34mag

«Проста хачу крычаць»: успаміны пра 11 красавіка

13.12.2017
Аўтар: Violetta Savchits
9755

Праз тры дні заканчваецца збор сродкаў на дакументальны спектакль пра тэракт у менскім метро 11 красавіка 2011 года. У цябе яшчэ ёсць шанец набыць квіток на яго. Мы сустрэліся з Лабараторыяй сацыяльнага тэатра і рэкурсіўна сабралі пяць кранальных гісторый удзельніц і ўдзельніка каманды пра тое, які след у іх жыцці пакінула гэтая трагедыя.

Лабараторыя сацыяльнага тэатра – тэатральная група, створаная на аснове канцэнтрацыі «Сучаснае мастацтва і тэатр» Еўрапейскага каледжа Liberal Arts у Беларусі.

Іх дакументальны спектакль «11 красавіка» – незалежны праект Лабараторыі, пастаноўка пра выбух у менскім метро 11 красавіка 2011 года.

Каманда адшукала людзей, якія пацярпелі падчас тэракту, і правяла з імі шматгадзінныя глыбінныя інтэрв'ю. На аснове гэтых матэрыялаў драматург Косця Сцешык склаў п'есу — яе публічная чытка адбылася 11 красавіка 2017 года пад кіраўніцтвам рэжысёркі Валянціны Мароз.

Удзельнікі(-цы) Лабараторыі сабралі групу актораў і акторак, распрацавалі сцэнаграфію і праект відэаафармлення спектакля, знайшлі памяшканне і пачалі рэпетыцыі.

Квіток за 10 BYN можна набыць, падтрымаўшы краўд-кампанію спектакля.

Прэм’ера адбудзецца 3 і 4 лютага ў арт-прасторы «ВЕРХ».

Ніжэй – асабістыя гісторыі рэжысёркі Валянцыны Мароз і тых, хто займаецца інтэрв'юіраваннем і прэзентацыяй тэксту.

Валянціна Мароз

рэжысёрка

Я працавала, калі 11-га красавіка здарыўся выбух. Мне патэлефанаваў прыяцель і спытаў, ці ўсё ў мяне ў парадку. «Так, а ў чым праблема?» – перапытала я. «Ну, тады ўсё добра», – сказаў ён і паклаў трубку. Праз пару хвілін зноў пачуўся званок ад дачкі з тым жа пытаннем. Я здзівілася: «Усё ў парадку, а што адбываецца?». «Выбух», – адказала яна.

Памятаю адчуванне поўнага здзіўлення і нават раздражнення: мы знаходзімся на такой тэрыторыі, што ў нас не можа быць выбухаў, каму мы патрэбныя? Прыкладна праз гадзіну з'явілася інфармацыя пра падзеі. Былі праблемы з сувяззю, датэлефанавацца было немагчыма.

Увечары мы з сям'ёй чыталі навіны ў інтэрнэце. Атмасфера ў той перыяд была напружаная, здарыўся эканамічны спад. Паўсталі думкі, што камусьці гэта было патрэбна. Казалі, што ў дварах Кастрычніцкай ужо стаялі машыны, хутка прыехалі і развезлі людзей. Дыяпазон пачуццяў і эмоцый быў велізарны: і здзіўленне, і крыўда, і раздражненне.

На наступны дзень пасля тэракту мы прывезлі кветкі на месца падзей. Калі пазней я спускалася ў метро, то спрабавала рэканструяваць карціну, адчувала трывожнасць. Пасля на станцыі замянілі пліткі, але доўга не замянялі плафоны: там заставаліся праломы, лямпачкі былі аголеныя. Я заўсёды туды глядзела і фіксавала на іх увагу. Але потым я зразумела, што выцесніла гэта, заблакавала.

Іра Аверына

У 2011 годзе я вучылася ва ўніверсітэце. Была пара па педагогіцы, і нас адпусцілі крыху пазней. Калі мы спусціліся ў метро, аказалася, што цягнікі не ходзяць і метро зусім не працуе. Мы з аднагрупнікамі вырашылі прайсці да Купалаўскай. Было цёпла. Тады ад званка сябра і даведаліся, што адбыўся выбух.

Я патэлефанавала ўсім родным і блізкім, даведалася, што з імі ўсё ў парадку. Мне патэлефанавалі сваякі, якія жывуць не ў Менску. Хваля спала. Я не памятаю, што было далей у той вечар. Калі трагедыя не тычыцца цябе асабіста, глыбокую рэфлексію ты забываеш хутка.

На наступны дзень мы з аднагрупнікамі з'ездзілі на месца трагедыі ўскласці кветкі і жахнуліся таго, што адбываецца. Некалькі дзён цягнікі не спыняліся на станцыі, праязджалі міма. Першы час я не ездзіла на метро.

Праз некаторы час пасля тэракту я апынулася на станцыі і зразумела, што там катастрафічна мала людзей. Мне здавалася, што колькасць людзей у метро зменшылася ў разы. Людзей у пераходзе паміж Кастрычніцкай і Купалаўскай было так мала, нібы ўвесь горад вырашыў «заблакаваць» гэты шлях і не ездзіць у метро.

Ганна Казакова

Я праходзіла практыку ў кампаніі, чый офіс знаходзіўся ў будынку старога музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны на Кастрычніцкай плошчы. Мы павінны былі працаваць да 6 гадзін вечара, але сышлі крыху раней. Я была дома, рыхтавалася да пар і раптам пачула гукі сірэн. Патэлефанавала маме і даведалася, што здарыўся выбух.

У той вечар мне трэба было ехаць у горад, але было страшна, і я засталася дома. На наступны дзень мы хацелі з'ездзіць з кветкамі на Кастрычніцкую, але кветкі было няпроста набыць: іх нідзе не было.

Мне трэба было карыстацца метро ў любым выпадку, бо я працавала на Кастрычніцкай плошчы. Як толькі стала можна, адразу пачала карыстацца. Памятаю, як памянялі лавачкі. Раней яны былі з адкрытым нізам, а сталі з закрытым. Пачала звяртаць увагу на людзей з вялікімі торбамі. Прыходзілася ўвесь час абсякаць сябе: «Не, гэта проста чалавек з вялікай торбай».

Мяне кранула гісторыя пра чалавека, які займаўся танцамі. Пры выбуху аскепкі моцна паранілі яму ногі. Ногі – яго інструмент, і ўсё яго прафесійнае жыццё ў гэты момант змянілася. Я часта ўзгадвала гэтага чалавека.

Павал Андрэеў

У 2011-м я жыў у Магілёве. Калі спрабую ўзгадаць, што рабіў 11-га красавіка, да галавы адразу прыходзіць гісторыя, якая адбылася з айчымам. Увечары 11-га красавіка ён разліў на руку кіпень і на наступны дзень пайшоў у траўмапункт. Яму наклалі павязку, але бальнічны ён не ўзяў. Увечары да яго на працу прыйшлі два міліцыянеры, запрасілі ў аддзяленне і «адкаталі пальцы» у сувязі з тэрактам. Патлумачылі, што гэтая працэдура – простая фармальнасць. Нават мяне ў Магілёве нейкім чынам закранула трагедыя.

У кагосьці гэты вечар быў найгоршы, у мяне – звычайны. Я нікому не тэлефанаваў. Мне ніхто не тэлефанаваў. Не было грамадскай панікі. Па сутнасці, у нас у горадзе засталася «стабільная Беларусь». Я чытаў, што на наступны дзень актыўна правяралі машыны на трасах Гомельскай, Магілёўскай і Віцебскай абласцей.

Калі я пачаў жыць у Менску, пра трагедыю ў метро не думаў. Станцыя была для мяне проста станцыяй. Потым я пачаў браць інтэрв'ю, і гэтая гісторыя стала мне бліжэй. У тэксце спектакля ёсць момант, дзе Яраслаў, адзін з герояў, стаіць у слухаўках перад дзвярыма. Ён спрабуе апісаць перажыванне выбуху так: «Усё вжжж! Я такі ааа! Проста хачу крычаць». Я думаю: «Калі б зараз здарыўся выбух, гэта адбылося б з маім целам, кавалак мармуру адляцеў бы ў мяне ...» Гэта выклікае трывогу, месца напаўняецца іншай энергіяй, і ты пачынаеш ставіцца да яго інакш. Такое адкладзенае перажыванне.

Кацярына Чакатоўская

У той дзень я была ў офісе на працы, і ў нас не было інтэрнэту. Мая маці была дома, але яна таксама не фанат інтэрнэту і тэлевізару, таму пра тое, што адбылося, наша сям’я даведалася ўжо ўвечары даволі позна. Я вярнулася дадому, павячэрала, парабіла справы і адкрыла інтэрнэт. З камп'ютара на нас абвалілася цэлая лавіна інфармацыі. Пачалася лёгкая паніка і здзіўленне, што зараз у горадзе адбываюцца нестандартныя рэчы, а я сяджу дома і нічога не ведаю. Было адчуванне капсульнасці і замкнёнасці ў гэтым свеце.

У мяне тады ўзнікла аналогія са снежаньскай Плошчай 2010-га. Я там была, потым прыйшла дадому і ўсю ноч чытала абнаўленні пра тое, што там адбываецца. У мяне быў прыблізна той жа стан трывогі: я ў бяспецы, а дзесьці адбываецца тое, дзе я магла быць. Тое ж самае адчуванне, што я пазбегла нейкай страшнай гісторыі. Гэта можна назваць маленькім посттраўматычным сіндромам: я ўсё адно прапускала гэта праз сябе. Я ўяўляла сябе на месцы ахвяраў, прыдумляла хады на выпадак, калі нешта раптам здарыцца са мной.

Пасля з’явілася шмат міліцыянтаў на ўваходзе ў метро, і ўсіх адразу пачалі правяраць. Тады я працавала ў тыпаграфіі, і ў мяне звычайна былі з сабой вялікія сумкі з рознымі ўзорамі, нейкімі паперамі. Іх увесь час шманалі, і гэта выклікала раздражненне.

Доўгі час я не ездзіла на метро. Я планавала маршруты такім чынам, каб пазбегнуць гэтай перасадкі. Не памятаю, як патрапіла першы раз на Кастрычніцкую пасля тэракту. Гэта адбылося неяк выпадкова, калі ўжо свядомасць адпусціла і неяк жыццё пайшло далей.