Mr. Астроўскі

 

У першыя дні верасня ў Менску стартаваў новы сезон адкрытых сустрэч, арганізаваных Press Club Belarus для беларускай медыясупольнасці. Адным з запрошаных гасцей стаў Сайман Астроўскі – аўтар яркіх відэарэпартажаў пра жыццё паўночнакарэйскіх рабочых у Сібіры, пра вайну ва Украіне і ўдзел у ёй расійскіх вайскоўцаў, знятых для легендарнага Vice. Чытай пра журналісцкі шлях масцітага рэпарцёра ў інтэрв'ю 34mag.

 

 

Сайман Астроўскі (Simon Ostrovsky), 35 гадоў.

Рэпарцёр-фрылансер, дакументаліст. Працаваў з Agence France Presse, Al Jazeera, BBC, Vice. У сваім рэпарцёрскім праекце для BBC паказаў, як урад Узбекістана выкарыстоўвае дзіцячую працу для збору бавоўны, якая затым трапляе на еўрапейскі мас-маркет. У 2009–2011 гадах зрабіў серыю рэпартажаў пра паўночнакарэйскія працоўныя лагеры ў Сібіры. У 2014-м прыняў удзел у запуску Vice News, зняўшы для канала серыю рэпартажаў пад назвай «Руская рулетка». 111-серыйны дакументальны праект пра вайну ва Украіне сабраў больш за 35 мільёнаў праглядаў на YouTube і атрымаў некалькі намінацый на «Эмі». Сам жа Сайман у красавіку 2014-га трапіў у палон да прарасійскіх сепаратыстаў у Славянску, адкуль быў вызвалены праз тры дні. У 2015-м стаў аўтарам праекту «Сэлфі-салдаты», таксама адзначанага ўзнагародамі. У ліпені 2016 года абвясціў пра сваё рашэнне пакінуць працу ў Vice News.

 

 

Сайман, раскажыце, калі і дзе вы пачалі працаваць у журналістыцы?

Сваю першую нататку – гэта быў анонс славянскага фестывалю ў маленькім гарадку штата Вермонт – я напісаў, калі мне было сямнаццаць. Я забыў пазначыць дату правядзення фестывалю, хоць сам у ім удзельнічаў, што было, канешне, поўным правалам. Аднак у мясцовай газеце гэтага не заўважылі і так і надрукавалі анонс без даты. Затым, яшчэ студэнтам журфака ў Санкт-Пецярбургу, я падзарабляў у забаўляльным часопісе «Пульс», а потым стаў працаваць для англамоўнай газеты The St. Petersburg Times. Адтуль мяне звольнілі за гультайства. Самае цікавае, што пазней мяне прынялі на працу ў The Moscow Times, праўда, спачатку перакладчыкам, хоць гэтая газета належала той жа кампаніі, якая мяне да таго звольніла. Думаю, мяне пашкадаваў рэдактар бізнэс-аддзела газеты, таму што ён у свой час таксама быў звольнены з The St. Petersburg Times за п'янства.

 

А дзе вы нарадзіліся?

Я нарадзіўся ў Маскве. Мая сям'я эмігравала з СССР у 1982-м, тата быў «адмоўнікам». Гэта значыць, што ў канцы 1970-х, яшчэ да майго нараджэння, яму адмовілі ў выязной візе. Такіх людзей звальнялі з працы і не давалі нідзе ўладкавацца, яны станавіліся ізгоямі ў савецкай прасторы. Атрымліваецца, што іх натуральным чынам запіхвалі ў дысідэнты і апазіцыю таго часу. Стаўшы «адмоўнікам», тата пачаў удзельнічаць у розных акцыях і мастацкіх выставах, за ім пачаў сачыць КДБ. У рэшце рэшт нашай сям'і, а я на той момант ужо нарадзіўся, далі выязныя візы. Па прыездзе ў Злучаныя Штаты ў бацькі ўзялі вялікае інтэрв'ю для часопіса New Yorker – такой велізарнай была цікавасць да ўцекачоў з савецкай прасторы ў той час, бо мала ў каго атрымлівалася збегчы з Саюза.

 

«Пісаць можна пра што заўгодна, але здымаць складаней: трэба разумець, якія гісторыі візуальныя, цікавыя для тэлебачання, трэба выходзіць на вуліцу і быць сведкам»

 

Ваш бацька – мастак?

Не, зубны тэхнік. Але паколькі ён стаў «адмоўнікам», на працу яго ўжо не бралі. Ён удзельнічаў у арганізацыі розных мастацкіх рухаў і неяк нават зрабіў экспанат – вусы Сталіна з калючага дроту, іх паказалі на адной з выстаў. Здаецца, гэтыя выставы называліся «бульдозернымі» – арганізоўваліся дзесьці ў полі, а потым прыязджала спецтэхніка і ўсё зносіла.

 

Значыцца, вы з'ехалі ў 1982-м, а калі вярнуліся?

У 1998-м з сям'ёй мы пераехалі назад, і я пачаў вучобу на журфаку ў Пецярбургу. Але я вылецеў адтуль на трэцім курсе, паколькі ўжо пачаў працаваць у The St. Petersburg Times і перастаў хадзіць на заняткі. Я не змог здаць экзамены, таму што нічога не ведаў. Карацей, мяне адлічылі, больш я нідзе не давучваўся.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Мне здаецца, украінскія ўлады выкарыстоўваюць вайну як адгаворку ўсяму, як прычыну для тармажэння рэформаў, для адсутнасці барацьбы з карупцыяй і для адкрытай прапаганды па некаторых з тэлеканалаў»

Сайман, а якія абставіны падштурхнулі вас пакінуць друкаваныя выданні і пачаць працаваць з відэа?

Гэта здарылася больш за дзесяць гадоў таму, я ў той час быў карэспандэнтам Agence France Presse па Каўказе і жыў у Баку. Мы асвятлялі няўдалую рэвалюцыю, якую азербайджанскія апазіцыянеры хацелі зрабіць падчас парламенцкіх выбараў, па прыкладзе Рэвалюцыі руж. Яны нават ездзілі ў Грузію, каб пераняць вопыт. Дык вось, мне трэба было штодзённа пісаць кароткія навіновыя нататкі пра тое, колькі людзей прыйшло на мітынг у той ці іншы дзень і колькіх арыштавалі. Гэтыя мяцяжы доўжыліся шмат часу, з'явіліся героі, лёсы якіх развіваліся вельмі па-рознаму пасля падаўлення пратэстаў. Гэта быў захапляльны перыяд, першая значная для мяне праца, не лічачы рэпартажаў пра захоп школы ў Беслане. Але нічога ад гэтага не засталося: зразумела, што старыя навіны ніхто не захоча перачытваць.

Затое ў Баку я пазнаёміўся са здымачнай групай BBC – мы былі ў адных і тых жа месцах і да гэтага часу сябруем. Калі пасля трох месяцаў здымак выйшаў іх фільм, я ўбачыў, што ўся сіла тых падзей і эмоцыі перадаліся праз яго. Нават калі пераглядзець фільм цяпер, будзе цікава, нягледзячы на тое, што гэта далёкі 2005 год. Я захацеў гэтак жа. Таму я вырашыў усё кінуць і заняцца дакументалістыкай. Гэта нашмат цікавей і эфектыўней, а з другога боку – дазваляе табе ўзяць аўтарства. Ты ўжо не проста нейкае імя, надрукаванае на паперы або нават не надрукаванае, ты асацыюешся са сваім праектам.

 

Тэхнічныя аспекты таксама давялося вывучыць?

Так, але перш за ўсё трэба было навучыцца візуальнаму мысленню. На адмову ад старых звычак, на прывыканне ў мяне сышло каля трох гадоў. Пісаць жа можна пра што заўгодна, але здымаць складаней: трэба разумець, якія гісторыі візуальныя, цікавыя для тэлебачання, трэба выходзіць на вуліцу і быць сведкам. Таму мне так падабаецца гэты фармат – ён прымушае цябе ісці ў свет.

 

 

 

 

 

Сёлета краіны постсавецкай прасторы святкуюць 25-годдзе незалежнасці. Па вашых адчуваннях, гэты рэгіён моцна змяніўся з канца 90-х?

Так, многае памянялася. Вельмі розныя гісторыі ў кожнай з рэспублік былога Савецкага Саюза. Украіна ваюе, у Беларусі змянілася не так ужо шмат, прынамсі на паверхні, Прыбалтыйскія краіны – чальцы NATO. Гэта зусім розныя траекторыі, нават калі ўзяць толькі гэтыя тры прыклады.

 

У 2007 годзе вы зрабілі серыю рэпартажаў пра бавоўнавую індустрыю ва Узбекістане. Цяпер Узбекістан зноў у топе навін. Як, на вашу думку, варта ацэньваць зацягнутае пацверджанне смерці Карымава?

Мне здаецца, гэта перажытак савецкага мінулага, смерць Леніна таксама ж доўга замоўчвалі. У сучаснай гісторыі быў нават такі жарт, што калі ў Азербайджане памёр Гейдар Аліеў і яго сын Ільхам рыхтаваўся стаць пераемнікам, людзі казалі, што «ў іх у лядоўні мяса». Пакуль Аліеў-малодшы падмінаў пад сябе ўладу, бацьку не хавалі. Я думаю, ва Узбекістане таксама афіцыйна абвясцілі пра смерць прэзідэнта, калі скончыліся закулісныя інтрыгі, перадзел улады. Дзень Незалежнасці Узбекістана не быў нагодай адкласці заяву, бо для Карымава гэта нават не гадавіна, ён кіраваў краінай яшчэ ў савецкую эпоху.

 

«Я не магу схлусіць і сказаць, што мне не страшна. Вельмі страшна пасля такіх падзей. І пасля таго, як забілі Паўла Шарамета»

 

Вы ж былі ва Украіне зусім нядаўна. Як памянялася гэтая краіна з 2014-га, калі вы здымалі «Рускую рулетку» ў Славянску?

Мне здаецца, украінскія ўлады выкарыстоўваюць вайну як адгаворку ад усяго, як прычыну для тармажэння рэформаў, для адсутнасці барацьбы з карупцыяй і для сапраўднай прапаганды па некаторых з тэлеканалаў. Канешне, вайна – гэта велізарная рэальная праблема. Але акрамя яе самая вялікая праблема – гэта карупцыя, і цяперашні рэжым паказаў, што ён не шмат чым адрозніваецца ад папярэдняга. Пра гэта сведчаць «Панамскія паперы» і ціск на НАБУ, напрыклад, ды і эканоміка ў вельмі дрэнным стане. Краіне патрэбен больш адважны лідар, якім Парашэнка не аказаўся. Такія вось у мяне ўражанні.

 

Як вы адчуваеце сябе пасля палону? Ці змянілася вашае стаўленне да бяспецы?

Я не магу схлусіць і сказаць, што мне не страшна. Вельмі страшна пасля такіх падзей. І пасля таго, як забілі Паўла Шарамета. Я ведаю, што многія журналісты, якія пераехалі жыць ва Украіну, не адчуваюць сябе вольна, многія не бачаць для сябе месца тут і падумваюць з'ехаць. Мне шанцуе, паколькі ў мяне крыху вышэйшы ўзровень абароны, бо я – грамадзянін ЗША. Думаю, што імавернасць міжнароднага расследавання ў нейкай меры зберагла мяне ад смерці. З іншага боку, амерыканскіх журналістаў забівалі і раней. Тваё мяса – такое ж мяса, як і ўсіх астатніх. Тут ніхто не застрахаваны.

І ўсё ж быць журналістам настолькі прыкольна, што гэта варта рызыкі. Ты можаш столькі ўсяго ўбачыць, можа быць, нават змяніць. Я не ведаю, чым бы я займаўся, калі б не быў журналістам.

 

 

 

 

 

Пасля выхаду стужкі «Сэлфі-салдаты» ці размаўлялі вы з Бата Дамбаевым, па слядах якога ідзяце ў фільме?

Не, ён знік, яго старонка «Вконтакте» была прыбраная з публічнага доступу. Ніякай іншай афіцыйнай рэакцыі не было: мне здаецца, дзеля таго, каб не надаваць сюжэту яшчэ большую агалоску, чым ён атрымаў.

 

Ці ўдаецца вырашаць нейкія праблемы, дамагацца пераменаў рэчаў, пра якія ідзе гаворка ў вашых рэпартажах?

За гады працы ў журналістыцы я зразумеў, што няшмат чаго можна рэальна змяніць. Затое калі тваё расследаванне пагражае рэальным фінансавым плыням, то з'яўляецца шанец на перамены. У выпадку з рэпартажам пра ўзбекскую бавоўну мы паказалі, што многія заходнія брэнды адзення карыстаюцца дзіцячай працай, праўда, ускосна, бо гэта ўрад змушаў дзяцей працаваць на бавоўнавых плантацыях. Рэпартаж, які выйшаў на BBC, моцна ўдарыў па рэпутацыі кампаній, яны абвясцілі байкот. З часам дзяцей перасталі прымушаць да працы, але, на жаль, практыка працягваецца і сёння ў дачыненні да бюджэтнікаў – настаўнікаў, лекараў і гэтак далей. Тым не менш гэта таксама крок у лепшы бок. Да таго ж кампаніі, якія карыстаюцца ультратаннай працоўнай сілай, могуць перагледзець свае рэпутацыйныя рызыкі.

Як шмат часу вы праводзіце за чытаннем навін і якія актуальныя тэмы зараз вас цікавяць?

Амаль увесь дзень. Не перастае цікавіць украінская тэматыка, афшоры, «Брэкзіт» быў вельмі займальным, Дональд Трамп – ён ужо нават сніцца мне ў страшных снах.

 

Вы ў Беларусі ўпершыню?

Не, я быў у 2008 годзе, прыязджаў здымаць сюжэт для Al Jazeera.

 

Ці чулі вы пра ўведзены ў Беларусі закон аб дармаедстве? Змог бы ён стаць цэнтральнай тэмай вашага рэпартажу?

О, мяне якраз можна аштрафаваць, я ж цяпер беспрацоўны. Але наогул, збоку сітуацыя з гэтым законам выглядае дзіўна, нават пацешна і адначасова трагічна. Але як гэта можна адлюстраваць візуальна?

 

Ну, як людзі, што стаяць на ўліку ў службе занятасці, арганізавана топчуць зямлю ў цяпліцы, напрыклад.

Ды ладна!

Так, бывае і такое.

 

 

 

 

Сайман, як вы рэагуеце на крытыку ў свой адрас?

Спакойна, калі гэтая крытыка заснавана на фактах. Мне часта кажуць, што я прадузята асвятляў падзеі ва Украіне, пры гэтым не прыводзяць ніякіх канкрэтных пацверджанняў маёй прадузятасці і не ўказваюць на непраўдзівыя факты. Маўляў, «гэта проста адчуваецца». На такое я наогул ніяк не рэагую.

 

Вы за апошнія два гады атрымалі ўражальную колькасць узнагарод. Ці дапамагаюць гэтыя прэміі адкрываць новыя дзверы і запускаць праекты?

Ну вось пакуль я яшчэ не знайшоў новай працы, так што неяк не вельмі! Але ўвогуле прыемна атрымліваць узнагароды, і іх неабходна атрымліваць, каб даказваць сваім працадаўцам, што твая праца важная. У выпадку з журналісцкімі праектамі гэта ж яшчэ і заслуга рэдактара, што ён табе даў зялёнае святло. Хоць у выпадку з Vice News гэта не дапамагло: кампанія вырашыла памяняць усю структуру і наняць чалавека, які цалкам не ацаніў таго, што мы зрабілі за апошнія два гады, і нават палічыў гэта памылкай. Тым не менш прызнанне дае штуршок развіццю, дапамагае знайсці прыхільнікаў, гэта дакладна.

 

«Грошы мне не абыякавыя, я лічу, што журналістыка – гэта такая ж дарагая праца, як і любая іншая прафесія, і шмат у чым больш небяспечная»

 

Вы робіце ўражанне чалавека ідэйнага, якога не надта цікавяць грошы. Ці згодны вы з гэтым?

Лёгка быць ідэйным, калі разумееш, што цябе шануюць. Грошы мне не абыякавыя, я лічу, што журналістыка – гэта такая ж дарагая праца, як і любая іншая прафесія, і шмат у чым больш небяспечная. Але я магу сабе дазволіць так разважаць, паколькі працую на развітым рынку. А ёсць такія краіны, як Беларусь, дзе трэба быць сапраўды ідэйным чалавекам або сыходзіць з прафесіі, каб нармальна зарабляць.

 

Дзякуй за арганізацыю інтэрв’ю Press Club Belarus

 


КАМЕНТАРЫ (2)

Кірыл
Кірыл | 11.09.2016 10:12

Згодзен. Не мусі так быць, што пытанні нібыта прыгатаваныя й ідуць крок па кроку. Такім чынам не адбываецца ні якай гутаркі.

1 1
Роджэр
Роджэр | 9.09.2016 11:08

Вельмі цікавы герой інтэрв'ю, але зусім панурыя банальныя пытанні і выніковы матэрыял. Шкада.

4 4