Наша прыяцелька Марыя Панамарова, украінская рэжысёрка і сцэнарыстка з Кіева, якая жыве і працуе ў Амстэрдаме, наведала самы значны фестываль дакументальнага кіно – галандскі International Documentary Film Festival Amsterdam – і апісала свае ўражанні і разважанні. А таксама распавяла, як не памерці ад недасыпу падчас 11-дзённай кіналіхаманкі, якія фільмы выбіраць і чаму даккіно – гэта вельмі крута.
Я бягу. Адной рукой прытрымліваю шапку, якая ўвесь час спаўзае, а другой – фестывальны бэйдж, каб ён не адарваўся ў турыстычным натоўпе. У мяне роўна тры хвіліны. Трэба выскачыць з сапраўднага папсовага мультыплексу Munt падчас фінальных цітраў аднаго фільма і даляцець да аднаго з самых старых кінатэатраў Амстэрдама – Tuschinski, які знаходзіцца на рагу, каб паспець да пачатковых цітраў другой кінастужкі. Стараюся дыхаць раўней і пераправерыць бегма нумар сваёй наступнай залі, адной з 17-ці, у якіх кінапаказы праходзяць адначасова на працягу ўсяго дня.
Гэта марафон, гэта абсалютны кіназабег, гэта IDFA, International Documentary Film Festival Amsterdam – самы вялікі ў свеце фестываль дакументальнага кіно.
Фестываль
У конкурс IDFA марыць патрапіць кожны дакументаліст свету. Па прэстыжы і статусе ў Еўропе з ім могуць пацягацца яшчэ фестывалі ў Ляйпцыгу і Шэфілд, але менавіта Амстэрдам займае асобнае ганаровае месца ў сэрцах як кінематаграфістаў, так і гледачоў.
На гэтым фэсце практычна немагчыма ўбачыць забаўляльнае папкорн-кіно ці фільмы пра жывёл з рэпертуару Discovery Channel. Толькі неверагодныя, моцныя гісторыі з усяго свету, толькі самыя цікавыя візуальныя рашэнні, толькі хардкор.
За 11 дзён лістападаўскай кіналіхаманкі ў Амстэрдаме можна прыйсці на сусветныя прэм'еры як будучых намінантаў на «Оскар» за лепшы дакументальны фільм, так і паглядзець з дзясятак уражлівых прыкладаў новага медыя – VR-дакументалістыкі. Галоўнае сачыць, каб ад адмысловых акуляраў не закружылася галава, і своечасова збегчы. Напрыклад, у самую тусовачную лакацыю Амстэрдама – клуб Melkweg – на кароткаметражкі, прысвечаныя толькі музычнай тэматыцы.
297 фільмаў з 70 краін, 102 сусветныя прэм'еры, 6 конкурсных праграм і 11 спецыяльных, сярод якіх нават секцыя Docs for Kids, велізарны прафесійны кінарынак і асобная пляцоўка для прэзентацыі праектаў на стадыі вытворчасці.
Пагналі!
Кіно
Мая галава кружыцца ад багацця. Але нават нягледзячы на тое, што я – падрыхтаваны глядач, адчуваю сябе як на велізарным рынку спецый: усё нязведанае, усё вабіць, усё хочацца паспрабаваць. Галоўнае – памятаць, што змешваць варта толькі ўмерана і з густам.
Дзеля гэтых 11 дзён кінадайвінгу варта было ўзяць адпачынак, і многія менавіта так і робяць.
Сустракаю Маціяса ў ліфце адной з фестывальных лакацый. Яму 26, і ён правядзе тыдзень свайго адпачынку выключна ў кінатэатрах. Пытаюся, навошта яму такая авантура – ён не кіношнік ды яшчэ і прыехаў з іншага галандскага горада спецыяльна практычна на ўвесь фэст. Маціяс выявіўся прагматычным: сёлета арганізатары абвясцілі опэн-кол для людзей да 27 гадоў і прапанавалі ім поўны гасцявы пас у абмен на іх крытычнае меркаванне, якім, напрыклад, той жа Маціяс абавязаны будзе падзяліцца з арганізатарамі пасля фестывалю. Наш ліфт прыязджае на патрэбны паверх, і мы абодва распускаемся ў розных чэргах на фільмы. Ён – на швейцарскі пра двух тэхна-дыджэяў у Іране, я – на польскую камерную правінцыйную сямейную драму.
Кожны фільм паказваюць ад 2 да 6 разоў у залежнасці ад прэм'ернага статусу, але гэта ніяк не гарантуе таго, што за ўсю колькасць паказаў не знойдзецца фактараў, якія змогуць перашкодзіць патрапіць на яго.
Мастацтва планавання на IDFA – вышэй за ўсё. Дзеля гэтага арганізатары фестывалю распаўсюджваюць бясплатныя газеты з раскладам, друкуюць некалькі відаў каталогаў, ставяць у кожным кінатэатры манітор з дынамічным адлюстраваннем раскупленых сеансаў і, вядома ж, запускаюць абноўленую мабільную прыладу. У гэтым годзе стала магчымай купля і бронь квіткоў анлайн, нават калі ты прадстаўнік кінаіндустрыі або прэсы з адмысловым бэйджам. Такая функцыя была недаступная летась, і гэта прымушала людзей станавіцца ў чаргу ў фестывальным офісе з 9 раніцы . Улічваючы ўмовы надвор'я і факт, што ў Амстэрдаме ў лістападзе пачынае святлець толькі ў 8:30, працэс ператвараўся ў бітву паміж прагай цудоўнага і лішнімі хвілінамі пад цёплай коўдрай.
Як абраць фільм?
Пайсці на «Застацца ў жывых – Метад» («To Stay Alive – A Method»), такі сабе візіянерскі эксперымент, у якім Ігі Поп чытае эсэ Мішэля Уэльбека? Альбо паглядзець на кранальнае класічнае дакументальнае назіранне «Папяровыя зоркі» («Paper Stars») пра 13-гадовую дзяўчынку ў летніку? Можа, на гістарычную архіўную драму «Лісты з Багдаду» («Letters from Baghdad»), галоўная гераіня якой жыла ў пачатку ХХ стагоддзя і агучана голасам Тыльды Сўінтан?
Узбройваюся прыладай і пачынаю абводзіць у кружочак фільмы ў праверанай часам фестывальнай газетцы, у якой дакладна не сядзе зарадка. Цяпер, праўда, у газетцы не бабуліны тэлесерыялы ў праграме, а фільмы, якія падабаюцца і, што самае важнае, не перасякаюцца адзін з адным па часе.
Эквілібрыстыка ў чыстым выглядзе. Catch them all!
Перш за ўсё спрабую вызначыць свой асабісты фокус у гэтым годзе. Пачынаю з фільтра селекцыі па жанрах: мяне цікавіць аўтарскае кіно, працяглыя назіранні, хочацца ўбачыць як класічны падыход і прыгожую здымку, так і нешта рызыкоўнае. У спіс адразу трапляюць фільм рускага рэжысёра, цалкам зманціраваны з запісаў аўтамабільных рэгістратараў, «Дарога» («The Road Movie») і румынская кароткаметражка са студэнцкага конкурсу «Я цябе зрабіў, я цябе і заб'ю» («I Made You, I Kill You»), створаная як калаж з дзіцячых малюнкаў, фота і кадраў, знятых у 90-я на VHS.
Іншы падыход – выбраць тэму або краіну вытворчасці. Я не вялікая аматарка амерыканскай дакументалістыкі, але заўважаю фільм «Кікі» («Kiki»), зняты ў супрацоўніцтве Швецыі і ЗША, і абводжу яго. Пасля паказу ні кроплі не шкадую: гісторыі экспрэсіўных drag queens, якія танцуюць Vogue на батлах у дэнс-дамах Нью-Ёрка, расказаныя з увагай да асабістай гісторыі, уласцівай скандынаўскай дакументалістыцы, і не перагружаныя інтэрв'ю.
Яшчэ ў праграме
У гэтым годзе праблем з фільмамі на тэмы іміграцыі і бежанцаў, вядома ж, няма. Вырашаю паглядзець пару, але звярнуць увагу менавіта на фільмы-эсэ. Напрыклад, практычна мак'юментары «Чужынец у раі» («Stranger in Paradise») маладой зоркі галандскага кіно Гвіда Хендрыкса.
Асобнай увагі заслужылі фільмы, знятыя рэжысёрамі з краін, якія знаходзяцца ў самым цэнтры праблемы, такія як «Вяртанне» («The Return») курдскага рэжысёра Захаві Санджаві, які, дарэчы, сканчаў маскоўскі ВГІК.
Звяртаю ўвагу і на месца паказу. Фільм пра новага дырэктара парыжскай Opéra Garnier вырашаю не прапусціць у галоўнай зале Tuschinski, якая сама па сабе, са сваімі ложамі і антуражам, хутчэй выглядае як тэатр кіно, чым кінатэатр.
IDFA на выжыванне
Ад колькасці фільмаў можна захлынуцца. Таму высыпацца падчас фестывалю так жа важна, як і не прапускаць лепшае кіно. Інакш цемра, мяккае крэсла і прыглушанае святло экрана могуць згуляць зусім злы жарт менавіта на тым фільме, якога чакаеш увесь тыдзень. Асабліва не варта думаць, што гэтага не адбудзецца з табой на «Дзе шумна, гучна і хутка». Гэта кажа чалавек, які заснуў на «Радыё Кобань» («Radio Kobani») – фільме пра неверагодна цікавую сірыйскую дзяўчынку, якая стварае радыё ў сваім разбураным войскамі ІГ горадзе. Нічога больш пра стужку сказаць не магу – спалася мне проста выдатна. А шкада, бо менавіта гэтая карціна атрымала ўзнагароду «Лепшы галандскі фільм».
Яшчэ паміж спланаванымі перабежкамі з залы ў залу адбываецца класічная памылка: я забываю паесці. Асабліва балючым аказваецца гэты промах, калі трапляю на чылійскі фільм, у якім галоўныя героі працуюць у кандытарскім класе. Буйныя планы ежы, абмеркаванне рэцэптаў – і вось ужо палову сеансу я ў думках знаходжуся ў фалафельнай каля кінатэатра.
У шалёным графіку даводзіцца шукаць выхад з яшчэ адной няўдачы – што рабіць, калі прыбегчы на сеанс адной з апошніх? Як ні дзіўна, у гэтым ёсць свой хітры плюс гледача-адзіночкі: людзі ў зале часта садзяцца не ўшчыльную, так што можна прабрацца ўсярэдзіну і заняць месцейка ў лепшым шэрагу – like a queen.
Viva la cinema
Я выходжу з залы павольна, ведаю, што ў запасе паўгадзіны. Выціраю слёзы і станаўлюся ў чаргу на іншы сеанс наўпрост за Пітэрам Грынуэем, які, як і я, жыве ў Амстэрдаме. Разумею, што ў гэтым жа холе стаіць і Сяргей Лазніца, рэтраспектыва якога праходзіла сёлета асобнай праграмай. А яшчэ ў гэтым жа холе знаходзіцца шмат-шмат пакуль мне не знаёмых у твар людзей, якія здымаюць, пішуць, ідуць глядзець гісторыі з усяго свету гэтым халодным лістападаўскім вечарам.
Фестываль – як добрая цікавая кніжка, хочацца, каб ён не сканчаўся. Я іду на апошні сеанс у гэтым годзе і ўвесь наступны месяц, мабыць, не дакрануся да дакументальнага кіно, каб даць сабе магчымасць пераасэнсаваць убачанае. Але ў наступным годзе абавязкова вярнуся, таму што гэта незаменны кінанаркотык.
Расказваем, хто стаіць за галоўным кінаівэнтам краіны і што сёлета ад яго чакаць.
Дзесяць моцных, як валожынская «цукроўка», кінастужак сёлетняга «Лістапада». Версія 34mag.
Люстэркавыя шары, бліскаўкі ды эпатажная весялосць – вядоўца «Біясістэмы» запакаваў дыска-капсулу для нашчадкаў «Студыі 54».
A story about (or no) cooperation between government representatives, NGOs and ordinary people that care.
A story about (or no) cooperation between government representatives, NGOs and ordinary people that care.
Javid Nabiyev speaks on arrests of gay people in Azerbaijan, explains the «fucking solidarity» term and the point of activism.
Joris Hanse, Dutch activist from the Doorbraak, speaks about the Netherlands not matching the stereotypes.