Выйшаў альбом на вершы беларуска-яўрэйскіх паэтаў
Выйшаў «Yiddish Veršes» – альбом песень на вершы яўрэйскіх паэтаў Беларусі, якія пісалі на ідышы ў першай палове ХХ стагоддзя.
Творы Лейба Найдуса (1890–1918), Мойшэ Кульбака (1896–1937), Ізі Харыка (1898–1937) і Абрама Рэйзена (1876–1953) пераасэнсавалі Palina, Tok Rukoo, KOOB, WTBSK, Syndrom Samazvanca, Лайтовы і Anastasia Rydlevskaya. Атрымаліся кампазіцыі на розны, але адназначна добры густ: тут і даб, і электроніка, і рэп, і арт-рок.
Цэнтр беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны ініцыяваў праект у партнёрстве з музычным лэйблам Radio Plato для таго, каб вярнуць у культурную прастору пласт беларускай гісторыі і творчай спадчыны, які дзесяцігоддзі несправядліва заставаўся ў цені. Прынцыповы момант: усе, хто прыклалі руку да кампіляцыі, намагаліся не проста вярнуць страчанае, а натуральна ўбудаваць яго ў сённяшні дзень.
Артысты вельмі грунтоўна падышлі да працы над праектам – і на адмысловай інстаграм-старонцы можна паглядзець іх відэадзённікі-рэфлексіі вакол твораў, якім яны далі новае прачытанне. «Пасля таго як мы з дапамогай экспертаў сабралі складанку паэтаў і вершаў, артыстам была дадзена поўная воля творчасці, – дзеліцца куратарка праекта Мая Кацнэльсон. – Яны абіралі, вывучалі, перажывалі, пераасэнсоўвалі – і шчыра дзяліліся тым, як у нейкі момант тэкст рабіўся “іх”. Усё, што атрымалася, – не стылізацыя і не рэканструкцыя, а натуральны, арганічны працяг спадчыны, якая дала новыя парасткі».
Palina
«Калі скончваюцца сэнсы і адказы, бывае тэрапеўтычна паглядзець у мінулае. Таму мне заўжды цікава ўдзельнічаць у рэтраспектыўных праектах. Я выбрала Ізі Харыка “Не жыві ў паняверцы…” менавіта з-за радка “шукай сілы на шчасце”. Простая і актуальная думка, імпульс. Музычна я хацела стварыць адчуванне радасці пасярод брутальнай манатоннай рэчаіснасці. А яшчэ мяне натхнілі заняткі хіп-хопу».
Tok Rukoo
«Я ўпершыню нешта запісваў не па-англійску, і тут атрымалася адразу на трох мовах: беларускай, ідышы і маёй фантазійнай французскай. Бо фраза “Sérénade Mélancolique” – яна ж быццам бы на французскай, але я нават не спрабаваў даведацца, як правільна яе вымаўляць, зрабіў хутчэй беларускую версію гучання слова».
Лайтовы
«Як гэта часта бывае, я заходжу ў перапіску з Андрэем Курсам [беларускі бітмэйкер, з якім стала супрацоўнічае Лайтовы і шматлікія іншыя артысты. – заўв. 34] – і цудоўным чынам знаходжу той самы бiт, на які вы чуеце трэк. Мяне вельмі ўразіў сэмпл адтуль: гэта раяль. І менавіта тэма раяля, што стаіць у пустой, цёмнай, сіняй прасторы, прысутнічае ў вершы Кульбака. Усё так супала, што ў мяне пайшлі дрыжыкі. Так і з’явіўся трэк».
Anastasia Rydlevskaya
«Выбіраючы верш, я не адштурхоўвалася ад таго, ці рэзануе ён са мной. Я спрабавала адчуць рытм і мелодыю. Калі прачытала фразу “Howl Howl Raging Winds”, зразумела, што ўжо чую, як гэта гучыць. І толькі пасля, звярнуўшы ўвагу на сэнс, зразумела, што ён неверагодна моцна адгукаецца ў маіх вобразах і перажываннях. У гэтай сінхраніі і нарадзілася песня».
KOOB
«Мне вельмі спадабаўся твор. Гэта такі расслаблены, але ў той жа час палаючы мэсэдж, які мяне моцна ўразіў. Запісваць было надзвычай цікава. Я адразу зразумела, у якім кірунку хачу ісці з гэтым вершам, і ўпершыню вырашыла паспрабаваць спрадзюсаваць трэк сама. Але потым паклікала на дапамогу майго сябра – лонданскага прадзюсара Томаса Вэрэла, і ён крыху дапамог давесці яго да канца».
Syndrom Samazvanca
«Хацелася зрабіць нешта светлае, і нам трапіліся пераклады Ізі Харыка. Сярод іх нашу ўвагу прыцягнуў урбаністычны лёгкі верш, які і лёг у аснову нашай песні. Нам здаецца, што атрымалася перадаць настрой: вецер, трамвай, вечаровы горад, усе стомленыя ідуць, але спадзяюцца, што сілы яшчэ вернуцца – і мы зноў рушым наперад».
WTBSK
«Мы шмат часу правялі над гэтай песняй, вывяралі кожны гук. Хацелася, каб яна была зусім сваёй – непрадказальнай, не ў класічным рэгі ці даб-гучанні, але такой жа павольнай, светлай і добрай».
Слухаць «Yiddish Veršes» на стрымінгах
Live-прэзентацыя «Yiddish Veršes» адбудзецца 13 чэрвеня ў Cvi Parkas у Вільні ў межах «Ночы культуры» (Kultūros Naktis). Уваход вольны. Івэнт у Facebook – па спасылцы.
Лінгвістычная даведка
У пачатку ХХ стагоддзя ідыш быў адной з моў, на якіх стваралася літаратура Беларусі. У 1920–1930-х ідыш быў дзяржаўнай мовай нароўні з беларускай, польскай і рускай. Літвацкі ідыш – паўночны дыялект усходняга ідышу – шырока гучаў у Менску, Смаргоні, Бабруйску і іншых гарадах. На ідышы адукоўвалі, выдавалі перыёдыку, ставілі спектаклі і, вядома, пісалі вершы. Масавыя савецкія рэпрэсіі, а пасля Другая сусветная вайна і Халакост знішчылі большасць беларуска-ідышскіх пісьменнікаў, а таксама іх чытачоў. І сёння Беларусь – адзіная краіна ў рэгіёне, дзе ідыш не вывучаецца і не выкладаецца ў дзяржаўных установах, а культурная спадчына па-ранейшаму чакае пільнай увагі адмыслоўцаў.
Візуал: © Yiddish Veršes, Belarusian-Jewish Cultural Heritage Center, Radio Plato, 2025. Фота артыстаў: KOOB – Alina Masavets, Anastasia Rydlevskaya – Timofei Andreev.
