Рома ў Калумбіі, Эквадоры і Перу

Аўтаспын у Перу неяк не задаўся. Мабыць, гэта першая краіна ў свеце, дзе я адчуваю віну перад кожным кіроўцам за тое, што не магу даць яму грошай за праезд. Больш за тое, я нават адчуваю віну перад мясцовымі жыхарамі, што гэтак жа не магу падаць ім капейчыну на тое-сёе.

Кожны сустрэчны малец тыкае ў нас пальцам і з ваяўнічай грымасай крычыць на ўсю вуліцу: «Гры-ы-ынгас!» Мясцовыя вытрэшчваюцца на нас, як ведзьмы на інквізітараў. Нават усмешка не дапамагае. Нешта намёртва стала клінам у мазгах тутэйшага насельніцтва. Ад гэтага наша паўтаратыднёвае падарожжа па горных вёсачках поўніцца сярэдневяковаю халоднаю злосцю.

Усё навокал нібы пад уздзеяннем нейкай асаблівай сацыяльнай радыяцыі. Мы бачым толькі доўгую горную грунтоўку і непрыветлівых брудных людзей, якія рэдкімі зубамі жуюць жылістае мяса. Яны хрумсцяць храсткамі і глядзяць на мяне з пагардаю. Яны лічаць мяне вінаватым у тым, што іхныя адзенне, твар і будучыня брудныя. Ім здаецца, што горад іхны засраны таму, што ў мяне белы твар. У іх для мяне на ўсё падвойная цана, але ад гэтага іхныя халупы не становяцца зграбнейшымі. Уся краіна – суцэльная дэкарацыя да фільма «Цяжка быць богам».

Я не хачу бачыць гэтых людзей. Я абмінаю іх позіркам. Я раздражнёны да такой ступені, што гатовы даць па носе першаму сустрэчнаму, якога не задавальняе колер маёй скуры. Шкада, але нават ад удару пад дых ён не ўцяміць, што я на тым жа дне, што я прачнуся на гары і пайду сраць у кусты, а падатруся сурвэткай, якую ўзяў у крайняй забягалаўцы. Збольшага цяпер мы адрозніваемся толькі тым, што я прынамсі карыстаюся паперай.

Я не разумею, як можна ставіцца з павагай да чалавека, у якога прама на ўваходзе ў дом ужо тыдзень стыне велізарная куча сабачага гаўна. Як можна зразумець кіроўцу, што спыняецца пасярод вёскі, каб пасцаць на нечы плот, замест таго каб зрабіць гэта праз дзвесце метраў у лесе? Я двойчы ездзіў па мясцовых рэзервацыях на аўтобусах і з упэўненасцю кажу, што лепей буду плесціся пешшу пад праліўным дажджом, чым яшчэ раз залезу ў прапахлую мачой сталёвую скрынку на колах, з якой на поўнай гучнасці даносіцца здзеклівая песня пра «каразон».

Мы паглынаем ночы ў касцёлах, паліцэйскіх пастарунках і пажарных станцыях. Як толькі нам выпадае магчымасць зашыцца ў зацішны куток, нямытыя ўжо тыдзень, стомленыя атракцыёнамі горных серпанцінаў, мы адразу хаваемся ад рэальнасці за кніжкамі, робім выгляд, быццам не заўважаем гэтага малога зябкага свету. Я злуюся на сябе за злосць на гэтых людзей, але нічога не магу з сабой зрабіць.

Праз дзесяць дзён бадзяння па горных дарогах мы раптоўна разумеем, што з такімі тэмпамі дабяромся да Куска толькі праз месяц. Насуперак жаданням даводзіцца вяртацца на Панамерыканскую шашу, што ідзе па ўзбярэжжы, і ехаць у Ліму. Рабіць гэтае кола вельмі не хочацца, але намотваць па сто кіламетраў на дзень больш няма сілы.

Ліма паўстае перад намі гіганцкай клаакай. Вялізны горад, патанулы ў смогу. Палова будынкаў пабудаваная з фанеры і кардону. Сталіца нагадвае адзін вялікі гараж, падлога ў якім па шчыкалатку залітая адпрацаваным алеем. Дзверы нашага аўтобуса расхінаюцца, і прама па курсе на тратуары ляжыць спарахнелы ад алкаголю мужык у балотцы ўласнай блявоціны. Едзем далей. Маршрут канчаецца каля нейкага гандлёвага цэнтра, і мы адразу хаваемся ўнутры будынка.

Як жа крута апынуцца сярод вітрын з кітайскімі шмоткамі! Падобна на тое, што мясцовыя людзі таксама ходзяць сюды, як на свята: усе назойліва прыадзетыя, часам нават расфуфыраныя, смакуюць марожка, прыцэньваюцца да новых тэлевізараў. Напэўна, калі будучы мэр вырашыць змяніць гэты горад да лепшага, яму прасцей будзе знесці ўсё нахер і пабудаваць нанова.

Мы выдатна разумеем, што выбрацца з Лімы аўтаспынам будзе немагчыма, таму трацім апошнія грошы на аўтобус да суседняга горада. Перу становіцца для нас сур’ёзным выпрабаваннем.

Па прыездзе ў Куска мы адразу ўладкоўваемся на працу ў хостэл. Гэта бадай што самая танная дзірка ў горадзе – усяго два з паловаю даляры за ноч. Бясплатны начлег і абед мы аплачваем тым, што шэсць гадзін на дзень сустракаем пастаяльцаў і ціснем сокі для наведнікаў кафэ. Здавалася б, нічога складанага, калі б не перуанскі падыход да вядзення бізнесу.

Першае правіла кафэ Let's go Bananas! з дэвізам «Найлепшыя фрэшы ў горадзе»: ніколі не кладзі дастаткова садавіны ў сокавыціскалку, ці, як фармулююць яго мясцовыя, «мала садавіны шмат не бывае». І вось, замест таго каб радаваць наведнікаў смачнымі напоямі, мы цягам двух тыдняў у прамысловых маштабах робім вадзяністую жыжку з лёгкім, а-ля дэжавю, прысмакам садавіны. Другое правіла хостэла: вырубі ў будынку на паўдня ваду і звалі ўсё на гарадскія службы. Дзякуючы гэтаму важнаму правілу талканы ў хостэле паўдня даверху забітыя дзярмом, але «жыровачка» ў канцы месяца важыць на пару капеек менш, чым у канкурэнтаў. Ну і, вядома, трэцяе правіла: самае важнае ў кавярні – гэта музыка, насраць на пастаяльцаў! Згодна з апошнім пункцікам бос здабыў на сметніку дзве важкія і афігіцельна рыпучыя калонкі, з якіх мы выціскаем максімум дні напралёт.

Словам, два тыдні ў Куска, самым турыстычным горадзе Перу, цяжка назваць вакацыямі ў Прастаквашыне. Мы так і не з’ездзілі на Мачу-Пікчу, бо квіткі туды каштуюць непамерна дорага. Мы не выправіліся на Інка-трэк з той жа прычыны. Калі шчыра, больш за ўсё цягам двух тыдняў нам хацелася хутчэй зваліць з гэтай памыйніцы. Але, перш як выпусціць нас за мяжу, Перу ўсё ж такі прынёс нам свае прабачэнні.

На цырымонію аяўаскі мы запісаліся ў адмысловым рэтрыт-цэнтры непадалёк ад Куска. Аяўаска – гэта натуральны напой, завараны на абрэзках Banisteriopsis caapi, або «лазы духаў», і Diplopterys cabrerana, або чаліпонга. Шаманы Паўднёвай Амерыкі спакон вякоў выкарыстоўваюць гэты брутальны эліксір для рытуальнага пашырэння свядомасці. Часам у сумесь дадаюць іншыя спецыфічныя расліны, але класічная «цёмная аяўаска» гатуецца менавіта з двух вышэйназваных інгрэдыентаў. Асноўным дзейным рэчывам напою выступае дыметылтрыптамін (ДМТ) – адзін з самых моцных вядомых псіхадэлікаў. Цырымонія праходзіць ноччу, бо яркае сонечнае святло проста немагчыма вытрываць падчас псіхадэлічнага трыпу.

Шаман раздае напой усім удзельнікам рытуалу – прыкладна па дзвесце міліграмаў кожнаму. На смак аяўаска нечым нагадвае брагу або квас. Псіхадэлічны спектакль пачынаецца прыкладна праз дваццаць хвілін і доўжыцца каля шасці гадзін. Праз некаторы час пачынаюцца прыступы млоснасці, але ў цэлым працэс пераносіцца лёгка.

Падчас цырымоніі шаман грае на музычных інструментах і спявае свае дзікія песні – па сутнасці, акурат гэтыя спевы і выступаюць праваднікамі ў іншыя сусветы. Пад уздзеяннем напою чалавек становіцца неверагодна ўспрымальным да гукаў. А вось здольнасць распазнаваць мову можа часова прытупіцца. Паддоследны хутчэй успрымае інтанацыю, чым саму лірыку. Ад гэтага падарожжа набывае нейкае жывёльнае, першабытнае адценне, калі ты можаш толькі выць, скуголіць ды рыкаць. У нейкай ступені гэта абмяжоўвае спектр успрымання, бо пад уздзеяннем аяўаскі рацыянальныя развагі губляюць усялякі сэнс, але, з іншага боку, ты зверам апускаешся на дно неўтаймаванай дзікай прыроды, дзе перад табой расхінаецца таямнічае падзямелле свядомасці. Праз шэсць гадзін трыпу мозг вынырвае ў рэальнасць, а цела адчувае лёгкую стомленасць. Прывітанне! Ты ў звычайным жыцці.

Штодня тысячы людзей па ўсёй Паўднёвай Амерыцы ўжываюць аяўаску ў пошуках адказаў на няўрымслівыя пытанні, што б’юцца ўнутры двухногіх чалавечых клетак. Шмат каго падарожжа да вытокаў быцця мяняе назаўжды.

Я пачынаю выразна чуць жаночыя стогны. У цемры мне складана зразумець, рэальнасць гэта ці ўжо галюцынацыя. Раптам да мяне даходзіць, што гэта голас маёй маці. Яе ўздыхі ўпярэмешку з шолахам лісця паўтараюцца ўсё часцей. Аднекуль з’яўляецца бразгатлівы металічных гук. Потым – галасы птушак і выццё ветру. Усё закручваецца ў адзіную плынь – шум, у якім усё цяжэй разабраць асобныя складнікі. Ад гэтага гулу нікуды не падзецца, ён ахінае мяне. Я скурчваюся і сціскаю сківіцы. Робіцца страшна.

Раптам я пачынаю змяншацца і падаць унутр сябе. Маё цела ўсё хутчэй і хутчэй сціскаецца да памеру пясчынкі. Я раблюся бясконца малым, але пры гэтым адчуваю ўнутры сябе неверагодную сілу, быццам уся жыццёвая энергія сабралася ў маёй мікраскапічнай істоце. Гук паступова знікае, і я застаюся ў ліпкай цеплыні сам-насам з сабой. Здаецца, я перажываю момант свайго зачацця.

Праз некаторы час я пачынаю бачыць святло. Нейкія яркія абстрактныя формы, нібы мае зрэнкі набылі ўласцівасці калейдаскопа. Малюнкі пачынаюць захапляць мяне, становіцца вельмі весела. Я – дзіця, што гуляе з формамі і колерамі, выкладае карцінкі ў такт маналітнаму гуку джунгляў. Цяпер гэты гук ужо не палохае, а наадварот – закалыхвае і абараняе.

У гэты момант я трапляю ў пустэчу – не страшную, але і не безабаронную – у абсалютную пустэчу, у якой няма ні грама інтэнсіўнасці. Ні гуку, ні святла, ні паху. Ні жыцця, ні смерці. Нічога. Ні-чо-га.

Праз некаторы час я разумею, што вецер шамаціць па даху. Можа, нават капае дождж. Я азіраюся ў цемры. Шаман запальвае ліхтар і рыхтуе музычныя інструменты. Раптам перад ім з’яўляецца дзіця, а сам шаман набывае біблейскае аблічча. Ён паказвае хлопчыку на штосьці, і той паслухмяна ківае. Я адварочваюся – вакол абсалютна нічога не відаць, я блукаю позіркам па паўценях, пакуль зноў не натыкаюся на шамана. Ён глядзіць мне проста ў вочы. Я заплюшчваю іх.

Перада мной усплываюць слайды з дзяцінства. Бабулі і дзядулі, цёткі і дзядзькі. Сусед, які даўно памёр. Вёска, карова, лес. Старэйшая сястра дастае рыбу з сажалкі і ўсміхаецца. Маё сэрца б’ецца бойка, яно б’ецца ў рэбры, як поршань новага матора. Я дыхаю так, быццам акрамя паветра мне больш нічога не трэба.

Час паскараецца, я праношуся праз школьныя гады. Азвярэлыя настаўніцы малодшых класаў малоцяць у барабаны і махаюць чырвонымі сцягамі. Рыкаюць і напінаюць. Я хаваюся пад парту і зноў трапляю ў пустату.

Усімі птушынымі галасамі дрыжыць будзільнік. Я рашаюся на ўцёкі. Дрэвы пачынаюць расці проста ва ўніверсітэцкай аўдыторыі. Студэнты – усе, ад яшчарак да дзікоў. Я падаю ў раку і чапляюся за бервяно, яны падаюць за мной, але тонуць у бурнай плыні. Я больш не трымаюся за дрэва рукамі. Бо я – вада.

У маіх грудзях поўна сілы – хоць пруты гні, хоць разгружай вагоны. Я дыхаю ўпэўнена, мне нічога не перашкаджае. Я брыду па джунглях і гарадах. Вакол дахалеры небяспечнага. І я не промах. Мне бывае страшна, але нож навостраны. Скокні на мяне з гушчару тыгр – я сам учаплюся яму ў горла. Побач нясуцца ровары з кітайцамі, табуны мангольскіх авечак, басаногія мулаты з мачэтэ. Яны то ўсміхаюцца мне, то наровяць атакаваць. Аголеныя жанчыны з прыгожымі целамі запрашаюць да сябе ў хаціны, п’яныя мужыкі з бяззубымі ўсмешкамі косяцца на мяне чырвонымі вачыма. Я прабіваюся ўсё глыбей і глыбей.

Час паскараецца. Урыўкі маёй дарогі ўсплываюць перад вачыма. Усё нясецца ваўчком, не паспяваю нават толкам разгледзець. Я быццам аднекуль зверху назіраю за гэтым калаўротам. Пачынаю стамляцца.

Я дыхаю роўна. Мне спакойна. Ува мне па-ранейшаму поўна сілы, якую я не марную папросту. Воля кажа, што яна цяжарная. Мы няньчым дзіцё, і здаецца, што новае жыццё становіцца маёй кропкай апоры. Усё ўнутры мяне перакручваецца. Я сам для сябе перастаю быць важным.

Заўважаю, што зрабілася цяжэй дыхаць. Гэта вельмі дзіўнае адчуванне, калі табе даводзіцца прыкладаць хай і невялікія, але намаганні, каб жыць. І яшчэ адно дзіўнае пачуццё, якога я раней ніколі не заўважаў: зямля – магніт. Яна прыцягвае мяне. Пакуль я з лёгкасцю магу гэтаму працівіцца, але адчуваю, што надыдзе час, калі супрацьстаянне зробіцца куды больш сур’ёзным. Малюнкі ўсё лятуць і лятуць перад вачыма. Кітайцы ўсё нясуцца.

Я ўжо амаль не рухаюся. Толькі выявы змяняюцца за акном. Думак робіцца нашмат менш. Мяне часам падхоплівае і кудысьці нясе, але потым я нязменна знаходжу сябе ў тым жа крэсле, з якога ўсё пачалося. Дыханне? Так, дыхаць – гэта праца. І я працую. Сяджу ў крэсле і працую. Дыхаю. Дыхаю. Дыхаю. Не дыхаю.

Я не дыхаю і больш не сяджу ў крэсле. Я больш не я. Дажджом праношуся па планеце. Попелам выстрэльваю ў неба. Ветрам гну дрэвы на гары. Хваляй качаю лодку.

***

Я пішу гэты тэкст, седзячы ў самым танным гатэлі балівійскай пустыні.
Прайшло два тыдні пасля цырымоніі аяўаскі. Я плачу – які ж прыгожы наш свет!
Мой тэкст – гэта прызнанне яму ў каханні. Гэта мой нядзельны паход у царкву.
Мой паранены звер, што ўзіраецца ў пустэчу адданымі вачыма.