Тайны дзетароднасці

Біялагічны гадзіннік пісьменніка

Дзіця доўга не нараджалася. Раман ніяк не пісаўся. Біялагічны гадзіннік цікаў. Пісьменніцкая кар’ера, якая, здаецца, ужо пачалася, стаяла-торкалася на месцы.

І, вядома, адусюль на мяне сыпаліся ўсемагчымыя парады. Падыходзілі сваякі ды паведамлялі свае шматмудрыя дзетародныя лайфхакі. Рэкрутар берлінскага выдавецтва Suhrkamp Verlag Катарына Раабе, сабраўшы неяк беларускіх празаікаў у менскім Інстытуце Гётэ, распавядала, чаго чакаюць у Еўропе ад беларускага раману.

Дарэчы, на гэтай сустрэчы высветлілася, што з нашага кутка Еўропа чакае аповед пра нялюдскія зверствы ці неверагодныя дзівосы. Патрабуецца гісторыя пра цывілізацыю палескіх індзейцаў, якія дагэтуль размаўляюць на стараідышы, штодня жэняць Цярэшку ды жывуць у бязмежных рэзервацыях з кракадзіламі ў абдымку сярод Герадотавага мора балотаў. Такі сабе экспартны варыянт нашай краіны, але версія «exotisch». Што-небудзь з прысмакам архаікі ды запеклай крыві.

Я ганарліва адказаў сваякам і Катарыне, што, маўляў, самі з вусамі. Але таемна стараўся кіравацца парадамі. І ў галіне дзіцянараджэння і рамананапісання.

На жаль, выніку не было ні там, ні тут.

З нашага кутка Еўропа чакае аповед пра нялюдскія зверствы ці неверагодныя дзівосы.

І вось, пасля некалькіх гадоў няпоспеху, аднойчы мне прыйшла да галавы ідэя памяняць парады месцамі. Так-так, рэкамендацыі як напісаць раман скарыстаць для зачацця дзіцяці, а парады як нарадзіць – для напісання раману. І гэта спрацавала – і там, і тут.

Пра дзіця я распавядаць не буду – кожны можа намаляваць сабе гэтае відовішча ў галаве ў моц свайго ўяўлення. Мая мэта тут сёння – распавесці, як нарадзіўся раман пры дапамозе дзетародных рэкамендацыяў.

Каштоўныя парады

Першая парада, якую даў мне адзін мой шматдзетны палескі сваяк. Ягоны сакрэт плённасці просты – «Доўга стрымліваешся, а потым робіш што дурны».

Я так і паступіў. Далібог, цэлы год я не разменьваўся на калонкі ды апавяданні. Не ўвязваўся ў палеміку з Марціновічам і Аленай Казловай наконт засілля бескультур’я і адсутнасці фемінізму. Не сачыў за выказваннямі міністра культуры.

Я трымаўся з апошняй змогі. З кожным днём ціск нешта напісаць нарастаў. Але я заўважыў, што пакрысе гэты свет кепскіх і вельмі кепскіх навінаў пачаў адыходзіць ад мяне. А вакол маёй макаўкі з’явіліся бясплотныя вобразы, якія кружляюць і шукаюць месца дзе б ім сесці. Героі, сітуацыі ды сюжэты новага раману сталі прыходзіць роўна ў тыя мінуціны, калі зранку звычайна мы сядаем перад кампом і загружаем чарговую порцыю навінаў або садзімся накрэмзаць надзённы артыкул.

Бабароза шчыра перакананая, што яна – Госпад Бог.

Другая парада. Што настойліва раяць пры кожнай сур’ёзнай праблеме ў нашай секулярнай краіне? Канечне, маліцца як след. Я сумленна ўзяўся чытаць малітвы на ўсялякую патрэбу. Потым пераключыўся на псалмы і ўрэшце – на Біблію (асабліва на Стары Запавет). Неўпрыцям дзякуючы штудыяванню Бібліі і нарадзіўся персанаж – галоўная гераіня Бабароза на мянушку Пісьменніца (бо не ўмела чытаць), вялікая шанавальніца Бібліі. Якая шчыра перакананая, што яна – Госпад Бог.

…Бабароза пераехала з беларускай вёскі ў напаўгабрэйскі Менск 20-ых гадоў і ведае Біблію на памяць. У габрэйскіх раёнах сталіцы ў 20-ыя віруюць жарсці, ідзе жывое жыццё, а Бабароза, як прасунуты чытач, усё-ўсенькае ведае наперад. Яна ўжо ў курсе, што ў Яшы і ягонай нялюбай жонкі Ліі з Інтэрнацыянальнай, нягледзячы на выкідкі (усё роўна як у прабацькі Якава і ягонай жонкі, прамаці Леі, такі народзіцца доўгачаканы сын. А іначай быць не можа, кажа Бабароза. Потым, аўтарытэтна прадказвае Бабароза, Лія народзіць яшчэ траіх сынкоў, якіх назавуць Сёмка, Лёўка і Юдаль. І толькі пасля Юдаля шчаслівы бацька прылепіцца да жонкі душою і ўрэшце перастане бегаць да свайго старога кахання, Ліінай роднай сястры, Рахілі з Чырвонай. Усе Бабарозіны прароцтвы спраўджваюцца да апошняе дэталькі. Усе навокал моцна здзіўляюцца Бабарозе, але ёй гэта было ўсё роўна што глядзець серыял паводле прачытанай кнігі. Аднак згэтуль у яе і нараджаецца адчуванне, што яна Госпад Бог.

Потым з’явілася яшчэ некалькі герояў, якіх я ўзяў наўпрост з біблійных гісторыяў. Як, напрыклад, Самуіл Элканавіч, Алканафтыч, – стары габрэй-камуніст, які прарочыць з трыбуны партсходаў не ў лад і не ў склад – усё роўна як прарок Самуіл, сын Элканы, ваяўнічы, але не зусім мудры чалавек.

Я не вялікі прыхільнік нон-фікшну а-ля Алексіевіч і Алеся Адамовіча

Трэцяя парада, як нарадзіць дзіця… то бок напісаць раман: «Не думаць пра гэта – самое прыйдзе». Параіла цешча, мая аптымістычная цешча. Гэта выявілася самаю каштоўнаю парадай. На нейкім этапе я вырашыў не думаць, а пісаць, а, дакладней, запісваць фразы, якія луналі ў паветры. І раман – святая праўда – шмат у чым прыйшоў сам.

Я не вялікі прыхільнік нон-фікшну а-ля Алексіевіч і Алеся Адамовіча, усіх гэтых запісаў «галасоў эпохі». Шчыра веру ў выдуманую з пачатку да канца творчасць. Аднак! Пачаўшы пісаць сямейную сагу прыдуманай сям’і і маючы за фон найноўшую беларускую гісторыю, адмахнуцца ад тых галасоў, сведчанняў эпохі, было немагчыма. Мушу прызнацца, што стопрацэнтова прыдуманы раман нарадзіўся з прыватных расповедаў, падслуханых у электрычках, з ашмёткаў тэлефонных размоваў.

Сакавітых, захапляльных і, канечне ж, праўдападобных. Я ўсё гэта з радасцю перанёс у свой раман. Вядома, змяніўшы імёны і крыху перайначыўшы сюжэты аповедаў.

Гэтак, з чужых расповедаў, я прысабечыў галоўную гісторыю, вакол якой круціцца ўвесь мой раман. Аднойчы я сустрэў п’янага студэнта, які быў тры дні ў запоі, і ён мне распавёў з якой прычыны.

Праблема была ў ягоным прадзедзе. Колісь, пасля пяці гадоў адседкі, прадзед студэнта прыдбаў такую зэкаўскую завядзёнку: перад уваходнымі дзвярыма, проста на кілімок, ён паверху ахайна слаў беласнежную анучу. І цяпер сябры, якія хадзілі да прадзеда ў госці, стаялі перад дылемай: наступіць на анучу ці пераступіць яе. З аднаго боку, здаецца, яе тут і паклалі, каб госці выціралі ногі, і пераступаць яе было прынамсі нявыхавана, з іншага – людзям рабілася шкада і, самае галоўнае, сорамна псаваць яе беласнежнасць. Пасля ж сыходу гасцей прадзед адчыняў дзверы і ўсяляк тую анучу абглядаў. Калі на ёй заставаліся сляды, дык з нейкай такой асалодаю ён цягнуў: «Паску-у-дзіш, сука!». Калі ж слядоў не было, бо анучу пераступілі, дык прадзед з не меншаю ўсцешанасцю выгукаў: «Грэ-э-эбуеш, сука!».

І вось за тры дні да нашай сустрэчы студэнт, чарговы раз пачуўшы гісторыю пра свайго прадзеда і ягоны выбрык, запытаўся ў мамы, у чым цымус і дзе тут было выйсце, як можна было пазбегнуць прадзедавага здзеку. Мама студэнта здзіўлена ўскінула брыво і адказала: «Сынок, а хто табе сказаў, што ў жыцці заўсёды ёсць выйсце?».

Менавіта пасля гэтага мамінага адказу студэнт горка напіўся.