«Азадак гарэў»: стваральнікі фільма «II» – пра свой досвед булінгу

 

 Саша Лесько 

актор, суаўтар сцэнара

– Мне здавалася, што я магу быць нядрэнны рок-зоркай. Чаго ўжо там, у пятым класе мне хацелася быць крутым, як Брытні Спірс у кліпе «Womanizer», і я вырашыў паспрабаваць сябе ў хоры. Тут я ўпершыню сутыкнуўся з булінгам ад настаўніка.

У актавай зале быў невялікі скразняк, я вельмі стараўся прыгожа спяваць, бо хацеў выступаць, але дзверы рыпалі, адчыняліся і зачыняліся. У нейкі момант выкладчыца загадала мне выйсці і прытрымаць дзверы з адваротнага боку, таму што яна не чуе дзяўчынак. Я пагадзіўся. Назад у актавую залу мяне не запрасілі, праз хвілін дзесяць я сам вырашыў моўчкі зайсці, стаў на сцэну і працягнуў спяваць. Праз нейкі час выкладчыца зноў загадала мне выйсці. За дзвярыма прайшло яшчэ хвілін пяць, я заплакаў, забег у актавую залу і спытаў, чаму я павінен гэта рабіць. У адказ выкладчыца сказала, што ўзяла мяне ў групу толькі для таго, каб «прытрымліваць дзверы з адваротнага боку, калі ў зале скразняк».

Я рвануў да дырэктаркі і ўсё распавёў, але мне ніхто не паверыў. На наступны дзень я кінуў заняткі музыкай у школе, перастаў хадзіць на сальфеджыа і на акардэон. Маме давялося сказаць, што мне проста перастала падабацца – мне было сорамна пра гэта расказаць. Было вельмі шкада матчыных грошай, якія яна выдаткавала на акардэон. Яна выбрала самы прыгожы і вялікі. З тых часоў я спяваю толькі ў душы.

«На наступны дзень я кінуў заняткі музыкай у школе, перастаў хадзіць на сальфеджыа і на акардэон»

Заўсёды быў ціхім і неканфліктным. Мужчынскі калектыў мяне чамусьці не прымаў, але я хацеў гуляць у футбол з астатнімі. Усе разумелі, што правілаў гульні ў футбол я не ведаю, таму я кожныя 10-15 хвілін станавіўся тварам да сцяны і мне «прабівалі пенальці». Толькі пазней даведаўся, што насамрэч ніхто не выйграваў і не прайграваў – проста ўсе з сур'ёзным тварам пераконвалі мяне, што лік каманды ніжэй за спаборніцкі па маёй віне. Азадак гарэў.

Парадокс, але самым яркім і цяжкім уражаннем фізічнага гвалту стаў мой гвалт над іншым. Памятаю, я стаяў з сябрамі на футбольнай пляцоўцы. На мне была майка са Сільвестрам Сталонэ – мой брат тады любіў фільм «Рокі» і мне здавалася, што крута насіць такую майку. Хлопцаў, наадварот, гэта вельмі раздражняла – можа, таму што на спіне было вышыта «Rocky» стразамі. Да мяне падышоў адзін з хлопцаў, ён разбіў мне нос, разарваў майку. Астатнія двое проста глядзелі і смяяліся. Мне стала крыўдна: за майку, за тое, што я нікому нічога не зрабіў, за тое, што я пастаянна знаходжуся ў стане няўпэўненасці ў сабе, за тое, што мне павінна быць сорамна за свае гурткі выяўленчага мастацтва і танцаў, – і я пачаў біць у твар у адказ. Здавалася, што, калі цяпер нас не разнімуць, можа здарыцца нешта вельмі дрэннае, але я не мог перастаць абараняцца ад удараў і біць у адказ. Складана бачыць, што па тваёй віне чалавек выглядае дрэнна. І мне было цяжка прыняць, што гэта зрабіў я. Да гэтага часу шкадую, што не паступіў інакш. Гвалт не можа быць апраўданы гвалтам. Але ў той момант я не ведаў, як зрабіць, каб усё гэтае пекла скончылася.

 

 

 Аліна Юхневіч 

акторка

– Людзі – эгаісты. Яны не ўмеюць станавіцца на месца іншага чалавека, якому патрэбная дапамога. Мы баімся дапамагчы, таму што баімся, што нешта адбудзецца з намі. Замест таго каб даць падтрымку, уцякаем.

Аднойчы я з сябрамі ехала ў тралейбусе і страціла прытомнасць. Першае, што пачулі мае сябры: «Вось, дзяўчынка п'яная». Калі мы выйшлі на вуліцу, сяброўка заплакала: «Аліна, якія жорсткія дурныя людзі!» Ва ўсіх адразу такое стаўленне: калі ляжыць, то п'яны, калі хварэе, то заразны. А ўсё нашмат складаней, чым здаецца.

Да фільма ў мяне было такое размежаванне: мужчына павінен быць моцным, адказным, галоўным у сям'і, а жанчына павінна быць слабай, мілай, «за ім» – менавіта ў такіх узаемаадносінах прасцей дасягнуць гармоніі. Улада сказала: «Алін, мне здаецца, што ў чалавеку ўсё нашмат складаней». Мы крыху складаней, чым проста мужчына, крыху складаней, чым проста жанчына, крыху складаней, чым проста чалавек, – усё ў кожнага індывідуальна. Гэта было настолькі відавочна, што я падумала: «Блін, так!»

Мне вельмі-вельмі пашанцавала ў сям'і. Бацькі выхоўвалі мяне так, што мы былі цалкам адкрытыя адно перад адным. Калі я першы раз у жыцці паспрабавала цыгарэту, то я прыйшла і сказала: «Мам, я паспрабавала паліць». І яна сказала: «Добра, дачушка, калі ты думаеш, што гэта прывядзе цябе да нечага добрага, то я прыму твой выбар, але я цябе вельмі моцна прашу: не рабі гэтага, бо мне будзе вельмі балюча». Пасля яе слоў мне стала сорамна. Наступны раз, калі мне прапанавалі цыгарэту, я падумала пра яе і вырашыла: «Не буду, можа, потым».

Калі ў мяне з'явіўся малады чалавек, то я цалкам адкрыта казала, што ў мяне з'явіўся хлопец, якога я кахаю, з якім мне вельмі добра. І яны гэта прынялі. Цяпер у мяне ёсць сяброўкі, якім таксама дваццаць, яны сустракаюцца са сваімі маладымі людзьмі па пяць гадоў і да гэтага часу падманваюць сваіх бацькоў, быццам ночаць адна ў адной. Бацькі ведаюць, што іх падманваюць дзеці, дзеці ведаюць, што яны падманваюць бацькоў. Гэта такі абрыў паміж пакаленнямі, дзе няма ніякай шчырасці. Наогул. Няма. Шчырасці.

 

 

 Лёша Вайніловіч 

актор

– Калі выходзіш са школы, многія рэчы перастаюць выглядаць нармальнымі, але ў школе на гэта глядзелі як на нешта штодзённае. У нас у класе білі дзяўчынку венікам. Дзе такое можна ўбачыць у дарослым жыцці ў калектыве? Ва ўніверы? На працы?

Дзяўчынкам задзіралі спадніцы, чапалі за ўсякія часткі цела. Усе бегалі, смяяліся: «А-ха-ха, спадніцу камусьці паднялі!» І я такое мог зрабіць нават дзяўчынкам, да якіх я добра ставіўся. Гэта была быццам гульня. Але аднойчы я камусьці не з школьных сябровак так па жарце зрабіў, і яна адрэагавала: «Ты чо?» – і дала мне аплявуху. Тады я падумаў: «Блін, Лёш, ты мазгі ўключы: па факце гэта дамаганне».

У нас у школе хтосьці падкрадаў, і ў гэтым абвінавачвалі дзяўчынку з дзіцячай вёскі, казалі ёй пра гэта ў вочы самі дзеці. Хоць было незразумела, яна гэта ці не. У дзясятым класе настаўніца на замене неяк сказала хлопчыку: «Ды ў цябе няма бацькоў, ты ніхто, ты прыёмны». Пры ўсім класе, каб усе гэта чулі. Тое, што настаўнікі могуць сабе дазволіць сказаць: «Ты з дзіцячай вёскі», – кажа не пра настаўнікаў, а пра людзей. Кажа пра тое, які чалавек гэты настаўнік. Гэта не настаўнікі такія, а людзі такія.

І мы не ведаем нашых настаўнікаў як людзей. У нас выкладала вельмі добрая жанчына. І ў яе быў сабака, яна магла час ад часу расказаць нешта пра яго. Аднойчы яна прыйшла вельмі сумная, пачала нешта распавядаць, а потым сказала: «У мяне сабака памёр», – такое асабістае перажыванне, якое было важна пачуць.

«Калі людзі выходзяць са школы, яны нарэшце становяцца сабой»

Яна магла адзін дзень прыйсці ў адным настроі, потым у другім. Аднакласнікі смяяліся: «Калі паглядзець супраць сонца, то ў яе лысіна бачная». Калі я ўжо скончыў школу, да мяне выпадкова дайшла інфармацыя, што гэтая педагог памерла. Апошнія два гады ў яе быў рак. І я зразумеў, што настрой змяняўся і яна час ад часу знікала, таму што праходзіла тэрапію. Так, яна не абавязаная была нам пра гэта распавядаць, але мы не разумелі, што з ёй адбываецца.

Ты думаеш пра чалавека проста як пра прадмет: прыйшоў гісторык – ён гісторыя, ён выкладае прадмет і ўсё. Што ў яго ў асабістым жыцці адбываецца, тое нікога не тычыцца. Але гэта страшна, што мы можам не разумець і смяяцца над такімі рэчамі, так?

Я гатовы сустракацца са сваімі аднакласнікамі, гатовы пазнаваць іх як людзей. Калі людзі выходзяць са школы, яны нарэшце становяцца сабой, а не гуляюць у школьнае жыццё і не носяць школьныя маскі. У нас няма жа ніякіх урокаў камунікацыі! У лагеры дзеці сустракаюцца, садзяцца ў круг і гуляюць у нейкую гульню на знаёмства. Там за адну змену лепш пазнаеш дзяцей, чым аднакласнікаў, з якімі ты праводзіш вялікую частку свайго жыцця.

 

 

 Коля Лаўранюк 

прадзюсар

– Я займаўся кіно, тэатрам, граў у спектаклях, здымаўся ў фільмах, і гэта ўвесь час станавілася аб'ектам кпінаў. Я быў даволі слабым фізічна хлопчыкам, не займаўся ніякім спортам – да мяне можна было ўжываць фізічны гвалт. Гэта было нешта накшталт гульні. Не тое каб мяне лавілі і піз**ілі, білі нагамі – не, так, пару разоў ударыць, заламаць рукі. Гэта ўсё ўспрымалася як норма: калі кожны дзень з цябе здзекуюцца, ты абвыкаеш.

Аднойчы мы гуляліся, і настаўніца пачала на мяне крычаць і сказала: «Вунь выйдзі з класа». Я быў першакласнікам, і для мяне гэта было канцом свету. Я пайшоў у туалет, пачаў галасіць, казаў тым, хто заходзіў: «Хачу пакончыць з сабой, у цябе ёсць мыла або вяроўка?» Мяне прывялі назад у клас, распавялі пра ўсё маме: дома яна доўга стаяла і глядзела ў адну кропку.

Выдатны момант адбыўся, калі я быў старэйшы. У чацвёртым класе настаўнік павітаўся: «Hi, children». Я па прыколе адказаў: «Hi, Hitler». Потым мы ішлі кудысьці з класам, і аднакласнік прамовіў гэтую ж фразу. Настаўніца пачала яго жорстка бэсціць, а ён: «Гэта Коля сказаў». Да гэтага часу памятаю тое месца ў метро і як яна крычала: «Ты разумееш, што з гэтай фразай забівалі людзей падчас вайны! І ты дазваляеш сабе гэта казаць!» А потым на ўроку пра вайну настаўніца сказала: «Тады былі такія людзі, такія людзі ёсць і цяпер. І яны ёсць у нашым класе». Гэта быў дурны жарт: можна было спакойна застацца пасля ўрокаў і растлумачыць, што гэты жарт не смешны. Мы часта не разумеем у дзяцінстве, што смешна, а што – не. Але яна назвала мяне фашыстам пры ўсім класе – і ўсё зразумелі, пра каго яна кажа.

Я рос без бацькі, няма каму было мяне вучыць карыстацца напільнікам, паяльнікам, лобзікам. На ўроку працы трэба было вымераць нейкую дэталь, а ў мяне не атрымлівалася – і трудавік пачаў лаяцца: «Што, твой бацька не можа цябе навучыць?» І тут я пачаў плакаць. Перад усім класам. Мне было гадоў пятнаццаць. «Бацька з намі не жыве», – і настаўнік засмуціўся.

 

 

 

 Улада Сянькова 

рэжысёрка, суаўтарка сцэнара

– Маленькіх дзяцей палохаюць Бармалеем, а нас палохалі тым, што адлічаць з гімназіі. І працавала гэта не толькі з вучэбнай паспяховасцю. «Сказаў слова супраць? – Будзеш адлічаны!», «Не хочаш здаваць на крутую (і вельмі дарагую) кнігу па англійскай? – Будзеш адлічаны!», «Не здаў на якое-небудзь-чарговае-нікому-не-патрэбнае-лайно? – Будзеш адлічаны!»

У восьмым класе ў нас быў адкрыты ўрок па англійскай мове. Мы з нашай маладзенькай, але вельмі прасунутай англічанкай разыгралі аўкцыён. Прайшло шмат гадоў, з'явілася кіпа новых метадаў навучання дзяцей, а такога я яшчэ нідзе не бачыла. І вось, аўкцыён ідзе, мы з аднакласнікамі ва ўсю прадаем-купляем карціну Шышкіна, і тут з задняй парты ўстае завуч, накіроўваецца да выхаду, адчыняе дзверы і, павярнуўшыся, кідае: «It's not so brilliant!» Наша таленавітая настаўніца чырванее. А мы сядзім і не разумеем: аўкцыён скончаны? Я да гэтага часу памятаю гэты прэсінг з боку ўсёй сістэмы.

Мы павінны былі кожныя паўгода здаваць завучу па англійскай залікі, а ў канцы года – экзамен. І вось адзінаццаты клас, мая сяброўка здае ёй экзамен, а тая кажа: «Дзіцячы лепет на лужку, а куды паступаць збіраешся?» Адказвае, што на англійскую мову. І завуч ёй ва ўсіх фарбах пачынае апісваць, як англійская мова маёй сяброўцы не дадзеная ад прыроды і наогул наўрад ці яна кудысьці паступіць. Сяброўка потым паступіла ў Менск, а далей – у Оксфард.

«Сярод дзяўчынак я была горш за ўсіх. Цяпер кажу – і ганаруся гэтым»

У нас былі асобныя рэйтынгі для дзяўчынак і хлопчыкаў. Сярод дзяўчынак я была горш за ўсіх. Цяпер кажу – і ганаруся гэтым. А тады мне было вельмі сорамна, адчувала сябе другім гатункам. Маці прыходзіла на сход – і ёй пра гэта пры ўсіх паведамлялі, але яна была вышэй за ўсе гэтыя рэйтынгі і заўсёды хадзіла ў школу ваяваць за мяне.

Часам яшчэ і больш балюча могуць паводзіць сябе бацькі. Я працавала ў дзіцячым цэнтры, ведаю. Малая апранаецца, а маці, не адыходзячы: «Ну што там мая Танечка, дрэнна спраўляецца, так? Яна ў нас павольная вельмі, дрэнна разумее, ну не дадзеныя нам мовы, разумееце, не дадзеныя». У гэты час звяртаецца яе ж сын і прыносіць ёй малюнак. І яна пачынае распавядаць яму пра тое, як крыва гэты чатырохгадовы малы намаляваў праменьчыкі сонца і што мора наогул не чырвонае, а сіняе.

Настаўніца беларускай мовы мяне не любіла – так і казала маёй маці, маўляў, вось ва ўмоўнай Галі Івановай сшытачкі акуратненькія і чысценькія, а ў вашай Улады – брудненькія, ну і вось як яе любіць? Ну, прабачце. Я, ведаеце, пішу цяпер у асноўным на ноўтбуку, праўда, анучкай яго таксама не праціраю кожны дзень. Настаўніца пастаянна ў гістэрыцы крычала маё прозвішча – і я першы час адчувала дыскамфорт, калі хтосьці называў мяне па прозвішчы. Гэта быў той самы тыпаж выкладчыка, які замахваўся партай. Праўда, у яе выпадку была не парта, а журнал.

І трохі стакгольмскага сіндрому: пералічаных людзей люблю і вельмі ім удзячная. Не ўсім, але шматлікім. Гэтак жа, як люблю настаўнікаў – герояў фільма «II». Нехта не ўбачыў там «станоўчага вобраза настаўніка», але я не згодная. Яны проста робяць сваю справу. Не факт, што сваю, праўда. І робяць так, як умеюць.

 

 

 

 Набыць квіток