Алена Агарэлышава

 Гераіня:  Зараз Алене Агарэлышавай 30 гадоў. Яна скончыла БДУ па спецыяльнасці «Інфармацыя і камунікацыя». Магістр сацыялогіі, спецыялізацыя – «Гендарныя даследванні». Працавала сацыёлагам-даследчыкам у Акадэміі навук, дызайнерам, маркетолагам і нацыянальным кансультантам на гендару ЮНІСЭФ. Зараз займаецца гендарнай адукацыяй и даследваннямі, кіруе канцэнтрацыяй «Гендарныя даследванні» ў ECLAB, трэнерствуе ў праграме «Агенты зменаў супраць гендарнага гвалту». У «Цэнтры падтрымкі анкапацыентаў “У імя жыцця”» больш не працуе, але выкарыстоўвае фармат форум-тэатра ў іншых праектах.

Арыгінальная дата публікацыі – 10.03.2016. Матэрыял выходзіць з невялікімі праўкамі, якія дазваляюць зразумець, як мянялася гераіня і яе актывізм праз гады.

Што такое форум-тэатр

– Форум-тэатрам я пачала займацца ў 2014 годзе. Моладзевае аб’яднанне «Новыя твары» праводзіла навучальны курс пра тэхніку і методыку форум-тэатру, прынцыпы працы вядоўцы – «джокера». Нам распавядалі, як актывізаваць актораў і гледачоў, а гэта, дарэчы, цяжка, асабліва калі тое людзі сталага ўзросту. Пасля таго, як я скончыла курс, мне затэлефанавала Ірына Жыхар, дырэктарка сацыяльна-асветніцкай установы «Цэнтр падтрымкі анкапацыентаў “У імя жыцця”», і прапанавала выкарыстаць практыку форум-тэатру для анкалагічных пацыентаў, якія змаглі перамагчы рак.

У кожнай пастаноўцы ёсць акторы і гледачы. Першыя – людзі, якія ў жыцці сутыкнуліся з пэўнымі праблемамі ды хочуць пра іх распавесці свету. Яны ў тэатралізаванай форме гавораць аб дрэнных сітуацыях, а пасля ўсё становіцца яшчэ горш, і гледачоў чакае даволі сумны фінал. Пасля гэтага тэатр сканчаецца, і пачынаецца форум.

«Людзі часта баяцца ісці лячыцца, бо не ведаюць, што іх чакае»

На сцэну выходзіць адмысловы чалавек – «джокер» (ягоную ролю выконваю я). Ён правакуе актораў і гледачоў на абмеркаванне. Гаворыць пра сюжэт, пытае, ці была ў каго з людзей падобная сітуацыя ў жыцці ды як, на іхны погляд, можна развязаць праблему. Пасля пастаноўка пачынаецца зноў, толькі кожны глядач можа ў любы момант сказаць «стоп», выйсці на сцэну, каб замяніць героя і пачаць дзеяць. Спектакль можа прайгравацца бясконца, варыянты развіцця сюжэту заўсёды розныя, а таму, звычайна, мы абмяжоўваем час. Па сутнасці, гэта глабальны мазгавы штурм пра тое, як выпрацаваць эфектыўныя рашэнні ў любым жыццёвым выпадку. Абмяркоўваюцца не надуманыя сітуацыі, а ўзятыя з рэальнага жыцця канкрэтных людзей. Таму актор ці глядач, калі праходзіць праз гэта, ужо назапашвае пэўны практычны досвед, можа выкарыстоўваць яго ў жыцці. 

Рэальнасць «джокера»

– Калі мы распрацоўвалі пастаноўку і ўдзельніцы дзяліліся сваймі цяжкімі гісторыямі, мне было вельмі складана, бо я эмпат. Але я накіроўвала працэс, таму нельга было зашывацца ў вугал і плакаць, даводзілася трымацца, а пасля прыходзіць дамоў, глядзець у адну кропку і гадзінамі адыходзіць. Пасля гэтыя гісторыі сталі часткаю маёй рэальнасці.

Асноўная тэма – працяглы перыяд лячэння і элемент барацьбы з захворваннем, момант, калі чалавек пераасэнсоўвае жыццё, расстаўляе прыярытэты. Адбываецца пераацэнка каштоўнасцяў, разуменне свайго месца ў свеце, асэнсаванне, што істотна, а што зусім не. Таму, напэўна, анкапацыенты неверагодна мудрыя і вельмі моцныя, з імі цікава камунікаваць. І яшчэ не зразумела, хто каму больш энергіі дае: я ім ці яны мне. Я ганаруся, што з імі знаёмая, і радая, што публічная дзейнасць дае шмат сілаў на барацьбу з хваробаю і сваймі комплексамі.

«Джокер» не стварае гатовых рашэнняў, а мусіць стымуляваць на размову і аналіз сітуацыі. Чаму я пачала займацца менавіта гэтым? Мне блізкая думка, што людзям самім патрэбна актывізавацца для развязання ўласных праблемаў.

Захворванне як кэйс

– Не так даўно ў майго айчыма знайшлі анкалогію. Гэта вельмі балюча. Калі прыходзіла ў шпіталь размаўляць з лекарамі, то не магла спярша ні слоўца сказаць, бо язык да нёба прыліпаў. Калі ідзеш да чалавека пасля анкалагічнай аперацыі, то больш за ўсё хочацца кінуцца ў істэрыку. Але пасля ўспамінаю ўсе нашыя форум-тэатральныя абмеркаванні пра тое, як мусяць і не мусяць весці сябе блізкія, бяру сябе ў рукі – і пагнала. Калі доктар бачыць перад сабою не істэрычку, а адэкватнага чалавека, то атрымліваецца канструктыўны дыялог. Тое ж і з роднымі: трэба проста выпраменьваць пазітыў і падтрымліваць, а не кідацца ў соплі. Ім і так цяжка, а яшчэ і цябе супакойваць.

Я ўспрымаю захворванне як кэйс і будую да яго алгарытм дзеянняў: трэба разабрацца, што рабіць, з якіх этапаў складаецца лячэнне, што трэба мяняць, што рабіць блізкім. Атрымліваецца нашмат прасцей, бо сёння рак – гэта не «жах, пекла і невядомасць», а матыў пачаць будаваць жыццё на новы лад.

Мне мая актыўнасць шмат дала і ў асабістым плане. Да таго, як я стала шчыльна і блізка працаваць з форум-тэатрам, мне здавалася, што анкалогія – гэта, безумоўна, пра смерць, ды іншых варыянтаў быць не можа. Шэсць гадоў таму ад раку грудзі памерла мая маці. Яна проста не захацела праходзіць лячэнне, бо думала, ад таго, што яе парэжуць, не будзе плёну, і ў выніку, праз даволі кароткі час, яе не стала. Тады мне здавалася, што гэта правільна: рак хоць лячы, хоць не лячы – усё роўна быць бядзе. Цяпер я адназначна перагледзела сваё стаўленне да сітуацыі: адмаўляцца ад лекавання – гэта тупік, з хваробаю трэба змагацца, і медыцына можа істотна падоўжыць жыццё.

Гэта гісторыя не толькі маёй маці, але, на жаль, шмат якіх іншых. Але жыццё ідзе наперад, і тое, што мы робім з форум-тэатрам і цэнтрам «У імя жыцця», моцна ўплывае на стаўленне людзей. Усё больш з іх разумеюць, што рак – гэта не заўсёды смяротна, і не лянуюцца зрабіць прафілактычнае абследаванне, а, калі прагнозы пацвярджаюцца, пачынаюць лячыцца і змагацца за сваё жыццё.

Тэкст by Nasta Eroha
Фота by Кацярына Ігнашэвіч