіць нешта разам з дзяржорганамі, бо ўсё, што яны робяць, палавіністае», – гэта ж максімалізм. Бо па-іншаму змены і не пройдуць. Па сваім вопыце я магу сказаць, што ў Мінпрыроды, напрыклад, працуюць даволі кантактныя людзі і на тое, на што яны могуць паўплываць, яны ўплываюць.
«Пісаць скаргі на канапе – гэта часам вельмі дзейсны механізм. Аднак важна не толькі крытыкаваць, але і прапаноўваць штосьці»
Цяпер мы спрабуем знайсці магчымасць для таго, каб рэалізаваць канцэпцыю «zero waste» на ўзроўні невялікага горада і паглядзець, што з гэтага атрымаецца. І тут кампрамісы прыйдзецца шукаць усім бакам, якія зацікаўленыя ў выніку.
Фота: daryabrr