У чацвер, 16 лютага, у прасторы «ЦЭХ» адкрываецца персанальная выстава фатографа Максіма Сарычава «Сляпая зона». Мастак ужо не першы год даследуе тэму гвалту як механізму сацыяльнага кантролю. Мы не змаглі прайсці міма гэтага фукіянскага даследавання і запыталіся ў Максіма, навошта ён здымае гвалт так прыгожа і чаго баіцца сам.
– Распавядзі, адкуль усё пайшло, адкуль з’явілася гэтая ідэя?
– Усё пайшло з простага пытання, якое запусціла працэс мыслення і пошуку візуальных сродкаў. Гэта пытанне «Што такое свабода?», якое задала мне Надзя Шараметава два гады таму на курсе навучання ў «Фотадэпартаменце». Адштурхоўваючыся ад яго, я пачаў шукаць, што такое воля, і пачаў здымаць сітуацыі, якія з’яўляюцца антонімамі – што мне замінае пачувацца вольным. І паступова я проста пачаў ісці па гэтых зачыненых, табуяваных зонах, тэрыторыях, дзе адбываецца гвалт, дзе недастаткова кантролю з боку грамадства. І трэба заўважыць, што я кажу пра легітымны гвалт. Мы аддаем дзяржаве гвалт на аўтсорс. І аддаючы, мы, па сутнасці, пагаджаемся, што яна можа рабіць усё, што хоча, а мы будзем яе «кантраляваць». Але па факце мы бачым, што гэта нейкія зоны і сітуацыі, дзе адбываецца абсалютна некантралюемы гвалт, неабмежаваны нічым – ні прававымі нормамі краіны, ні правамі чалавека ўвогуле. Я маю на ўвазе не толькі Беларусь, але і Расію, і постсавок цалкам, дзе гвалт з’яўляецца нармальнай, штодзённай прыладай у працы міліцыі, у працы турэмнай сістэмы.
«Я кажу сабе: “Усё ж добра, кафэшачкі, я атрымліваю добры заробак, усе шчаслівыя, хутка Brutto будзе выступаць, і візы замежнікам прыбралі”»
Такім чынам, гэтая выстава ўяўляе сабой вельмі персанальныя адчуванні пра тое, што адбываецца вакол мяне, вакол нас у нейкім сацыяльна-палітычным плане. Спроба зафіксаваць тое, што вісіць у паветры, што невыяўна душыць. Гэта пра нейкі прыгнятальны стан. Ты адчуваеш яго, з ім жывеш, і ён на цябе ўплывае.
Я кажу сабе: «Усё ж добра, кафэшачкі, я атрымліваю добры заробак, усе шчаслівыя, хутка Brutto будзе выступаць, і візы замежнікам прыбралі». А фонам ідзе навіновы струмень, ад якога можна закрыцца, і ўсё будзе добра. Але няможна закрывацца. Я прызвычаіўся да гэтага, я чытаю навіны. І гэта стала такой штодзённасцю, што я перастаў на гэта рэагаваць. А потым пад канец года я бачу справаздачу Amnesty International за мінулы год і афігеваю, калі яны збіраюць разам гэты клубок. І гэты фон не можа не ўздзейнічаць. Ён уплывае яшчэ на стадыі, калі я пачынаю пра штосьці думаць, фантазіраваць, марыць.
«Сама сістэма – гэта такі франкенштайн, які працуе так мазаічна і непрадказальна, што я не магу прадказаць, якая фігня здарыцца далей»
– Тое прыгнятальнае адчуванне, пра якое ты кажаш, у мяне асацыюецца са страхам. Ці можаш ты гэта назваць страхам?
– Гэта можна назваць страхам, страхам трапіць незнарок у махіну, якая проста цябе не заўважыць. Здаецца, што і перадумоў ніякіх для гэтага няма. Аднак, гледзячы на абсурднасць некаторых дзеянняў, калі сама сістэма – гэта такі франкенштайн, які працуе так мазаічна і непрадказальна (прынамсі гэтак выглядае збоку), што я не магу прадказаць, якая фігня здарыцца далей. Тут і пачынаецца нейкая паранойя.
Вядома, я адчуваю страх, агулам – да абязлічанай сістэмы, да механізмаў, якім пляваць на каштоўнасць чалавечага жыцця, да той неабмежаванасці праяў гвалту, якой мы тую сістэму надзялілі. Пры гэтым я адрозніваю пэўных людзей унутры механізмаў – і ў нейкай ступені мне іх шкада.
Тое, што ў мяне атрымалася… Я сам палохаюся. Складана гэта вытлумачыць, але часам на гэта непрыемна глядзець. Атрымаліся вельмі хораша знятыя жудасныя рэчы. Месцамі гэта эстэтызацыя, ад якой робіцца млосна.
– Такая эстэтызацыя гвалту – гэта наўмысны крок? Ты знарок адыходзіш ад фотажурналістыкі, дакументалістыкі ў бок пастановачнай, мастацкай фатаграфіі?
– Тыя выявы, вобразы, якія я выкарыстоўваю тут, – гэта мой асабісты досвед. Гэта досвед майго пакалення. Гэта нейкія коды, што счытваюцца і чапляюць кожнага з нас. Калі я паказваю камеру, якая глядзіць табе ў твар, – мы ж усё гэта перажылі. Я іду, чую гукі гарнітуры, чую рыпенне скураных пальчатак дзецюкоў, якія паціраюць рукі, чакаючы загаду. Увесь гэты пачуццёвы і эмацыйны вопыт я ператвараю ў выяву. Мастацкая фатаграфія, выкарыстоўванне перапастаноўкі ў фатаграфіі даюць мне неабходны ўзровень свабоды – канцэптуальнай і візуальнай. Але я не тлумачу гледачу, што гэта за фатаграфія, што гэта за кабета, што гэта за камень. Я прыбіраю ўсе подпісы, дзякуючы чаму з’яўляецца прастора для інтэрпрэтацыі. І ў гэтым я адыходжу ад дакументальнай традыцыі. Глядач убачыць значна больш сэнсаў і прачуе значна глыбей.
«Мне хочацца, каб глядач адчуў сябе і як ахвяра, і як агрэсар»
Кажучы пра ўплыў на наведніка, мне хочацца, каб ён адчуў сябе і як ахвяра, і як агрэсар, каб яму стала няўтульна. Я па-ранейшаму працую з дакументальнай фатаграфіяй, але выкарыстоўваю яе ў мастацкім выказванні. Што можа быць мацнейшай візуальнай выявай, чым дакументацыя здзейсненага гвалту – гематома на целе кабеты? Ці ўказанне на болевыя кропкі нашай гісторыі – месцы масавых забойстваў. Але, апускаючы тлумачэнні, фатаграфіі рэальнасці пачынаюць злівацца з выдумкай, заблытваючы клубок аповеду. У гледача з’яўляецца прастора для дэшыфравання, магчымасць успрымаць праект пачуццямі, а не розумам.
Гэта не гісторыя пра аўтарытарызм у асобна ўзятай краіне, для мяне гэта ўніверсальная сітуацыя, калі ўжываецца легітымны гвалт у дзяржаве, усё роўна ў якой. Я не разглядаю гэта як выключна нашу праблему. Я працую з нашым кантэкстам проста таму, што я ведаю, бачу гэтыя вобразы штодзень.
Фотарэпарцёр Аляксандр Васюковіч, аўтар нашумелых праектаў «Фота на памяць» і «Кожная трэцяя», распавядае гісторыю стварэння сваіх лепшых здымкаў.
Інтэрв’ю з польскімі арт-коўчамі, якія дабраліся да фатографаў Беларусі.
Беларускія мэтры (і не толькі) фатаграфіі разважаюць пра тое, як іх праца змяняе рэальнасць і яе насельнікаў.
A story about (or no) cooperation between government representatives, NGOs and ordinary people that care.
A story about (or no) cooperation between government representatives, NGOs and ordinary people that care.
Javid Nabiyev speaks on arrests of gay people in Azerbaijan, explains the «fucking solidarity» term and the point of activism.
Joris Hanse, Dutch activist from the Doorbraak, speaks about the Netherlands not matching the stereotypes.