Тэатральная рэвалюцыя

Хайнер Мюлер увайшоў у гісторыю як адзін з галоўных нямецкіх драматургаў ХХ стагоддзя, які змяніў погляд на тое, як тэатр і п’есы могуць апрацоўваць сучаснасць. Ён родам з Усходняй Германіі, за сваё жыццё пабачыў усталяванне Трэцяга райху, Другую сусветную, падзел Германіі, раздзіманне і лопанне бурбалкі камуністычных ідэй, а пасля падзення Берлінскай сцяны паспеў яшчэ і расчаравацца ў абяцанай свабодзе і капіталізме. Па словах Ёханэса Кірстэна, ён так і не прыстасаваўся да новай рэальнасці і не прыняў чарговую рэвалюцыю.

    
Пасля экскурсу ў жыццёвы і творчы шлях Мюлера, мы крыху пагутарылі з Ёханэсам, які выступіў у гэтым праекце не толькі як знаўца наробку класіка, але і як драматург. У Германіі так называюць і загадчыка па літаратурнай частцы сумесна з арт-менеджарам. Функцыя Кірстэна ў Гановерскім тэатры – планаваць разам з мастацкім кіраўніком сезон, прапаноўваць, якія спектаклі ставіць, якіх актораў і рэжысёраў запрашаць. За шмат год працы на гэтай пасадзе ён супрацоўнічаў не толькі з выбітнымі нямецкімі тэатрамі, але і нават з Нацыянальным тэатрам у Сеуле. Ён няблага размаўляе па-руску і часта наведвае Беларусь, бо жанаты з беларускай і «здесь тиоща». Мы правялі разам з ім дыягностыку нямецкай і беларускай тэатральнай сцэны, даведаліся пра трэнды ў Германіі, а потым з асалодай адкінуліся ў мяккае тэатральнае крэсла на пастаноўцы.

П’еса

Адразу пасля гутаркі мы ўскокваем у машыну разам з Ёханэсам і ляцім у ПК МАЗ – магчыма, самую нечаканую пляцоўку для нямецкага авангарднага тэатра.

Тэкст п’есы апрацаваны ў «Місіі» даволі незвычайна: акторы яго не вымаўляюць, а толькі варушаць вуснамі, а сам тэкст гучыць у выкананні Хайнера Мюлера са старога запісу чыткі п’есы. Па сюжэце тры рэвалюцыянеры – Дэбюісан, Галудэк і Саспортас – прыязджаюць на Ямайку, каб данесці галоўныя каштоўнасці Французскай рэвалюцыі: свабоду, роўнасць, братэрства – і распаўсюдзіць гуманістычныя ідэі французаў у калоніях. Але навіна пра прыход Напалеона да ўлады змяняе сітуацыю, і прынцыпы, абвешчаныя рэвалюцыяй, больш не актуальныя. Праз гэта паміж эмісарамі пачынаюцца разыходжанні наконт сваёй місіі.

«Тэатр – гэта своеасаблівая адкрытая прастора, у якой знойдзецца месца як для поп-музыкі, так і для класікі»

Гановерскі тэатр стварыў абсурдную пастаноўку, дзе адзін з эмісараў – Дэбюісан – жанчына ў касцюме міма-пажа, другі – Галудэк – у чырвонай форме кавалерыста ды яшчэ з вусамі, як у Далі, трэці – Саспортас – выліты Фантамас у працоўнай сіняй адзежы. Можа падацца, што гэтая адарванасць ад рэальнасці толькі перашкаджае ўспрымаць задумку драматурга. Але тое не імкненне эпатаваць публіку і не памылка інтэрпрэтацыі. Гэты цырк дапамагае аддзяліць сюжэт ад кантэксту, у які ён пагружаны, каб усё не ўспрымалася нечым далёкім – праблемай выключна французскіх каланізатараў ХІХ стагоддзя. Гэты мастацкі прыём прымушае задумацца пра еўропацэнтрызм, які хоць і паранены, але пазіцый яшчэ не згубіў. Еўропацэнтрызм сябе зжывае, да Мюлера гэта даходзіць яшчэ 40 гадоў таму, але і да сённяшняга дня не ўсе могуць у гэта паверыць. Нам усё яшчэ падаецца, што гэта справа белага еўрапейца – вырашаць, ставіцца гуманна да «не-белых» або не. Падчас міграцыйнага крызісу гэтая вера ў вялікую Еўропу стала яшчэ больш заўважнай, а п’есе падзеі дадалі новае гучанне.

    
Спектакль узбаламучвае наш звыклы свет, але разам з тым прапануе іншы пункт гледжання, дзе няма правільных адказаў, дзе свет больш не належыць адным гаспадарам, а тэатр больш не старамодная альтэрнатыва кіно. Па дарозе дамоў я адчуваю нешта правільнае ў такім парадку спасціжэння культурных прадуктаў: спачатку знаёмішся з адным са стваральнікаў, слухаеш пра другога, а пасля ўжо з поўным усведамленнем даеш нырца ў спектакль.