Глядзець на мужчыну

Ідэя праекту нарадзілася яшчэ колькі год таму, калі Дзіна рабіла выставу «Сінематограф» у віцебскім Арт-цэнтры Марка Шагала. Аголенасць тады была мінімальная, але куратарка ўсё адно сутыкнулася з ненармальнай рэакцыяй дарослых людзей на цела, што і стала штуршком да буйнога праекту пра цялеснасць.

«На першым паверсе былі карціны Шагала, дзе аголеных грудзей дастаткова, а на другім – “Сінематограф”. Аднойчы прыйшла пара пад пяцьдзясят. Ён за 30 секунд абышоў Шагала і заліп над працамі з “Сінематографа”. Калі на выхадзе вахцёрка запыталася, ці спадабалася яму, мужчына адказаў, што ў зале на другім паверсе – проста жах! Голыя грудзі ў святых сценах Шагала!» – узгадвае Дзіна. Куратарку шакавала рэакцыя палаваспелага жанатага мужчыны на нейтральныя працы, і ў той момант яна зразумела, што трэба рабіць праект пра цела. Тым больш што праз 5 год «Сінематографа» трэба было нешта мяняць.

«“Анатомія” – гэта больш чым цела, гэта ўнутраная структура, тое, як усё зладжана, – калі Дзіна пачынала гэты праект, не думала, што будзе так праблематычна знайсці аўтараў. – Ёсць шмат тых, хто працуе з целам, але яны шыфруюцца і кажуць: “Калі ўлады даведаюцца, што я гэтым займаюся, то прыйдуць і канфіскуюць мой камп’ютар”».

Першая выстава адбылася ў 2012 годзе ў Віцебску ў Арт-цэнтры Шагала і ў віцебскім Цэнтры сучаснага мастацтва. Па словах куратаркі, гэта была зборная салянка: мэта – паказаць шмат аўтараў, якія па-рознаму працуюць з целам. На той момант пазітыўнага стаўлення ад гледача не чакалася, бо ў людзей не было яшчэ візуальнага досведу і разумення, што ў аголенасці – багата сімвалізму, больш, чым эратычнасці ці парнаграфічнасці. Увогуле рэакцыя на «Анатомію» была неаднароднай: маладняку спадабалася, а некаторыя казалі, што выставе бракуе жывапісу, бо ў Віцебску ў той час для гледачоў перавага фота была нязвыклай.

«Калі я ўбачыла, як студэнткі-наведніцы, гледзячы на здымкі аголеных юнакоў, хіхікалі і хавалі твар у далоні, я зразумела, што ўсё раблю правільна і што гэты праект патрэбны Беларусі», – кажа куратарка. Наступным этапам развіцця «Анатоміі» стаў пераезд у Менск – кампіляцыя двух віцебскіх выстаў мінулых гадоў была экспанавана ў сталічным НЦСМ. У Віцебску праект больш не працягваўся. Па-першае, праз тое, што арт-цэнтру Шагала забаранілі супрацоўнічаць з куратарскай групай «Анатоміі», а адной пляцоўкі было не дастаткова. Па-другое, паўплывалі пераезд куратаркі ў Менск і разуменне таго, што далейшыя трансфармацыі праекту ў Віцебску амаль нікому не патрэбны. Стала зразумела: трэба займацца больш вузкімі тэмамі, а не рабіць дайджэсты пра цела ўвогуле. Так летась нарадзілася «Анатомія. Ідэальнае цела».

«Тэма ідэальнага цела з’явілася таму, што я на той момант займалася фэшн-фатаграфіяй, і мяне зацікавіла, што людзі, цела якіх ідэальнае з пункту гледжання масавай культуры і стандартаў, не задаволены сваім целам нават больш, чым простыя людзі са звычайнымі прапорцыямі. Для мяне стала адкрыццём, што гэтае “ідэальнае цела” не гарантуе шчасця, – тлумачыць свой выбар куратарка. – Я адразу ведала, што зраблю праект пра мужчынскае цела, але разумела, што кіраўніцтву НЦСМ патрэбны час, каб дазволіць такое: я не магла адразу сказаць, што хачу зрабіць праект пра мужчын. З імі заўсёды больш праблем: складана знайсці аўтараў, складана вырашыць праблемы з цэнзурай. Было шмат крытыкі ад феміністак, якія заўважалі толькі праекты з жанчынамі, нягледзячы на тое, што была аднолькавая колькасць мужчынскіх і жаночых праектаў. Быццам мужчынскае цела знаходзіцца па-за рамкамі дыскусіі пра цела.

У гісторыі мужчынскай фатаграфіі амаль няма аўтарак, збольшага там гомаэратычныя здымкі, алюзіі на Антычнасць і нямецкая фатаграфія часоў Трэцяга рэйху. Гледзячы на міравую анталогію, я разумела што погляд на мужчынскую цялеснасць вельмі вузкі: цела мужчыны рэпрэзентуецца як кавалак мяса. Модна казаць пра аб’ектывацыю жаночага цела, але ніхто не кажа пра мужчынскае, хаця гэта больш вострая дыскусія: тут больш канфлікту, больш табу і стэрэатыпаў. Мужчыны выключаны з дыскусій пра цялеснасць у фатаграфіі, але цяпер з мужчынскім целам працуюць у кіно, рэкламе, фэшн-здымках. Яно таксама становіцца аб’ектам і выклікае больш пытанняў, чым жаночае».

Дзіне не цікава рабіць праект, які ўбачыць толькі арт-кам’юніці – у Нацыянальны цэнтр сучасных мастацтваў, дзе праект экспануецца ўжо тры гады, прыходзяць і тыя, хто нават ніколі не чуў пра галерэю «Ў», а куратарцы важна, каб і такія людзі ўбачылі яе выставу. Яна хоча, каб яны перамаглі шок і задумаліся пра культуру цела ў сучаснасці. Канешне, гэта не адзіны праект пра цела і гендар, таксама існуюць «XXY», «Больш чым яна» і «Больш чым ён», але амаль няма праектаў, якія працуюць з тэмай цела і смерці.

«Мяне часта абвінавачваюць, што ў маіх праектах прысутнічае шмат дыскрымінацыі і аб’ектывацыі, але мне не хочацца працаваць толькі з “правільнымі” праектамі. Ёсць аўтар, з меркаваннем якога можна пагаджацца ці не пагаджацца, і ёсць гісторыя мастацтва, у якой ёсць шмат стаўленняў да цела і яго рэпрэзентацыі. Мне цікава паказаць розныя традыцыі, нават калі я як куратар не пагаджаюся з аўтарам. Калі аўтар выказвае пазіцыю, глядач павінен разумець, што ёсць і такі погляд на рэпрэзентацыю цела. Я магу паказаць праект, з якім я не згодная, калі ягоная прысутнасць дадасць новыя сэнсы і гучанне іншым праектам у рамках выставы. Але ёсць табу – апраўданне гвалту», – кажа Дзіна.

Сёлета ў «Анатоміі» прынялі ўдзел 18 мастакоў, сярод іх выбітныя замежнікі: латыш Андрэйс Строкінс, які на мінулым тыдні стаў лаўрэатам FOAM Talent 2016 – прэміі буйнога фатаграфічнага часопіса Foam Magazine, чэшскі мастак Міхал Мацку – стваральнік прызнанай ва ўсім свеце тэхнікі «жэлаж» («жэлацін» + «калаж»). Мы абралі самыя яскравыя, на наш погляд, праекты «Анатоміі» гэтага года і вырашылі распавесці пра іх крышку больш.

1 / Сёлета, атрымаўшы дазвол ад камісіі па этыцы і маралі, у «Анатоміі» ўдзельнічае берлінскі мастак-перформер Міша Бадасян. Ён прадаставіў два відэаперформансы «Love» і «Respect», якія артыст зрабіў па выніках свайго праекту «Save the Date». На працягу года Міша кожны дзень займаўся сэксам з новымі партнёрамі, знаходзячы іх праз інтэрнэт, у гей-клубах і нават у парках. «Love» і «Respect» – праекты-рэфлексіі пра пакаянне і самотнасць пасля эксперыменту, сваю знявагу і сваіх палюбоўнікаў, свае адчуванні цягам апошніх месяцаў праекту. У адным з перформансаў Міша б’е сябе ў твар, нібы выбачаецца перад людзьмі, якім ён зрабіў балюча сваім нашумелым арт-праектам. Да відэаверсіі ён рабіў такі ж перформанс, які павінен быў доўжыцца паўтары гадзіны, але на трэцяй хвіліне хтосьці з публікі падышоў і абняў яго, Міша расплакаўся і не змог працягваць біць сябе.