Архіў для большасці людзей уяўляецца нечым не вельмі цікавым і адарваным ад рэальнасці, схаваным пад тоўстым слоем пылу ў цёмных памяшканнях цагляных будынкаў без вокнаў. Але ж можна сказаць, што такое ўяўленне састарэла, і цяпер вядзе рэй «архіўная ліхаманка». Як працаваць з гэтай тэмай у мастацтве, чытай у даследаванні нашай кантрыбутаркі Лізы Каўцяк.
Тэрмін «архіўная ліхаманка» ўвёў французскі філосаф Жак Дэрыда, а ўслед за ім у фатаграфію – амерыканскі куратар нігерыйскага паходжання Акуі Энвезор. Ён абазначае менавіта тую апантанасць і энтузіязм, з якім мастакі з усяго свету ператрушваюць старыя куфры з бабулінай шафы і скупляюць чужыя здымкі на барахолках, каб стварыць з іх арт-праект. Аднак, па меркаванні спецыялістаў, недастаткова выкласці знойдзеныя фотаздымкі ў адным месцы, іх неабходна сістэматызаваць і прапісаць інфармацыю пра кожны артэфакт, для кіпы фота больш пасуе назва «калекцыя».
Праекты з выкарыстоўваннем архіўнай фатаграфіі сталі трэндам гадоў пяць таму, але гэта не першы раз, калі такія арт-праекты напоўніцу гучаць у свеце візуальных мастацтваў – мінулая хваля была ў 80-90- х. Пра ролю архіўнай фатаграфіі ў арт-прасторы 34mag пагутарыў з фотамастачкай Аленай Пратасевіч.
Алена Пратасевіч – фатографка, аўтарка фотаархіўных праектаў, даследчыца, зараз выкладае аўтарскі курс па архіўнай фатаграфіі ў Школе цэнтра фатаграфіі. Яе першае знаёмства з тэмай адбылося ў 2013 годзе, калі на праграме «Досвед Паўночных краін» піцерскага «ФотаДэпартамента» яна трапіла на варкшоп нідэрландскага фатографа Андрэі Стулціенс, якая працуе з фотаархівамі ва Угандзе і на іх аснове робіць уласныя праекты.
«Я была ў поўным захапленні! Не ведаю, што менавіта спрацавала: асоба выкладчыцы ці сам варкшоп, але я цалкам пагрузілася ў тэму. Наведвала майстар-класы, збірала арт-кнігі з архіўнымі праектамі і ў нейкі момант зразумела, што ў мяне дастаткова матэрыялу і ведаў, каб пачаць выкладаць», – кажа Алена.
Так з’явіўся невялікі курс, з якім яе запрашалі ў Школу фатаграфіі (Цэнтр фатаграфіі Аляксея Шынкарэнкі), у НЦСМ, Гістарычны музей і на лекцыі ў межах аўтарскага курсу Ягора Войнава. У праекце «Ідэальнае цела» Алена змясціла фотаздымкі, якія прадаваліся на e-bay з тэгам #perfectbody, каб лепей разумець, якія прыкметы робяць цела «ідэальным».
У фатаграфіі доўгая гісторыя намаганняў патрапіць на тэрыторыю арту: праз дакументальнасць у яе заўжды з гэтым былі праблемы. Мастацтва – гэта трансфармацыя ды інтэрпрэтацыя рэальнасці, а фота – дакладная копія. Што тычыцца архіўнай фатаграфіі, многія асацыююць яе менавіта з дакументальнай функцыяй – падаецца, што гэта толькі сведчанне мінулых падзей. Але калі мы трапляем на барахолку і набываем фотакартку, мы не ведаем нічога пра яе гісторыю, аўтара і тых, хто на гэтым здымку. У той момант, калі мы бярэм фотаздымак і пачынаем разглядаць яго, фота губляе ўсю дакументальнасць – становіцца нечым іншым.
«Магчыма, – дзеліцца ўласным адчуваннем Алена, – яна становіцца часткай нашай асабістай гісторыі ці гісторыі, якую мы жадаем расказаць гледачу. Вось тут і можа адбыцца гэтая трансфармацыя, якая выведзе здымак на тэрыторыю мастацтва, але пры гэтым не знішчыць першасную дакументальную функцыю архіва».
Архівы знаходзяцца рознымі спосабамі, але заўсёды ў гэтым паляванні на рэліквіі прысутнічаюць моманты ўдачы і чараўніцтва. Так, Тасіта Дзін, брытанская мастачка, стварыла свой культавы праект Floh, што на нямецкай значыць «блыха», для якога яна купляла старыя здымкі на барахолках Еўропы і Амерыкі. Гучыць даволі проста, але менавіта яе праект крытыкі назвалі лебядзінай песняй аналагавай фатаграфіі, бо ў яе атрымалася апісаць без адзінага слова цэлую эпоху, якую так шмат даследавалі і пра якую стварылі безліч кніг і артыкулаў.
Анастасія Маркелава набыла каробку з некалькімі сотнямі фотаздымкаў падчас свайго падарожжа на Шры-Ланку, пазней высветлілася, што гэта сямейны архіў багатай брытанскай арыстакратычнай сям’і Раст, чый дзед быў даволі вядомым фатографам. Анастасіі спатрэбілася некалькі гадоў, каб усвядоміць гэта, але ў выніку з’явіўся праект Please Return.
Андрэе Стулціенс, якая натхніла Алену на працу з гэтай тэмай, нехта прынёс архіў сямейнай пары толькі таму, што яна як фатограф зможа прыдумаць штосьці цікавае з гэтымі здымкамі, а пасля тое стала яе галоўнай тэмай. Так з’явіўся праект Komm, mein Mädchen, in die Berge («Пойдзем, дзяўчынка, у горы»).
Часта паўстаюць пытанні пра ролю аўтара ў архіўных праектах, бо самі яны не робяць здымкі, некаторых нават абвінавачваюць у тым, што яны жывуць не сваім жыццём, занадта занураюцца ў праект. «Я з гэтым катэгарычна не згодная: архіўнае фота – гэта матэрыял даследавання і стварэння ўласнага выказвання. Калі працуеш з чужым архівам, становішся куратарам, які стварае асабісты міф. І гэты міф з’яўляецца мастацкім творам, а архіў – проста матэрыял, як гліна ці фарбы».
Як можна працаваць з архіўнымі фотаздымкамі?
Адзін з самых распаўсюджаных спосабаў працы з дакументальным матэрыялам – выкарыстаць здымкі з архіва ў арт-праекце. Гэта нават можа быць толькі адзін фотаздымак, які створыць кантраст паміж сучаснасцю і мінулым і дадасць новае гучанне праекту.
Іншы шлях – знайсці дзе-небудзь (напрыклад, у закінутым доме) альбом з фоткамі і пагрузіць яго ў іншы дыскурс. Такі падыход больш пасуе для востра палітычных, сацыяльных і нацыянальных праектаў, калі праз звычайныя фотакарткі падгулялых сваякоў з юбілеяў паказваецца жыццё цэлага пакалення людзей.
«Калі працуеш з чужым архівам, становішся куратарам, які стварае асабісты міф. І гэты міф з’яўляецца мастацкім творам, а архіў – проста матэрыял, як гліна ці фарбы»
Выяву таксама можна змяняць. З дапамогай тэхнікі пераздыму і кадравання можна стварыць новую аўтэнтычную выяву, якая падкрэсліць сэнсы і сімвалы аўтара як даследчыка. Частка здымка асобна ад цэлай карткі можа расказаць больш пра тое, аб чым фотаздымак сведчыць, і можа стаць новым арт-аб’ектам з уласным сімвалізмам.
Мажліва, самы цікавы і кінематаграфічны падыход – стварэнне новых гісторый з элементаў розных архіваў. Гэта своеасаблівы калаж сэнсаў, які перадае новыя прыдуманыя гісторыі, выкарыстоўвае фатаграфіі рэальных месцаў і людзей, пазбаўляе іх сваёй ідэнтычнасці, каб выпусціць у рэальнасць фантазмы аўтара.
Аўтары фота: Yasmine Eid-Sabbagh and Rozenn Quéré «Possible and Imaginary Lives», Алена Пратасевіч «Ідэальнае цела», Анастасія Маркелава «Please return», Сяргей Кажамякін «Дзіцячы альбом», Andrea Stultiens «Komm, mein Mädchen, in die Berge»
Заліпаем на здымкі з дронаў і даведваемся, чым дыхае свет квадракоптаршчыкаў.
Працы пацыентаў «Навінак» і беларускіх дамоў-інтэрнатаў, а таксама арт прызнаных мастакоў.
Гутарым з куратаркай выставы Non-fashion Дзінай Даніловіч пра спалучэнне індустрыі моды з мастацтвам.
Мастак з Маладзечна «крыжуе» расліны з целам чалавека. А ты там чым займаешся?
У сетках сядзяць 5,63 мільёна.
Псіхадэлічная музыка з глыбокай лірыкай.
«Каб больш уважліва ставіцца да навакольнага асяроддзя».