34mag

Нон-фікшн радыё

Рубрыка: ІНШЫЯ ГІСТОРЫІ
30.11.2016
Аўтар: Manaxrom
7298

Перад запускам праекту «Іншыя гісторыі», прысвечанага стварэнню дакументальных аўдыяпадкастаў, распавядаем пра кардынальна новы для Беларусі медыяжанр і яго шалёную папулярнасць у астатнім свеце.

Напярэдадні Хэлоўіна 1938 года ў эфіры амерыканскай радыёстанцыі CBS прагучала пастаноўка «Вайна светаў» па аднайменнаму раману вядомага фантаста Герберта Ўэлса. Радыёспектакль выглядаў як серыя экстранных паведамленняў пра напад марсіян на Нью-Джэрсі, пасля чаго было аб’яўлена ваеннае становішча, сувязь перарвалася і ў эфір скрозь перашкоды прабіўся адчайны радыёаматар у пошуках хоць каго-небудзь жывога. Слухачы настолькі паверылі ў рэальнасць сюжэта, што больш за мільён з іх у паніцы пачалі збіраць пажыткі і валіць на захад.

Канешне, цяпер, калі нас адначасова атачаюць столькі дэвайсаў, экспірыенс ад праслухоўвання радыё не будзе такім цэльным, але ўсё ж такі яно, як ніякае іншае медыя, запрашае нашае ўяўленне адчыніць рыпучую дзверцу ў Нарнію гаманлівых вобразаў. Чым і карыстаюцца аўдыядакументалкі. Дык што ж гэта такое?

Аўдыядакументалістыка, або feature, – гэта нон-фікшн радыёжанр, які працуе на стыку радыёспектакля, дакументальнага кіно і журналісцкага рэпартажу. Для аўдыядакументаліста галоўнае распавесці з дапамогай гуку гісторыю, а якім чынам – тут ужо за стырно сядаюць уяўленне і законы драматургіі. Балазе акустычных сродкаў хапае: голас наратара, герояў, гукі крокаў, машын, гоман лесу, вадаспаду – гэта як канструктар: ты заплюшчваеш вочы і ўяўляеш, што чутна разам з голасам расказчыка і чаму гучыць мерная паўза пасля шакуючай заявы героя.

Звычайна дакументалкі асвятляюць складаныя тэмы, моцна зацягнутыя ў гордзіеў вузел, таму падзеі раскрываюцца з розных бакоў, слова даюць відавочцам, родным, сябрам, ворагам, па магчымасці – усім. А слухач ужо пільна сочыць за дэталямі і эмацыйна перажывае тэмбр апавядання. Любімыя тэмы прадзюсараў аўдыядакументалак – прыродныя катастрофы, гучныя забойствы, палітычныя працэсы, баёпікі. Тэмп – звычайна павольны, праграма можа цягнуцца ад дзесяці хвілін да дзвюх гадзін. Але, як кажуць, калі ў выпуску ёсць добры саспіенс, не заўважыш, як пераробіш усе хатнія справы пад сюжэтныя хітрыкі.

Што можна паслухаць?

Першай дакументалкай лічыцца запіс антраполага Джэсі Ўолтэра Феўкса, які ў 1890-м зафіксаваў фанографам песні і гутарку пасамакуодскіх індзейцаў са сваімі каментарамі. Доўгі час мастацкі бок жанру заставаўся на ўзроўні простай паслядоўнасці дакументальных футажоў, пакуль у 1971-м толькі што адчыненае чыкагскае National Public Radio (NPR) не пачало шукаць, як яшчэ можна расказваць гісторыі. Адметнай гісторыяй стала дакументалка, зробленая Дэвідам Айcэем, які даў 14-гадовым хлопцам з гета рэкордэр, каб яны на працягу 10 дзён фіксавалі сваё звычайнае жыццё. У выніку – шмат узнагарод.

Стаўпом амерыканскай радыёдакументалістыкі лічыцца штотыднёвае гадзіннае шоу This American Life Айры Гласа. Тэматыка праграм ахоплівае як злабадзённыя тэмы, кшталту катаклізмаў, так і абстрактныя агульначалавечыя топікі. Можаш, напрыклад, паслухаць дакументалку пра тое, як розныя людзі – паліцэйскія, мусульмане, суседзі Трампа – успрымаюць наступныя чатыры гады яго прэзідэнцтва ў ЗША.

Па гэты бок Атлантыкі дакументальным радыёэфірам руліць, безумоўна, BBC. Яна мае безліч праграм на розных каналах у жанры дак’юментары. Найбольш цікавы прадукт робіць унутрыбрытанскае BBC Radio 4 і міжнароднае BBC World Service. Зацані дыхтоўную дакументалку пра жыццё Фідэля Кастра.

Калі ты ведаеш шведскую мову (а раптам), то сачы за выпускамі канала P3 Dokumentar ад Sverige Radio. У іх нядаўна выйшла дакументалка, прысвечаная гадавіне тэрактаў у Парыжы.

Шукай таксама дакументалкі ў Mixcloud па тэгу radio documentary, або у TuneIn. Дарэчы, апошні сэрвіс можна ўсталяваць на смартфон як дадатак і слухаць падкасты ў дарозе. Каб трохі развеяцца, лаві дыхтоўны гайд па творчасці хіп-хоп класікаў – гурта Beastie Boys.

Ці слухаюць за бугром гэтыя дакументалкі? Ці не занадта яны доўгія для нашага турбулентнага свету? Насамрэч не. Яны, хутчэй, ствараюць час, калі ты іх слухаеш, тым больш яны не замінаюць займацца табе іншымі справамі. Нездарма дакументалкі набіраюць па некалькі мільёнаў праслухоўванняў, абганяючы па рэйтынгу забаўляльныя перадачы. З іншага боку, камерцыйны патэнцыял у іх невялікі: на Захадзе амаль усюды яны выходзяць на грамадскіх радыёстанцыях і фінансуюцца грамадскімі фондамі, а прадзюсараў, якія зарабляюць дакументалкамі на жыццё, можна пералічыць па пальцах чарапашак-ніндзя.

Карысныя спасылкі:

Магістратура па аўдыядакументалках у University of the West of England