Здзекі і цкаванне ў школе сустракаюцца не толькі ў галівудскіх моладзевых фільмах. Нядаўна сталі вядомыя новыя падрабязнасці самагубства баранавіцкага школьніка: мама загінулага падлетка прад’явіла следству фотаздымкі, дзе бачна, як з яго здзекуецца невядомы раўналетак. У гэтым выпуску тлумачальнай рубрыкі «Працэс» разгортваем тэму булінгу і як з ім змагацца. Узбройвайся!
«Bullying» і «hazing» як тэрміны з’явіліся ў ЗША, дзе школам уласцівая моцная сегрэгацыя. Ёй прысвечаны не адзін галівудскі фільм пра моладзь у старэйшай школе. Напрыклад, Easy A ці серыял Glee.
У англамоўнай практыцы хэйзінг больш звязаны з вербальным цкаваннем, а булінг – з гвалтам.
Дзедаўшчына крыху адрозніваецца ад традыцыйнага цкавання. Гэта прыярытэт старэйшых, якія могуць дазволіць сабе нейкія льготы за кошт маладых. Дзедаўшчына існуе не толькі ў войску. Напрыклад, на працы самаму маладому супрацоўніку могуць даць найгоршы камп’ютар.
Яно бывае вербальным: прыдумванне мянушак, пастаянныя абразы і знявагі. Галоўная зброя тут – словы.
Пры цкаванні таксама магчыма ізаляцыя ахвяры: ад часовага байкоту да поўнага адмаўлення камунікаваць з ізгоем.
Фізічны гвалт – гэта і збіццё ахвяры, і псаванне ці адбіранне рэчаў, і ўдары час ад часу.
Кібербулінг – цкаванне ў інтэрнэце. Ён праяўляецца і праз ананімныя пагрозы, і праз узлом асабістых старонак, і нават праз публікацыю ролікаў з ахвярай здзекаў.
Як правіла, усе віды гвалту ідуць у сукупнасці адно з адным.
У Беларусі сітуацыя больш спакойная, калі параўноўваць з ЗША: ці то піянерскія летнікі зрабілі сваю справу, ці бульба робіць усіх больш спакойнымі, але ў Беларусі цкаванне ў школах пакуль што не стала агульнанацыянальнай праблемай.
Найбольш верагодна, так адбываецца, таму што ў Беларусі няма такой колькасці навучэнцаў розных этнасаў і сацыяльных статусаў.
Яшчэ адна з версій: у Беларусі не створана сістэма, калі адзін з вучняў быў бы радыкальна круцейшы за іншых. Напрыклад, гуляў бы за школьную футбольную каманду.
Часцей у Беларусі цкаванне датычыцца рэдкіх дзяцей, якія чымсьці вылучаюцца: фізічна, ці не вельмі камунікабельныя, або са складанасцямі ў навучанні. Звычайна гэта два-тры чалавекі ў класе.
Калі ўважліва сачыць за паводзінамі класа, то можна заўважыць, хто часцей смяецца з іншых, а таксама хто падхоплівае гэтую тэндэнцыю. Менавіта яны ў першую чаргу схільныя да гвалту і цкавання.
На жаданне цкаваць часта ўплываюць эканамічныя, сацыяльныя ці нават кліматычныя абставіны. Калі дзіця мае складанасці ў сям’і ці знаходзіцца ў неспрыяльных умовах, ёсць верагоднасць, што ён (яна) будзе спаганяць свае праблемы на іншых. Але калі гэта караецца, то яму (ёй) з гэтай агрэсіяй прыйдзецца працаваць.
Яшчэ адна з прычын – недахоп увагі. Праз свае агрэсіўныя паводзіны школьнік(-ца) нібыта гаворыць: «Заўважце мяне!»
Часта агрэсарамі становяцца дзеці з лідарскімі якасцямі, якія не могуць рэалізаваць іх іншым чынам: праз вучобу ці спорт. Ім застаецца толькі цкаванне іншых, больш слабых дзяцей.
Агрэсарамі могуць быць як хлопцы, так і дзяўчаты. Праз сацыялізацыю часцей за ўсё мужчынская агрэсія пераўтвараецца ў дракі, а жаночая агрэсія становіцца здзекамі, плёткамі і зневажаннямі.
Настаўнік(-ца), як толькі заўважае прыкметы булінгу ў класе, мусіць спыніць гэта. Трэба звяртаць увагу на агрэсара. Важна паведаміць бацькам абодвух бакоў пра гэтую сітуацыю.
Бацькі могуць не ведаць, што іхняе дзіця здзекуецца з іншых дзяцей у класе. Часта агрэсары ў школе вядуць сябе адным чынам, а на вуліцы – зусім іншым.
Часцей за ўсё з цягам часу агрэсары мяняюць свае паводзіны. У падлеткаў у прамым сэнсе мозг яшчэ выспявае, і некаторыя яго зоны яшчэ могуць быць несаспелымі.
Калі ты падазраеш, што тваё дзіця стала ахвярай булінгу ў школе, – асцярожна пагавары з ім (ёй) пра гэта. Запытайся пра справы, пра стасункі з аднакласнікамі. Пры даверлівай атмасферы ў сям’і дзіця не будзе хаваць інфармацыю пра здзекі.
Калі кожную раніцу дзіця плача, кажа, што не хоча ісці ў школу, сціскаецца пры размовах пра школу – гэта адна з прыкмет цкавання. Як і шарканне нагамі. Яно сведчыць пра некантралюемы стрэс, які і спрыяе бездапаможнасці перад гвалтам.
Дзіця, якога цкуюць, таксама часта становіцца эмацыйна няўстойлівым, часта мяняецца настрой, а таксама звычкі і паводзіны па-за школай.
Ахвярам булінгу ўласцівы высокі ўзровень трывогі, які выклікае парушэнне сну, апетыту. Могуць з’явіцца заіканне і нервовы цік.
Пры фізічным гвалце на целе могуць быць сінякі ці іншыя пашкоджанні або парваная вопратка.
Калі з цябе пачалі здзекавацца аднакласнікі, самае важнае – сказаць пра гэта бацькам. Калі ў вас даверлівыя стасункі, яны дапамогуць разабрацца з праблемай: пагавораць з настаўнікам(-цай) пра сітуацыю і, калі ў гэтым будзе неабходнасць, памяняюць клас ці школу.
Калі цкаванне збольшага вербальнае – не паддавайся на правакацыі. Не трэба адказваць грубасцю на грубасць. Калі цябе спрабуюць абвінаваціць у тым, што ты не рабіў(-ла), – стой на сваім і даказвай сваю невінаватасць.
Яшчэ адзін добры прыём – так званыя «фразы-рыкашэты». Напрыклад, калі цябе спрабуюць закрануць праз тваю знешнасць ці звяртаюцца выключна па мянушцы, то можна адказаць крыўдзіцелям: «А я з табой размаўляю ветліва», «Я буду называць тваё імя нягледзячы на тое, што і ты маеш мянушку».
Калі ты бачыш, што твайго сябра(-оўку) цкуюць, то абавязкова падтрымлівай яго (яе). Для ахвяры вельмі важна адчуваць, што ён (яна) не адзінокі(-ая) і мае блізкіх людзей, якія яго (яе) цэняць і любяць.
Калі вы вучыцеся ў адным калектыве, абараняй свайго сябра(-оўку) ад крыўдзіцеляў. Асабліва калі твой аўтарытэт вышэй, чым ягоны (ейны).
Цкаванне не трэба цярпець. Калі яго не атрымліваецца спыніць з дапамогай настаўнікаў, то трэба не чакаць цудаў, а тэрмінова забіраць дзіця са школы.
Падбадзёрвай яго, павышай яго самаацэнку. Пасля булінгу не трэба крытыкаваць дзіця ні ў якім разе. У дзіцяці не павінна ўзнікнуць адчування, што яно чымсьці заслужыла кепскае стаўленне наваколля.
Калі ў дзіцяці ўзнікла псіхалагічная траўма праз здзекі, неабходна адправіць яго на кансультацыю да псіхатэрапеўта.
Адзін з найбольш гучных выпадкаў апошняга часу – самагубства 15-гадовага хлопца з Баранавічаў Улада Зялёнага. Ён не вытрымаў здзекаў з боку аднакласнікаў і павесіўся ў студзені 2016 года.
Яшчэ адна страшная гісторыя адбылася тры гады таму, зноў у Баранавіцкім раёне. 5-класнік праз канфлікты з аднакласнікамі хацеў павесіцца на турніку на школьным стадыёне. Хлопчыка ўратавалі дактары.
Адзін з найбольш вядомых прыкладаў кібербулінгу ў Расіі – гісторыя Дыяны Шурыгінай, якая стала гераіняй не толькі перадачы на тэлебачанні, але і шматлікіх мемаў. Вобраз дзяўчыны нават выкарыстоўвалі ў рэкламнай кампаніі Burger King.
Дзякуй псіхолагу Паўлу Зыгмантовічу за кансультацыю пры падрыхтоўцы матэрыялу.
Ілюстрацыя by Sheeborshee
Распавядаем, дзе шукаць хатку (або жыльца) і якія паперкі лепш запоўніць.
Высвятляем, як зрабіць фэст сваімі рукамі – ад ідэі да рэалізацыі.
Высвятляем, што рабіць, калі цябе пабілі ў цёмным закутку, дома, на працы ці на якой-небудзь вясёлай імпрэзе.
Тэматычныя медыя і першыя лэйблы.
Псіхадэлічная музыка з глыбокай лірыкай.
Паменшыць шкоду, падвысіць карысць.