Хто такі ментар, каму ён патрэбны і як працуе?
- 18.06.2019
- 4811
Чаму мы ўсе былі не ў захапленні ад школьных мерапрыемстваў? Што хвалюе цяперашніх падлеткаў? І навошта актыўнаму падлетку патрэбны талковы ментар? Задалі ўсе гэтыя пытанні ментаркам з моладзевага адукацыйнага цэнтра «Фіяльта» і даведаліся, што рабіць, каб спадабацца цяперашнім школьнікам.
Юлія Станкевіч
Валерыя Валкагонава
Ганна Агеева
Марыша Корж
Пра тое, хто такі ментар
Юля: У маладых людзей шмат бар'ераў для таго, каб нешта рабіць. У іх можа быць цікавасць, але вопыту не хапае. Ментарства – гэта якраз пра тое, каб дапамагчы маладым людзям, у якіх ёсць нейкая ідэя, гэтую ідэю ажыццявіць. Прычым ажыццявіць самім.
Я ментарыла ініцыятыву, дзе дзяўчынкі вельмі захапляліся мастацтвам і хацелі рухаць яго ў масы. У іх была такая гіпотэза: у музеях ёсць бясплатныя дні, але людзі пра гэта не ведаюць, а таму ў музеі і не ходзяць. Дык вось, прынцып ментарства не ў тым, каб расказаць, што людзі не ходзяць у музеі не таму. Ментар кажа: «Так, рабіце, што задумалі». Дзяўчынкі раздрукавалі інфармацыю і пайшлі на вуліцы. Гэта не спрацавала: у той аўдыторыі, якую дзяўчынкам хацелася ўразіць, цікавасці не ўзнікла. Але ў выніку, пагутарыўшы з людзьмі, яны знайшлі іншы варыянт: сталі хадзіць у школу на класныя гадзіны, распавядаць гісторыі мастакоў, паказваць карціны, якія можна ўбачыць у нас у музеі. І толькі потым у музей запрашаць.
Так, калі рабяты хочуць размаляваць кавалак сцяны стрыт-артам, ментар дапаможа разабрацца з узгадненнем і падрыхтавацца да сустрэчы з чыноўнікамі, але прынцып у тым, каб маладыя людзі зрабілі ўсё самі.
Лера: Роля маладых людзей у любым школьным мерапрыемстве – гэта часцей за ўсё дэкарацыя. Яны проста стаяць або робяць нешта па сцэнары, які напісалі за іх. Яны не могуць на нешта паўплываць і адчуваюць бессэнсоўнасць таго, што адбываецца. Ад гэтага выпрацоўваецца негатыўнае стаўленне да любога мерапрыемства як да нечага фармалізаванага і нікому не патрэбнага.
«Роля маладых людзей у любым школьным мерапрыемстве – гэта часцей за ўсё дэкарацыя»
Асаблівасць праграмы Youth Work Pool [адукацыйная праграма «Фіяльты» для моладзевых работнікаў і работніц па правядзенні трэнінгаў, варкшопаў, міжнародных абменаў і коўчынгу моладзевых ініцыятыў. – заўв. 34] у тым, што мы ідзём ад патрэб людзей. Тут ніхто не робіць за іх. Тут наваднымі пытаннямі дапамагаюць растлумачыць іх ідэю і даюць прастору для таго, каб праверыць іх гіпотэзу. Так, магчыма, гэта быў няўдалы момант – хадзіць распавядаць пра музеі. Але, калі б яны гэтага не паспрабавалі, яны б так і не даведаліся, як гэта працуе. Гэта навучанне праз вопыт. Ментар дапамагае асэнсаваць вопыт, зрабіць высновы і пайсці далей. Вырашыць: ок, мы больш гэтым не займаемся, або ок, мы ідзём на другі круг з іншымі метадамі.
Аня: Калі ў школах просяць намаляваць плакат, напрыклад, на тэму ВІЧ, то вучань такі: «Ну добра, зараз загуглю, якія бываюць плакаты», – і перамалёўвае шпрыц і смерць. У яго няма адчування таго, што ён хоча паўплываць на праблему, а ёсць адчуванне абавязалаўкі. Куды лепш працуе, калі пытаешся: «Якая праблема цябе хвалюе?» І прапануеш прыдумаць, што з гэтым можна зрабіць.
«Педагогі, якія за гэтым назіралі, сказалі: “Мы нават не думалі, што нашы падлеткі такія актыўныя. На ўроку выклічаш – наогул ніякія”»
Пра «пасіўных» і «абыякавых» падлеткаў
Марыша: У Офісе еўрапейскай экспертызы і камунікацыі мы рабілі даследаванне, частка якога тычылася ўдзелу людзей у працы грамадскіх арганізацый і нефармальных груп. Мы апытвалі людзей ад 15 да 74 гадоў. На пытанне: «Як вы лічыце, хто павінен вырашаць лакальныя праблемы?» – большасць адказвалі, што ўлада, яшчэ частка казала, што мясцовыя жыхары, і толькі 12% выбіралі варыянт «Я асабіста». Пры гэтым, калі мы зрабілі зрэз і паглядзелі на маладых людзей ад 15 да 18 гадоў, то паказчык быў 0%. Маладыя людзі думаюць, што нічога змяніць нельга.
Але гэта не значыць, што іх нічога не хвалюе. Нядаўна мы рабілі з партнёрскай арганізацыяй хакатон у сельскай школе. Падлеткам трэба было аб'яднацца ў каманды, выбраць нейкую праблему і пафантазіраваць над яе рашэннем. І тут адбываецца цікавы момант: яны настолькі загараюцца, калі пачынаюць думаць, што могуць вырашыць праблему! Праз пяць гадзін яны ўжо сядзяць з палаючымі вачамі і кажуць: давайце выратуем бяздомных жывёл у нашай вёсцы, давайце арганізуем камфортную прастору каля возера, дзе зможам сустракацца і бавіць час, давайце прыдумаем клуб узаемападтрымкі, каб змагацца з булінгам... Педагогі, якія за гэтым назіралі, сказалі: «Мы нават не думалі, што нашы падлеткі такія актыўныя. На ўроку выклічаш – наогул ніякія». Як толькі ты даеш маладым людзям прастору і перастаеш прапаноўваць ім сваю рамку, яны нараджаюць масу ідэй.
Важна разумець, наколькі адрозніваецца твой вопыт у 15 гадоў і вопыт тых, каму 15 цяпер. Тое, што было цікава ў 15 табе, можа быць нецікава цяперашнім 15-гадовым. Насамрэч маладыя людзі вельмі моцна памяняліся, і пара зняць свае гэтыя акуляры і слухаць тое, пра што яны кажуць.
Лера: Часта можна чуць, быццам маладыя людзі пасіўныя, а ўсё, што іх цікавіць, – гэта сядзець у гаджэтах і перасылаць адно аднаму смешныя малюнкі. Насамрэч калі размаўляць з маладымі людзьмі пра тое, што іх хвалюе, то аказваецца, што гэта вельмі глабальныя рэчы. Іх хвалюе, што планета хутка патоне ў пластыку. Іх хвалюе працаўладкаванне. Іх хвалююць пытанні сэксуальнасці і гендару.
Пра тое, навошта быць актыўным(-ай)
Юля: Праграма Youth Work Pool з'явілася таму, што мы зразумелі: попыт большы, чым прапанова. Вельмі доўга на сайце «Фіяльты» была старонка для тых, хто хоча прапанаваць сваю ідэю, але неўзабаве мы сутыкнуліся з тым, што на ўсе ідэі ў нас не хапае часу. Тады мы загаварылі аб тым, што трэба больш людзей навучаць. Неабходны іншы падыход: не накідаць ідэі, а дапамагчы вызначыцца з ідэяй і зрабіць нейкія крокі далей. Вельмі часта функцыя ментара заключаецца ў тым, каб спытаць: «Як справы? А што далей?» Гэта падтрымка і зваротная сувязь.
Наогул асноўную карысць ад ініцыятывы атрымліваюць людзі, якія яе робяць. Праз актывізм людзі вучацца быць больш адказнымі за сябе і за тое, што адбываецца ў іх асяроддзі. Яны вучацца вырашаць пытанні, становяцца больш упэўненымі людзьмі, знаходзяць лепшую працу, ствараюць стасункі і гэтак далей. Плюс ёсць эфект для тых, хто прыйшоў і паўдзельнічаў у варкшопе або атрымлівае асалоду ад, напрыклад, добраўпарадкаванага панадворка.
«Часта можна чуць, быццам маладыя людзі пасіўныя, а ўсё, што іх цікавіць, – гэта сядзець у гаджэтах і перасылаць адно аднаму смешныя малюнкі»
Аня: Мы ментарылі людзей з іх ідэямі ў праграме My Perspective, і калі яны давалі зваротную сувязь, то казалі, што навучыліся працаваць у камандзе, аргументаваць сваю пазіцыю, браць на сябе адказнасць за выкананне задач, палепшылі камунікатыўныя навыкі і навыкі мадэрацыі дыскусій, навучыліся менеджменту сацыяльных праектаў, развілі лідарскія якасці, сталі больш упэўненыя ў сабе, больш ініцыятыўныя, праактыўныя, гнуткія, эмпатычныя, стрэсаўстойлівыя. Многія пісалі, што здзіўлены тым, што ёсць людзі, якім нешта цікава і з якімі можна рабіць нешта разам, хоць яны вельмі розныя.
«Дарослыя ж заўсёды хочуць, каб маладыя людзі нешта рабілі, а ім важна знайсці прастору, дзе яны могуць пабыць у коле аднагодкаў»
Пра моладзевую работу ў нас і ў замежжы
Марыша: Моладзевая работа ў Беларусі пачалася ў канцы 80-х, калі распаўся камсамол і пачалі з'яўляцца першыя моладзевыя арганізацыі: Беларуская асацыяцыя клубаў ЮНЕСКА, Ліга добраахвотнай працы моладзі, Next Stop New Life. У 1995 годзе была зарэгістраваная «Фіяльта».
Калі я рабіла таймлайн гісторыі моладзевай работы, то параўноўвала з аналагічнымі даследаваннямі ў Нарвегіі і Германіі. У іх таймлайн пачынаўся з таго, што дзесьці ў 1800 нейкім годзе быў створаны цэнтр пры царкве.
Увогуле моладзевая работа ўзнікла таму, што была забароненая дзіцячая праца, і стала незразумела, што рабіць з маладымі людзьмі, калі яны проста тусуюцца самі па сабе і дарослыя не могуць іх кантраляваць.
Я год працавала ў моладзевым цэнтры ў Літве ў своеасаблівым раёне, дзе хлопцы ходзяць у штанах з трыма палоскамі і грызуць семечкі. Моладзевы цэнтр – гэта прастора, куды яны могуць проста прыйсці, пагуляць у настольныя гульні або ў кікер, папіць гарбаты, паўдзельнічаць у варкшопе, а могуць самі прыдумаць нейкі перформанс і правесці яго. Але самае галоўнае – там можна нічога не рабіць. Дарослыя ж заўсёды хочуць, каб маладыя людзі нешта рабілі, а ім важна знайсці прастору, дзе яны могуць пабыць у коле аднагодкаў.
Юля: У адсутнасці такіх прастор маладыя людзі тусуюцца ў гандлёвых цэнтрах, дзе шмат столікаў і можна нічога не купляць.
Лера: Некаторыя хочуць тусавацца ў дварах, але ў дварах яны вельмі часта перашкаджаюць жыхарам, нават калі не робяць нічога незаконнага, а проста граюць на гітары ці гучна размаўляюць.
Марыша: Маладыя людзі – для ўсіх праблема. І вельмі шкада, што дарослыя часцей разглядаюць маладых як праблему, а не бачаць патэнцыял, які ў іх ёсць. Напрыклад, у Фінляндыі ёсць праграмы, па якіх з маладымі людзьмі ў гандлёвых цэнтрах таксама працуюць. За мяжой існуе і мабільная моладзевая работа, калі работнікі цэнтраў бяруць машыну і прыязджаюць у вёску на адзін дзень, праводзяць там варкшопы і кансультацыі.
Разам з Офісам еўрапейскай экспертызы і камунікацыі мы перыядычна робім моладзевыя ініцыятывы ў сельскіх школах, навучаем настаўнікаў. І настаўнікі ў гэтым вельмі зацікаўленыя. Яны бачаць, што калі яны працуюць па-іншаму, то атрымліваюць аўтарытэт: дзеці іх любяць.
Пра тое, чаго (не) чакаць ад ментара
Юля: Часам да нас прыходзяць з запытам: у мяне ёсць ідэя, трэба толькі памяшканне або праектар. Хочацца, каб людзі разумелі, што ментар можа даць ім значна больш: падтрымку і прысутнасць. Таксама ён можа прапанаваць значна больш крутыя фарматы, чым тое, што чалавек бачыў і хоча паўтарыць. Напрыклад, замест лекцыі можна арганізаваць абмеркаванне, правесці ролевую гульню ці нешта яшчэ. Важна прыходзіць да ментара з цікаўнасцю. Ён у любым выпадку не будзе навязвацца.
Лера: Ёсць і іншы бок медаля: калі людзі бачаць, што нейкі чалавек шчыра зацікаўлены ў тым, што яны робяць, і спрабуюць гэтага чалавека завабіць да сябе ў каманду. Мы заўсёды гаворым ментарам: не трэба рабіць за іншых. Так, бываюць аб'ектыўныя прычыны: напрыклад, трэба схадзіць на прыём у нейкі гарвыканкам, і тады, магчыма, патрэбны паўналетні чалавек. Але гэта не значыць, што гэты чалавек цяпер будзе рабіць за вас усё: абзвоньваць людзей, запрашаць на мерапрыемствы, вешаць аб'явы ў Facebook.
«Важна прыходзіць да ментара з цікаўнасцю»
Аня: Усе ініцыятывы развіваюцца па тым жа цыкле: гэта даследаванне, планаванне, рэалізацыя, ацэнка і планы на будучыню. На ўсіх гэтых этапах патрэбна розная дапамога. Бывае, людзі прыходзяць з ідэяй. Ты ім кажаш: пагугліце, што ўжо рабілі на гэтую тэму раней, і аказваецца, што людзі не ведаюць, што хтосьці робіць падобнае.
А часам трэба проста сказаць: «Пачніце». Людзям страшна пачаць, але гэты вопыт, калі яны разам нешта прыдумалі і рэалізавалі, застаецца на ўсё жыццё.
Фота Дар’я Барышнікава